موقعیت جغرافیایی و اهمیت فرهنگی بندرعباس
بندرعباس، بندر اصلی و پرجمعیت استان هرمزگان، در قلب جنوب ایران و شمال تنگه هرمز واقع شده است. این شهر تاریخی با آب‌وهوای گرم و مرطوب جنوبی، در مجاورت خلیج فارس قرار دارد و از لحاظ اقتصادی و فرهنگی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بندرعباس به‌عنوان دروازه تجارت دریایی ایران شناخته می‌شود؛ از دوران صفویه نیز نقش تجاری مهمی داشته و پل ارتباطی زمینی به سرزمین‌های مرکزی ایران بوده است.
شهر با داشتن بافت قدیمی و محلات سنتی، شواهدی از تعامل فرهنگ‌های گوناگون مانند ایرانی، عرب، هند و آفریقایی را در خود جای داده است. بازارهای سنتی، معماری با مصالح بومی، و آیین‌های محلی مردمان خونگرم بندرعباس، همه جلوه‌ای از تاریخ غنی این منطقه‌اند.
از نظر طبیعی، بندرعباس بین کوه‌های بلند (مانند کوه گنو) و ساحل دریای فارس قرار گرفته است. این وضعیت جغرافیایی باعث پدید آمدن چشم‌اندازهای متنوعی نظیر دشت‌های سرسبز، نخلستان‌های وسیع و سواحل بکر شده است. به همین دلیل، کنار جاذبه‌های تاریخی، جاذبه‌های طبیعی و فرهنگی کمتر شناخته‌شده زیادی در بندرعباس وجود دارد که در ادامه معرفی می‌کنیم.
در این مقاله به توضیح جامع در مورد ۲۵ مقصد جذاب و کمتر معروف بندرعباس و حومه خواهیم پرداخت. همچنین به پوشش محلی مردم (لباس سنتی)، آداب و رسوم بومی، غذاها و شیرینی‌های محلی، صنایع دستی و سوغات منطقه پرداخته و نکات سفر را در قالب سؤال و جواب بیان می‌کنیم. هدف ارائه راهنمایی کامل برای علاقه‌مندان به کشف جاذبه‌های بکر جنوب ایران است.
چشمه آبگرم گنو
چشمه آبگرم گنو در دامنه‌های سرسبز کوه گنو و در حدود ۳۰ کیلومتری شمال‌غربی بندرعباس قرار دارد. این منطقه که یکی از ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره یونسکو است:، دارای چشم‌اندازهای بسیار دیدنی و طبیعتی بکر است. آب چشمه گنو گرم و دارای املاح معدنی فراوان است که مردم محلی به‌خاطر خواص درمانی آن شهرت دارند. از اواخر دوره پهلوی تا کنون گردشگران زیادی به این چشمه مراجعه می‌کنند و می‌توانند در استخرهای آماده آبگرم استفاده کنند.
ویژگی منحصربه‌فرد چشمه گنو، ترکیب آب‌های گرم معدنی با محیط سرد کوهستانی است. گردش در اطراف استخرهای آبگرم و تماشای کوهستان سرسبز و قله برفی گنو، تجربه‌ای بی‌نظیر است. در فصل‌های سرد سال، کوه گنو پوشیده از برف می‌شود و تضاد آسمان آبی و آب گرم چشمه، جلوه‌ای زیبا پدید می‌آورد.
براساس روایت‌های محلی، دیرزمانی است که اهالی برای تسکین بیماری‌های جسمی به این چشمه مراجعه می‌کنند. گفته می‌شود حاجت‌ها و داستان‌های درمان از این مکان بسیار نقل شده است. علاوه بر این، وجود راه‌های کوهستانی اطراف، فرصت‌های پیاده‌روی طبیعت‌گردی و کوهنوردی را در فصل پاییز و زمستان فراهم می‌کند.
برای دسترسی به چشمه گنو، از بندرعباس به سوی شمال‌غربی و جاده بندرعباس-میناب حرکت کرده و پس از طی حدود ۳۰ کیلومتر، تابلوی منطقه حفاظت‌شده گنو را خواهید دید. وسایل اقامتی محدودی در نزدیکی وجود دارد و می‌توان برای روزهای آخر هفته برنامه یک سفر کوتاه به این منطقه را در نظر گرفت.
غار نمکی خرسین
غار خرسین، واقع در گنبد نمکی خرسین در نزدیکی روستای خرسین از توابع شهرستان بندرعباس، یکی از شگفتی‌های طبیعی هرمزگان است: این غار نمکی که در حدود ۸۰ کیلومتری شمال شرق بندرعباس قرار گرفته، با اشکال غنایم نمکی بسیار زیبا و منظره‌هایی شبیه غارهای یخی، منحصر به فرد است: ارتفاع دهانه غار حدود ۳ متر و طول آن نزدیک به ۱۷۸ متر است که در دل کوه نمک حفاری شده و توسط گذر سیلاب‌ها شکل گرفته است.
درون غار خرسین، قندیل‌های نمکی و ستون‌هایی شبیه به تندیس‌های طبیعی دیده می‌شود. مرتفع‌ترین آنها به حدود ۱۲ متر می‌رسد که چون آبشاری نقره‌ای جلوه می‌دهد. این‌گونه پدیده‌های نمکی در ایران کم‌نظیر بوده و به‌دلیل شرایط خاص غار، هر قدم پیش روی در مسیر غار باید با احتیاط باشد. وجود سرخس‌ها و پوشش گیاهی کمیاب حاشیه غار نیز جلوه‌ای زیبا به آن بخشیده است.
از نگاه تاریخی، غار خرسین قدمتی باورنکردنی دارد. گنبد نمکی خرسین احتمالا میلیون‌ها سال است که شکل گرفته و مردم بومی سال‌ها از حواشی آن نمک استخراج می‌کرده‌اند. برخی از مسافران محلی خاطراتی از دیدن حتی لانه حیوانات و بقایای تاریخی در این غار نقل می‌کنند.
بازدید از غار خرسین بهترین زمان خود را در ماه‌های پاییز و زمستان دارد، زمانی که هوا معتدل است و بارش اندک باران امکان پدید آمدن سطوح خیس و لغزنده را کاهش داده است. به گردشگران پیشنهاد می‌شود کفش مناسب و چراغ دستی (هدلایت) همراه داشته باشند. در مسیر غار نیز می‌توان به ارتفاعات اطراف رفته و چشم‌اندازی از گنبدهای نمکی قرمز رنگ منطقه را دید که تجربه‌ای تکرار نشدنی است.
گنبد سرخ (روستای گنبد سرخ)
گنبد سرخ یا بناي گنبدسرخ، یک اثر تاریخی باستانی در حدود ۶۰ کیلومتری شمال شرقی بندرعباس است: این گنبد آجریِ به رنگ قرمز، در روستای گنبد سرخ واقع شده و قدمت آن به سده میانی اسلام بازمی‌گردد. در گذشته، این ساختمان زیبا در میان یک قبرستان قدیمی بنا شده و به‌عنوان آرامگاهی مقدس شناخته می‌شود. مصالح خاص و رنگ سرخ دیواره‌ها، نام «گنبد سرخ» را بر آن نهاده است.
معماری گنبد سرخ ساده اما چشمگیر است. پوشش آجریِ گنبد با نقش‌های هندسی زیبا و رنگدانه‌های طبیعی تزئین شده و هنوز نشانه‌هایی از کاشی‌کاری‌های قدیمی آن باقی است. گفته می‌شود این بنا آرامگاه یکی از سرداران یا علمای دین بوده که در سده‌های میانی زندگی می‌کرده است. به‌علت موقعیت جغرافیایی، در شب‌های مهتابی نمای گنبد سرخ در تپه‌های اطراف، منظره‌ای رویایی ایجاد می‌کند.
از نظر گردشگری، روستای گنبد سرخ و گنبد سرخ آن فرصتی مناسب برای لمس تاریخ کهن هرمزگان است. بسیاری از مردم محلی روایت‌هایی درباره شجاعت و دانایی صاحبان این آرامگاه نقل کرده‌اند. بازدید از گنبد سرخ بیشتر به علاقه‌مندان تاریخ و معماری ایرانی پیشنهاد می‌شود تا بافت روستایی اطراف و قدمت بنا را لمس کنند.
برای دسترسی به این گنبد تاریخی، باید از بندرعباس به سمت شمال شرق حرکت کرده و پس از عبور از روستای ایسین و تنگه‌های سرسبز، به منطقه گنبد سرخ برسید. این جاده دشتی و مه‌آلود گاهی در صبح‌های زود می‌تواند تجربه‌ای دل‌انگیز از سفر در کویرهای گل‌آلود جنوب باشد. کارشناسان میراث فرهنگی به بازدید کنندگان توصیه می‌کنند که به طبیعت اطراف و سنگ‌نگاره‌های روستا نیز توجه کنند؛ چراکه گاه الواح کوچکی از تاریخ در دل خاک پیدا می‌شوند.
حمام گله‌داری (موزه مردم‌شناسی هرمزگان)
حمام گله‌داری، یکی از بناهای تاریخی بندرعباس است که قدمت آن به دوران قاجار برمی‌گردد: این حمام قدیمی در محله قلعه‌شاهی (اوزی‌ها) شهر بندرعباس واقع شده و به دستور حاج شیخ احمد گله‌داری بنا شده است: معماری یکتای حمام شامل دو بخش مردانه و زنانه بوده و هردو به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که در فضای دلنشین گرمابه، علاوه بر شستشو، محل اجتماع و رفع خستگی مردم محل نیز بوده است.
در سال‌های اخیر، پس از ثبت ملی شدن بنا (شماره ۲۰۰۳ آثار ملی ایران)، حمام گله‌داری مرمت و به موزه مردم‌شناسی استان هرمزگان تبدیل شد: امروزه گردشگران می‌توانند در فضای داخلی حمام گله‌داری قدم بزنند و با تأسیسات قدیمی، سنگاب‌ها، دیگ آبگرم و معماری گنبدی آن آشنا شوند. لوازم روزمره مردم دیروز، ظروف سفالی و پوشاک سنتی در این موزه به نمایش گذاشته شده است.
داستان‌های محلی از اهمیت این حمام برای ساکنان بندرعباس بسیار است؛ به گونه‌ای که شخصی به نام طیب نیکونام که در دوران کودکی در این حمام غسل کرده، خاطرات شنیدنی از نوبت‌های مردانه و زنانه این حمام دارد: او روایت می‌کند که زنان بندری در روزهای مشخصی حمام را به‌طور ویژه در اختیار داشتند و رسم بوده مردم برای عید یا مراسم خاص، خود را در حمام گله‌داری شستشو دهند.
برای گردشگران بازدید از حمام گله‌داری، یک گام به عقب در تاریخ زندگی روزمره بندرعباسی‌ها است. این حمام در بافت قدیم شهر و نزدیک به ساحل قرار دارد و پس از موزه، اطراف آن پر از فروشگاه‌های صنایع دستی و سوغات محلی شده است. توصیه می‌شود همزمان با دیدن حمام، از بازارچه‌های محلی و مسجد جامع گله‌داری در همان محله نیز بازدید کنید تا درک کامل‌تری از زندگی گذشته مردم جنوب ایران داشته باشید.
محله باستانی سورو (بندرعباس)
محله سورو، در غرب شهر بندرعباس واقع شده و یکی از قدیمی‌ترین محله‌های این شهر به‌شمار می‌آید: این محله که سابقاً «گودو» نیز نامیده می‌شد، نشانه‌های متعددی از تاریخ پرماجرای ساکنان جنوبی را در دل خود دارد. حفاری‌ها و کشفیات سکه‌هایی از دوران هخامنشی، ساسانی، صفویه و قاجار در این محله انجام شده که نشان می‌دهد بندرعباس محلی بوده که حکمرانی‌های مختلف روی آن تأثیر گذاشته‌اند: بسیاری از این سکه‌ها اکنون در موزه بندرعباس نگهداری می‌شود.
سورو در گذشته بندر قدیمی بندرعباس بوده است و بدین سبب اهمیت آن در مبادلات بازرگانی دوران‌ها بالاست. خانه‌های قدیمی با مصالح سنتی (حجره‌ها و اتاق‌هایی با نخل‌های سایه‌دار) هنوز در گوشه‌ای از این محله وجود دارند و عابران را به گذشته‌هایی می‌برند که کشتی‌ها و بادبان‌ها در ساحل این محله لنگر می‌انداختند.
برجسته‌ترین جاذبه محله سورو، موزه مردم‌شناسی (حمام گله‌داری) است که در بالا معرفی شد. اما خود معابر باریک و دیوارهای رنگ‌و‌رو رفته کوچه‌های سورو نیز داستان‌هایی برای گفتن دارند. اهالی این محله هنوز برخی آیین‌های کهن بندرعباسی مانند مراسم گره‌شکستن نوروز یا پای کوبی دریایی را حفظ کرده‌اند. علاوه بر این، قصه‌گویان محلی اشعاری از زندگی در خلیج فارس را روایت می‌کنند که جذابیت سفر به سورو را دوچندان می‌سازد.
بازدید از محله سورو را در برنامه گشت شهری خود بگنجانید. قدم زدن در این محله و نوشیدن چای با طعم میخک در قهوه‌خانه‌های کوچک آن، حس و حال زندگی بندرعباس قدیم را منتقل می‌کند. پیشنهاد می‌شود در آخر هفته‌ها زمانی را برای خرید سوغاتی در بازارهای اطراف این محله بگذارید؛ چرا که از آنجا می‌توان صنایع دستی دست باف و ترشیجات خانگی مخصوص جنوب را تهیه کرد.
عمارت کلاه‌فرنگی بندرعباس
عمارت کلاه‌فرنگی، از آثار تاریخی و شاخص بندرعباس است که از دوران صفویه به یادگار مانده و قدیمی‌ترین بنای تاریخی شهر محسوب می‌شود: این عمارت دو طبقه که معماری آن تلفیقی از سبک ایرانی و اروپایی است، در گذشته محل گمرک و تجارتخانه و امور اداری بندر بوده است. نام «کلاه‌فرنگی» اشاره به شکل مدور بام آن دارد که شباهت ظاهری به کلاه‌های اروپایی دارد.
موقعیت عمارت در کنار اسکله قدیم حقانی، نمای دیدنی از دریا و لنج‌های بندری را به وجود آورده است. نمای بیرونی ساختمان آجری با کاشی‌های رنگی و آرایش هندسی زیبا تزئین شده و فرم پنجره‌ها یادآور عمارت‌های دوران صفوی است. درون عمارت، ستون‌های چوبی و سقف‌های خیزران با الگوهای گل‌وبوته، گواه بر هنر معماری سنتی جنوب ایران است.
قدمت بنا حدود ۳۰۰ سال است و تاریخچه آن نشان می‌دهد عمارت کلاه‌فرنگی در زمان شاه عباس دوم و پادشاهان بعد از او فعال بوده است. اسناد تاریخی حاکی است در اوایل دوره قاجار از این عمارت برای ارتباط و تجارت با کشورهای خارجی مثل انگلستان و هلند استفاده می‌شده است. محلی‌ها داستان‌هایی درباره عصر طلایی بندرعباس و معاملات بزرگ در این عمارت نقل می‌کنند که بازدید از آن را جذاب‌تر می‌نماید.
امروزه از عمارت کلاه‌فرنگی به عنوان یک موزه مردم‌شناسی و فرشگاهی مناسبتی استفاده شده است. گردشگران می‌توانند در سفر به بندرعباس، ضمن گردش در محوطه زیبای اطراف عمارت، از طبقات تاریخی آن دیدن کنند و نگاهی به زندگی تجّار قدیمی جنوب ایران بیندازند. توصیه می‌شود بعد از بازدید از عمارت، به بازار نزدیک آن نیز سری بزنید تا سوغات بندری خریده و طعم تازه‌ترین غذاهای بندری را نیز بچشید.
مسجد جامع اهل سنت (دلگشا)
مسجد جامع اهل سنت بندرعباس که به «مسجد دلگشا» نیز معروف است، یکی از سازه‌های مذهبی مهم شهر است: این مسجد مدرن با دو طبقه، مناره بلند و طراحی چشمگیر در سال‌های اخیر بازسازی شده و ظرفیت ۴ هزار نمازگزار را دارد. از خصوصیات برجسته معماری آن، ترکیب سنتی و مدرن است؛ برای مثال یک محراب زیبای کاشیکاری شده با نقوش اسلامی در بخش شرقی و ستون‌های استوای شکلی که یادآور آثار دوره‌های صفوی و قاجار هستند، در آن دیده می‌شود.
این مسجد که در بلوار ساحلی طالقانی واقع است، نه تنها محل برگزاری نماز جمعه‌ی جامعه اهل سنت است، بلکه سالانه پذیرای گردشگران خارجی و داخلی نیز می‌باشد: معماری جدید آن موجب شده در شب‌هنگام نورپردازی زیبایی داشته باشد و از راه دور مناره‌اش دیده شود. از سوی دیگر، کتیبه‌ها و خطوط خوشنویسی داخل مسجد بخشی از میراث فرهنگی معاصر جنوب ایران را نشان می‌دهند.
برخی منابع می‌گویند مسجد جامع دلگشا به همت یک خیر بزرگ (حاج زین‌العابدین ابوالقاسم اوزی) ساخته شده و پس از انقلاب اسلامی چند بار تجدید بنا شده است: برای مردم بندرعباس این مسجد ارزش ویژه‌ای دارد؛ زیرا نماد همبستگی اقوام و مذاهب مختلف در جنوب کشور است. گردشگران مذهبی و علاقه‌مندان معماری نیز هنگام بازدید می‌توانند از مرکز اسلامی فرهنگی دلگشا که در جوار مسجد قرار دارد، دیدن کنند.
توصیه می‌شود بازدید از این مسجد را در اوقات غیرنماز جمعه انتخاب کنید تا فرصتی برای آشنایی بیشتر با معماری و فضای آرام آن داشته باشید. همچنین معماری مسجد همراه با فضای سبز پیرامونش، مکانی مناسب برای استراحت و رهایی از شلوغی شهر است. عموماً آقایان و خانم‌هایی که مایلند در زمان بازدید شرکت کنند، پوشش متعارف اسلامی را رعایت می‌کنند.
مجموعه برکه‌های باران (آب‌انبارهای پنج‌گانه)
«برکه‌های باران»، یک مجموعه تاریخی از پنج آب‌انبار یا برکه است که در زمان صفویه برای جمع‌آوری آب باران در بندرعباس ساخته شده‌اند: این برکه‌ها به شکل زیر زمین و با گنبدهای موزون سفید رنگ طراحی شده و به‌خاطر قطر زیاد جداره‌هایشان، در تابستان آب را خنک نگه می‌دارند. معماری برکه‌های باران به‌گونه‌ای است که آب حاصل از بارندگی زمستان درون مخازن ذخیره می‌شده و در ماه‌های گرم سال قابل استفاده بوده است.
این مجموعه، به «گل‌سرسبد» آب‌انبارهای بندرعباس معروف است: پنج برکه سفید با گنبدهای ستاره‌ای بر فراز آنها، چشم‌اندازی مانند جواهری در دل خاک بندرعباس ایجاد کرده است. بازدید از برکه‌های باران در تابستان به‌ویژه خنکای خاصی به همراه دارد؛ ایوان‌های آجری اطراف برکه و نور ملایم خورشید که از شیارهای سقف به زیرزمین تابیده، احساس تماشایی از تاریخ و هنر معماری را القا می‌کند.
از نظر تاریخی، برکه‌های باران یادآور کوشش اهالی منطقه برای حل مشکل کم‌آبی و سازگاری با اقلیم خشک جنوبی است. در اسناد محلی آمده که ساخت این برکه‌ها با حمایت حکومت صفوی و همکاری مردم انجام شده و هنوز راه دسترسی و لوله‌کشی منازل به آنها برقرار است. از زاویه فرهنگی، این برکه‌ها مکانی برای تجمع و گفتگو نیز بوده‌اند؛ به‌طور سنتی، اهالی پس از امساژ نماز جمعه در اینجا حاضر می‌شدند و گفتگویی فرهنگی و تجدید دوستی می‌کردند.
بازدید از برکه‌های باران تجربه‌ای تاریخی و لذتبخش برای گردشگران است. محوطه اطراف برکه‌ها آراسته به باغچه‌های سبز و آبنماهای کوچک شده تا بازدیدکنندگان امکان استراحت و چای‌خوری داشته باشند. توصیه می‌شود این مکان را در برنامه بعدازظهرهای پاییزی قرار دهید تا علاوه بر گردش، زمان خوبی برای عکاسی و ثبت زیبایی معماری ایرانی داشته باشید. راه دسترسی به این مجموعه از طریق بلوار امیرآباد (ساحلی) و سپس گذر از خیابان‌های قدیمی شهر امکان‌پذیر است.
روستای ایسین (دهستان ایسین)
ایسین، دهستان سرسبز و بااصالتی در شمال شرق بندرعباس است که به دلیل کشاورزی، طبیعت زیبا و فرهنگ بومی مشهور است. این دهستان که بیش از ۲۱ هزار نفر جمعیت دارد: از مناطق معتدل و کوهپایه‌ای هرمزگان محسوب می‌شود. مزارع نخل خرما، باغ‌های مرکبات، هندوانه و سایر محصولات گرمسیری در این منطقه گسترده هستند. به‌علت فضای سبز و کم‌گرمای آن نسبت به مرکز بندرعباس، از قدیم محل اقامت تابستانی بسیاری از خانواده‌های بندری بوده است.
روستاهای ایسین، با بافت سنتی و منازل خشت و گلی، جلوه‌ای از زندگی قدیم جنوب ایران را حفظ کرده‌اند. داستان‌های محلی از زندگی دامداران و کشاورزان بسیار نقل شده؛ برای نمونه، مردم ایل ایسین آیینی دارند که در آن هنگام برداشت محصول مرکبات، مراسم شکرگزاری برگزار می‌کنند. همچنین گویش مردم بندری این روستا (گویش لری-بندی) و لباس‌های محلی رنگارنگ زنان و مردان محل، بخش جذابی از تاریخ فرهنگی منطقه است.
یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های ایسین، چشمه‌های آبگرم طبیعی آن است که علاوه بر جنبه تفریحی، خصوصیات درمانی هم دارند. از سوی دیگر، بهارهای ایسین با شکوفه‌های مرکبات و پاییزهای آن با برداشت هندوانه و نارگیل بسیار دیدنی‌اند. گردشگران طبیعت‌دوست می‌توانند در روستاها بمانند و از هوای پاک و صدای پرندگان لذت ببرند.
در راه دسترسی به ایسین، می‌توان جاذبه‌های روستایی دیگری نظیر آبشارها و دره‌های کوچک را کشف کرد. سعی کنید به بازدید مزارع نخل بروید و طعم خرماهای تازه‌رسیده را بچشید. برای اقامت، بعضی از بومیان خُرد راوی هرمزگانی امکانات ساده اقامتی فراهم کرده‌اند. اقامت در روستا و شرکت در زندگی روزمره مردم، بی‌تردید تجربه‌ای فراموش‌نشدنی در جنوب ایران خواهد بود.
چشمه آبگرم اسین
چشمه آبگرم اسین در دامنه‌های شمال کوه‌های این منطقه و در نزدیکی روستای اسین، یکی از مهم‌ترین و معروف‌ترین جاذبه‌های طبیعی دهستان اسین است. آب این چشمه‌ها به رنگ سبز مایل به آبی بوده و دمای آن در حدی است که می‌توان در استخرهای ایجادشده کنار آن نشست. خاصیت معدنی آبگرم اسین برای تسکین دردهای عضلانی و مفصلی شناخته شده و سالانه افراد زیادی از شهرهای هرمزگان برای بهره‌برداری درمانی به اینجا می‌آیند.
محوطه اطراف چشمه اسین با درختان بید و آبنماهای طبیعی تزیین شده و فضایی آرامش‌بخش دارد. بر خلاف گرمابه‌های شهری، اینجا هوای خنک کوهستانی به تسکین جسم و روح کمک می‌کند. مردم محلی معتقدند که شفای معنوی هم در این چشمه نهفته است و حتی برخی روايتها از معجزه‌ی شفا دادن امراض صعب‌العلاج به همت دعای در جوار این چشمه وجود دارد.
در طول سال جشنواره‌های کوچکی مثل جشن تندرستی در اطراف چشمه برگزار می‌شود. گردشگران می‌توانند طعم نان محلی گرم (چولمہ بندری) که بر روی ساج‌های کوچک پخته می‌شود را در کنار این چشمه تجربه کنند. همچنین هر سال در فصل برداشت مرکبات، مراسم شکرگزاری دیگری در دهستان اسین برگزار می‌شود که ترکیب فرهنگ و طبیعت را به نمایش می‌گذارد.
برای بازدید از چشمه آبگرم اسین، پس از رسیدن به روستای ایسین، مسیر کوهستانی کوتاهی را باید طی کرد. بهتر است صبح یا عصر از این مکان استفاده کنید؛ چون هوای فراساحلی بندرعباس در ظهرهای تابستان بسیار گرم و شرجی می‌شود. توجه داشته باشید که خدمات رفاهی در اینجا محدود است، بنابراین ضروری است آب و خوراکی و وسایل ضروری را همراه داشته باشید تا از مزایای این طبیعت درمانی به‌طور کامل بهره‌مند شوید.
دهستان تازیان و طبیعت اطراف
تازیان، دهستانی در شمال بندرعباس است که به سرسبزی مزارع و نقاشی کوهستانی کوه گنو شهرت دارد: این منطقه حدود ۳۰۰ سال تاریخ سکونت مستمر داشته و با هشت روستا در آن، یکی از مراکز کشاورزی بزرگ استان هرمزگان است. بیشتر زمین‌های تازیان زیر کشت بادمجان، گوجه‌فرنگی، پیاز و مرکبات است. در کنار کشاورزی، دامداری و صنایع دستی مانند حصیربافی در اینجا رواج دارد.
مناظر کوهستانی اطراف تازیان در پای کوه بلند گنو، ترکیبی دیدنی از دشت سبز و قله‌های سنگی به وجود می‌آورد: این چشم‌اندازها به‌ویژه در زمستان که بخشی از قله برف می‌پوشاند، جذاب هستند. اکثراً اهالی بندرعباس در فصل خنک سال به اطراف کوه گنو می‌آیند تا از فضای مطبوع و درختان بلند منطقه بهره‌مند شوند. در بسیاری از روستاهای تازیان آیین‌های محلی چون «مشعل‌گردانی» در شب‌های محرم و «سوروای» برای طلب باران اجرا می‌شود.
از مهم‌ترین اماکن مذهبی و فرهنگی تازیان، زیارتگاه‌های تاریخی است که توسط مردم محل محترم شمرده می‌شوند؛ معروف‌ترین آنها زیارتگاه درویش محمودی است (که پایین‌تر درباره آن توضیح می‌دهیم). علاوه بر این، همه هفته در روستاهای تازیان، بازارچه‌های محلی پررونقی برقرار است که فروش محصولات تازه باغی، نان‌های محلی، ترشی‌ها و صنایع‌دستی در آنها انجام می‌شود. این بازارها مکانی عالی برای دیدار با فرهنگ روستایی، گفتگو با کشاورزان و خرید سوغات بومی هستند.
توریست‌های طبیعت‌گرد می‌توانند علاوه بر بازدید از روستاها، در مسیرهای میان تازیان پیاده‌روی کنند و از صدای پرندگان و جریان آب قنوات قدیمی لذت ببرند. برای دسترسی، پس از عبور از میدان شهدا بندرعباس، به سمت شمال حرکت کرده و از میان باغ‌ها به تازیان خواهید رسید. این مسیر آسفالته و سرسبز، در فصل پاییز و زمستان بهترین چشم‌اندازها را برای عکاسی و پیک‌نیک ارائه می‌دهد.
زیارتگاه درویش محمودی (تازیان)
زیارتگاه درویش محمودی، از اماکن مذهبی مهم در دهستان تازیان است که مردم محلی به آن احترام ویژه دارند: طبق روایات بومی، مرقد درویش محمودی، عارف و زاهد بزرگی بوده که در قرون گذشته در این ناحیه می‌زیسته است. اهالی معتقدند این زیارتگاه پناهگاه حاجتمندان و محل برآورده شدن نیازهای معنوی است. مهمانان هنگام ورود به این حرم مرشد، با صحن و فضای آرام و کوزه‌های آب نبات محلی استقبال می‌شوند.
معماری بنای زیارتگاه ساده ولی بااهمیت است: دیواره‌هایی آهکی در محیط باز با چند درخت کهنسال اطراف، و قبری در وسط اتاقک کوچکی با گنبد کوتاه. قلعه‌مانند بودن فضا، باعث شده این مکان حس معنویت و امنیت منتقل کند. اهالی هر سال مراسم ویژه‌ای برای بزرگداشت درویش محمودی برگزار می‌کنند که زائران از روستاهای مجاور در آن شرکت می‌کنند. این مراسم شامل سینه‌زنی، مداحی و توزیع نذورات میوه و خرما است.
مناظر اطراف زیارتگاه، منظره‌ای از مزارع سرسبز تازیان است که در تاریکی شب با نور مهتاب فضایی شاعرانه ایجاد می‌کند. گردشگران علاقه‌مند به فرهنگ محلی می‌توانند در بازدید از این مکان علاوه بر نیت عرفانی، از فضای باز و صبحانه سنتی «نون و پنیر محلی و چای خوش‌طعم بندری» در صحن حرم لذت ببرند.
دسترسی به زیارتگاه درویش محمودی آسان است: از بخش قدیمی تازیان (تازیان پایین) وارد جاده فرعی به سمت شمال شوید. تابلوهای کوچک به زبان محلی راهنما هستند. این زیارتگاه رایج بین اهالی جنوب، تجربه‌ای متفاوت و صمیمی از دین و فرهنگ بومی را به گردشگران عرضه می‌کند.
روستای قلات (قلعه قاضی)
روستای قلات، که در نزدیکی تازیان و دامنه شمالی کوه گنو قرار دارد، جلوه‌ای زیبا از معماری سنتی جنوب ایران را به نمایش می‌گذارد. از نکات بارز این روستا «عمارت آقای سادات» است که به «زیارتگاه آقای سادات» معروف است. این زیارتگاه که مقبره یکی از علمای خاندان سادات محلی است، به‌دلیل مراسم مذهبی و فرهنگی خاصش شهرت دارد. مردم روستا هر سال در دهه سوم محرم، دسته عزاداری عظیمی از این محل به سمت شهر بندرعباس به راه می‌اندازند.
خانه‌های باستانی قلات با دیوارهای گل و چوب، حیاط‌های مرکزی و بادگیرهای کوتاه، شما را به دنیای بندرعباس قدیم می‌برد. بسیاری از اهالی هنوز لباس سنتی می‌پوشند و هنرهایی مثل حصیربافی و معرق کاری را حفظ کرده‌اند. زنان روستا، پخت نان‌ها و حلواهای محلی (مانند حلوا ارده و گوشفیل) را به شکل دست جمعی انجام می‌دهند و روزهای جمعه بازارچه کوچکی در این روستا برای فروش محصولات خانگی ایجاد می‌شود.
روستای قلات به‌عنوان محلی برای فرار از شلوغی شهر، مورد توجه اهالی بندرعباس است. به‌ویژه در فصل‌های پاییز و زمستان که هوا خنک‌تر است، خانواده‌های بومی در خانه‌های روستایی اسکان می‌یابند و از آرامش و خنکی هوا لذت می‌برند. همین امر باعث شده تا گردشگران داخلی و گردشگران طبیعت‌دوست نیز این روستا را بشناسند.
برای بازدید از قلات می‌توانید پس از گذر از تازیان، به سمت غرب جاده را ادامه دهید. چشم‌انداز پلکانی خانه‌های قلات و تپّه‌های حاشیه آن، منظره‌ای خاص دارند. نکته مهم اینکه در مسیر روستا، محلی‌ها با خوش‌رویی راهنمایی می‌کنند و حتی ممکن است نان تازه یا سوغات کوچک محلی (مانند برنج محلی یا ترشی بندری خانگی) به شما هدیه دهند.
منطقه حفاظت‌شده گنو
منطقه حفاظت‌شده گنو با وسعت بیش از ۴۲ هزار هکتار، در شمال غرب بندرعباس قرار دارد و یکی از ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره ایران به‌شمار می‌آید:. این منطقه کوهستانی (منطقه کوهستانی گنو) دارای ارتفاعات بلند تا ۲۳۷۴ متر (قله نصیری) است که پوشیده از جنگل‌های کاج، بلوط و بادام کوهی می‌باشد. برخلاف جلگه گرم بندرعباس، گنو آب و هوای معتدل و حتی گاه برف‌گیر دارد؛ به‌طوری که اهالی از قدیم آن را ییلاق خود می‌دانستند:
تنوع زیستی منطقه گنو بسیار غنی است:دره‌های عمیق و چشمه‌های فراوان این مکان، زیستگاه گونه‌های جانوری از پلنگ ایرانی، گرگ، کفتار، انواع پرندگان شکاری (مثل هما) تا پستانداران کوهستانی مانند قوچ و میش است: جالب اینکه یکی از ماهی‌های اندمیک به نام کپور دندان (ماهی آبگرم) هم در چشمه آبگرم گنو زندگی می‌کند:قدم زدن در تنگه‌ها و شنیدن صدای آب جاری و پرندگان کمیاب تجربه‌ای فراموش‌نشدنی است.
مسیرهای پیاده‌روی و کوهنوردی در گنو برای طبیعت‌دوستان بسیار جذاب است. در فصل بهار، دامنه‌ها پر از گل‌های وحشی آبی و بنفش می‌شود و کل منطقه سرسبز می‌گردد. در پاییز نیز هجوم پرستوها و شکوفه‌های پاییزی نخل‌های اطراف دره‌ها، بر زیبایی منطقه می‌افزاید. وجود قلّه‌های چند هزار متری، چشم‌اندازهای گسترده‌ای از بندرعباس و جزیره لارک را فراهم می‌کند که از فراز کوه‌ها نمای بی‌نظیری است.
برای ورود به منطقه گنو، از روستای فیروزآباد یا تنگه چاه-بویر مسیرهای مشخصی وجود دارد. توصیه می‌شود با راهنماهای محلی یا ماموران محیط‌زیست هماهنگ شوید تا ضمن حفظ امنیت و احترام به حیات‌وحش، بیشترین بهره را از این زیست‌بوم کم‌نظیر ببرید. همچنین اگر علاقه‌مند باشید، می‌توانید به اقامتگاه‌های بومی کنار چشمه‌های آبگرم گنو سر بزنید تا بیشتر با شیوه زندگی و فرهنگ مردم مناطق مرتفع هرمزگان آشنا شوید.
آبشار بدو
آبشار بدو یکی از آبشارهای فصلی و زیبا در ارتفاعات شمال غرب بندرعباس است که در کوهستان «بدو» در حوالی روستای لمزان جاری می‌شود: این آبشار حدود ۵۰ کیلومتر از مرکز بندرعباس فاصله دارد و با ریزش آب به صورت پلکانی و چند مرحله‌ای، منظره‌ای بسیار چشم‌نواز پدید می‌آورد. وجود سطوح سنگی و شیب‌دار باعث شده آبشار بصورت پله‌هایی منظم فرو بریزد که بازتاب نور و صداهای آب، فضایی خنک و دل‌انگیز ایجاد می‌کند.
آبشار بدو معمولا در فصل بارش‌های پاییزی و زمستانی به اوج خود می‌رسد و در تابستان خشک می‌گردد. اطراف آن را پوشش گیاهی کوهستانی احاطه کرده که چشم‌اندازی سبز و متنوع در بهار ایجاد می‌کند. به‌علاوه، در نزدیکی روستای لمزان، «گنبد نمکی لمزان» قرار دارد که مجموعه منحصر به‌فردی از تپه‌های نمکی سرخ رنگ را تشکیل داده است. ترکیب آبشار طبیعی و گنبدهای سرخ، یک تجربه دوگانه از زیبایی‌های طبیعی شرق هرمزگان به شمار می‌آید.
در روایات محلی آمده که قدیم‌ترها اهالی بومی در این تنگه قندیل‌های نمکی استخراج می‌کرده‌اند و حتی برخی معتقدند درختان کهنسال پلکانی اطراف، بذرهای فراموش‌شده زمان‌های دور هستند. برای گردشگران ماجراجو، مسیر منتهی به این آبشار پیاده‌روی جذابی در دل دره‌های بکر جنوب را فراهم می‌کند؛ مسیر اگر چه سنگلاخی است ولی هوای خنک کوهستان و صدای آب خروشان، خستگی را می‌زداید.
اگر قصد دیدن آبشار بدو را دارید، بهترین زمان پاییز تا اوایل زمستان است. مسیر دسترسی از بندرعباس به سمت روستای لمزان است و پس از آن باید راه روستایی کوهستانی را چند کیلومتر برانید و پیاده‌روی نسبتاً دشواری را طی کنید. اقامت در روستای لمزان یا روستاهای اطراف لذت سفر را دوچندان می‌کند؛ چرا که می‌توانید چای محلی دم‌کرده با نان سنتی بندری را در کنار باغچه‌های سبز بچشید و قصه‌های پیرمردان ده را که سال‌ها پیش در این مسیرهای شیب‌دار جستجو می‌کردند، بشنوید.
گنبد نمکی لمزان
گنبد نمکی لمزان مجموعه‌ای از تپه‌های رسوبی نمکی در حوالی روستای لمزان است که چشم‌اندازی منحصربه‌فرد در جنوب ایران دارد. رنگ قرمز-زرشکی این تپه‌ها ناشی از اکسید آهن است که روزگاری پهنه وسیعی از نمک و رسوبات دریایی را نشان می‌داد. گفته می‌شود گنبدهای نمکی لمزان متشکل از دو مخروط بزرگ است که گویی باستانیان آنها را بر سر دامنه کوه تراشیده‌اند.
یکی از شگفتی‌های این منطقه وجود قندیل‌ها و کلوخه‌های نمکی در لابه‌لای پستی و بلندی‌ها است. در نزدیکی بالاترین قسمت تپه، می‌توان چشمه‌هایی از آب نمک جوشیده را دید که ساختاری شبه‌آبشار و چشمه‌های نمکی کوچک را پدید آورده است. این منظره برف‌مانند در دل کویر، باعث شده تا کمتر گردشگری از آن بی‌خبر بماند. جوانان ماجراجو و عکاسان، از انعکاس نور خورشید روی ساختارهای کروی نمکی لمزان استقبال می‌کنند.
برخی محلی‌ها معتقدند که راه قدیم بازرگانان به خلیج فارس از میان این گنبدها عبور می‌کرده و آنان اسناد تجاری‌شان را در آنجا دفن می‌کرده‌اند. به همین دلیل گنجینه‌های کوچکی در این ناحیه گمانه‌زنی می‌شود (اگرچه پیدا نشده). همچنین به خاطر شباهت رنگ سرخ به خون زمین، افسانه‌هایی درباره ارواح محافظ گنبد نمکی لمزان وجود دارد که برای حفاظت از گنجینه قدیمی در برابر دزدان به دامان طبیعت بازگشته‌اند.
امکان تردد در بالای گنبدهای لمزان در شرایط خشک هوا وجود دارد و می‌توان از کنار این تپه‌ها عبور کرد. اما باید دقت کرد تا تجهیزات کافی همراه باشد؛ چراکه هوای آنجا گرم و بدون سایه است. برای رسیدن به لمزان و این گنبدها، پس از دیدن آبشار بدو، یک راه فرعی در نزدیکی روستا یافت می‌شود که به دشت نمکی می‌رسد. این مسیر برای بازدید کوتاه مناسب است و پیشنهاد می‌شود در ترکیب با گردش در آبشار تیره‌بُدو انجام شود تا یک روز پربار از حیات کوه و کویر هرمزگان تجربه شود.
قلعه فین (همسایه غار خرسین)
قلعه فین یکی از آثار باستانی و دیدنی بندرعباس است که در نزدیکی کوهستان‌های اطراف واقع شده و حدود ۹۵ کیلومتری این شهر فاصله دارد. قلعه‌ای مرتفع بر فراز یک تپه سنگی که بنای آن به میانه اسلام بازمی‌گردد؛ گویا در زمان‌های دور نقش یک پایگاه نظامی و نگهبانی را داشته است. دیواره‌های قوی قلعه و برج‌های مراقبت آن، نشان‌دهنده اهمیت این محل در دوره‌های گذشته است که مانع ورود مهاجمان می‌شده است.
نام قلعه فین بیشتر در کتاب‌های تاریخی هرمزگان آمده و برخی می‌گویند در دوره قاجار هم از آن استفاده می‌شده است. به علت موقعیت جغرافیایی قلعه که مشرف بر دشتی وسیع است، از بالای آن می‌توان منظره‌ای عالی از دشت‌ها و گاهی حتی بخش‌هایی از دریا را مشاهده کرد. این قلعه در سکوت کوهستان، حس بودن در دنیایی متفاوت را ایجاد می‌کند.
بومیان معتقدند که در دل دیوارهای این قلعه، شایعه مرموزی از جنگجویان قدیم یا گنجینه‌های مخفی وجود دارد که تاکنون فاش نشده است. همچنین از قرار معلوم، قسمت‌هایی از قلعه در زلزله‌های قدیم فرو ریخته و به‌صورت غاری کوچک نمایان شده است که غارهای خرسین را بیش از پیش رازآمیز می‌کند.
برای بازدید از قلعه فین باید از جاده قدیم بندرعباس-میناب و پس از گذر از روستای فین به سمت تپه شرقی پیچید. اگرچه آبادی اطراف آن کوچک است اما قدم زدن در حوالی قلعه و فتح خرابه‌هایش، تجربه‌ای جذاب از تاریخ نگریستن به جنوب خشک ایران است. به بازدیدکنندگان توصیه می‌شود کفش مناسب بپوشند تا مسیر کوهپیمایی تا بالای قلعه را با اطمینان طی کنند و از چشم‌انداز بلند آن لذت ببرند.
روستای سیخوران
روستای سیخوران در فاصله حدود ۷۰ کیلومتری شمال‌شرقی بندرعباس واقع شده و به خاطر آب‌وهوای معتدلش به «بهشت زمستانی هرمزگان» مشهور است. برخلاف بیشتر مناطق اطراف که در زمستان نیز گرم‌اند، سیخوران در زمستان خنک و حتی گاهی سرد می‌شود؛ به‌طوری که پوشش گیاهی جنگلی و سبز اطراف آن در زمستان همچنان سرزنده باقی می‌ماند: همین ویژگی باعث جذب مسافران و اهالی بندرعباس در فصل‌های سرد شده است.
نمای روستای سیخوران مجموعه‌ای از ساختمان‌های رنگارنگ وسط کوهپایه‌های سرسبز است. نخلستان‌ها و مزرعه‌های دامنه‌کوه تا فراز کوه امتداد دارند و رودخانه فصلی از وسط روستا می‌گذرد. اهالی این روستا معمولاً کشاورزان و دامداران هستند که محصولات خاصی همچون لیمو و مرکبات کوهستانی تولید می‌کنند.
ساکنان محلی، به مهمان‌نوازی شهره‌اند. در ایام کریسمس و سال نو میلادی، برخی مسیحیان بندرعباس در سیخوران جمع می‌شوند و حتی مراسم مذهبی برگزار می‌کنند. به علاوه، جشن‌هایی نظیر جشن شکوفه‌های بهاری دره تحت مراسم پوشالی و موسیقی محلی سیخی برگزار می‌شود.
اگر به سیخوران سفر می‌کنید، شب را در یکی از خانه‌های روستایی یا اقامتگاه‌های بومگردی بگذرانید تا از آسمان پر ستاره شب‌های جنوب ایران لذت ببرید. صبح را با هوای سرد و صاف به پیاده‌روی در باغ‌های محلی اختصاص دهید و نان تازه و پنیر تازه‌ای را که روستاییان به شما تعارف می‌کنند، میل کنید. سیخوران فرصت استثنایی‌ای برای تجربه زندگی روستایی و طبیعت‌گردی در لابه‌لای کوه‌های جنوب است.
معبد هندوها (پرستشگاه بت گوران)
پرستشگاه هندوها یا بت‌گوران، یک معبد تاریخی و مذهبی است که در قلب شهر بندرعباس، روبروی بازار ماهی واقع شده است. این معبد در دوران استعمار پرتغالی‌ها ساخته شده و به‌عنوان تنها نشانه از جامعه هندو در بندرعباس شناخته می‌شود. نام رسمی آن «پرستشگاه جیواتامبیکا دِوی» است، اما عامه آن را معبد هندوها می‌خوانند. ساختمان اصلی با معماری قرن هجدهمی، ستون‌های منبت‌کاری شده و با نقوش فلسفی هندی تزئین شده و نمای آجری آن در میان بافت امروزی شهر، جلوه‌ای متفاوت ایجاد کرده است.
داستان‌هایی درباره بنای این معبد نقل شده است؛ از جمله اینکه از زمان تأسیس آن در حدود ۲۵۰ سال پیش، خداوند در میانه رخداد زلزله شهر را نجات داده است. علاوه بر این، گفته می‌شود تصاویری از الهه‌های هندو مانند پارواتی، سری، ویشنو و… در گوشه و کنار معبد نقش بسته است. بازدیدکنندگان غیر هندو هم می‌توانند بدون ایراد خاص مذهبی، داخل محوطه معبد شوند و معماری منحصربه‌فرد آن را تماشا کنند.
معبد هندوها، در کنار بازار لاری‌ها قرار دارد؛ از این‌رو می‌توانید پس از گشت در بازار، سری هم به این ساختمان بزنید. در برخی روزها، مراسم کوچک مذهبی هندوها (گوشت‌خوران و نیایش) در محوطه برپا می‌شود که اگر در آن زمان در محل باشید، می‌توانید شاهد گیلان نوازی و نذرهای آنان باشید.
نکته مهم اینکه این معبد اکنون جزو میراث ملی محسوب می‌شود و بازدید از آن رایگان است. در هنگام ورود بایستی کفش را خارج کنید و اگر قصد فیلم‌برداری دارید، به محافظان محلی اطلاع دهید. نورپردازی شبانه این معبد که روی نمای آجری انجام می‌شود، نمای بسیار زیبایی ایجاد می‌کند؛ پس می‌توانید پس از بازدید روزانه، در غروب مجدداً از بیرون آن دیدن کنید.
بازار لاری‌ها
بازار لاری‌ها، معروف‌ترین بازار سنتی بندرعباس، در قلب قدیم شهر واقع شده و یک محله تاریخی بندری است. این بازار که در واقع مجموعه‌ای از کاروانسراها، حجره‌ها و گذرهای باریک است، از سده‌های گذشته محل تجمع اهل تجارت و کسب‌وکار بندرعباس بوده است. مردم محلی به آن «بازار لاری‌ها» می‌گویند، زیرا در گذشته تجّار لارستان (جنوب فارس) و مناطق جنوب هرمزگان در اینجا تردد می‌کرده‌اند.
معماری بازار لاری‌ها فضای سنتی جنوب را کاملاً حفظ کرده است. رواق‌های بادگیر و طاق‌های گچی، حوض‌های آب و فضاهای دید و بازدید در این بازار به چشم می‌خورد. در حجره‌های سنتی بازار، سوغاتی‌های متنوعی عرضه می‌شود: از حلواهای محلی و لوزهای بندری تا صنایع دستی دست‌بافت مانند حصیر و گلیم. همچنین رونق بازار تلفیقی از تحرک سنتی و گردشگرپسندی است؛ گاه می‌توانید در میان مشتریان مردم بومی را ببینید که پاپوش و پارچه‌های سنتی می‌خرند، و گاه گردشگران را که از طعم‌های محلی و رنگارنگ این بازار لذت می‌برند.
تاریخ بازار لاری‌ها به دوران قبل از ورود پرتغالی‌ها به این منطقه برمی‌گردد. روایت است که تاجران مشهور لار و بندرعباسی‌ها در اینجا بازرگانی می‌کرده‌اند. به‌علاوه، قدم‌زدن در بازار لاری‌ها فرصتی است برای تماشای زندگی روزمره مردم بندرعباس: غذای دریایی در حوضچه‌های ماهی‌فروشی، نان گندمی تازه در تنورهای قدیمی و صدای گویش بندری اهالی که همه ترکیبی از تاریخ و حال‌اند.
برای خرید سوغات یا صرف یک وعده غذای محلی، بازار لاری‌ها را فراموش نکنید. در میانه بازار «سرای خواجه» یا «سرای لاری‌ها» چای‌خانه‌های سنتی دایر هستند که با چای زنجبیلی و شیرینی‌های محلی پذیرای مهمانان هستند. این بازار در بلوار امام خمینی قرار دارد و روزهای غیرتعطیل آن شلوغ و پرجنب‌وجوش است.
پارک جنگلی طبیعت (جهاد)
پارک جنگلی طبیعت یا پارک جهاد، بزرگترین پارک جنگلی شهر بندرعباس است که در کیلومتر ۴ جاده میناب واقع شده است. این پارک ۳۲ هکتاری، فضای وسیعی از نخلستان و جنگل مصنوعی را در برمی‌گیرد که با برنامه‌ریزی شهرسازی برای تفریح عمومی ایجاد شده است: در این پارک انواع گونه‌های درختی مرکبات، نخل و زینتی کاشته شده و به‌خاطر وجود فضاهای سبز خنک و برکه‌های کوچک، بستری مناسب برای پیک‌نیک و دوچرخه‌سواری فراهم شده است.
ویژگی منحصربه‌فرد پارک جنگلی طبیعت، دسترسی آسان شهرنشینان به طبیعت است. این پارک دارای امکانات رفاهی مانند آلاچیق‌ها، نیمکت‌ها، زمین بازی کودکان و آب‌نمای سنگی است. سرتاسر پارک با پیاده‌روهای سنگ‌فرش پوشیده شده و صبح‌ها جمع کثیری برای ورزش‌های پیاده‌روی، دویدن و نرمش صبحگاهی در آن دور می‌زنند. درختان سر به فلک کشیده سدّی در برابر آفتاب داغ جنوب ایجاد کرده‌اند و گردش در سایه آنها بسیار لذتبخش است.
باغ‌وحش کوچکی نیز در پارک وجود دارد که در آن پرندگانی مثل طاووس و مرغابی و حیواناتی مانند بز کوهی نگهداری می‌شوند و برای کودکان جالب توجه است. در ایام خاص مانند روزهای پایان هفته یا مناسبت‌های ملی، برنامه‌های فرهنگی، نمایشگاه صنایع دستی و مسابقات بازی‌های بومی نیز در این پارک برگزار می‌شود.
ورود به پارک طبیعت رایگان است و در نزدیکی آن پارکینگ وسیع دارد. برای رفتن به این پارک کافی است از مرکز شهر به سمت میناب حرکت کرده و تابلوی پارک را در کیلومتر ۴ جاده اصلی دنبال کنید. این پارک یکی از بهترین گزینه‌ها برای آرامش و گذران وقت خانواده‌ها با دور هم جمع شدن و لذت بردن از طبیعت کم‌نظیر بندرعباس است.
باغ پرندگان بندرعباس
باغ پرندگان بندرعباس، پارک بزرگ و تماشایی پرندگان با مساحتی حدود ۳۲ هکتار، یکی از جاذبه‌های منحصر به‌فرد گردشگری بندرعباس است: در این باغ می‌توانید انواع پرندگان بومی و غیر بومی را در زیستگاه‌های مصنوعی مناسب مشاهده کنید. آبنماهای زیبا، درختان بلند و مسیرهای سنگ‌فرش در سرتاسر باغ پراکنده شده‌اند و هر گوشه آن چشم‌انداز دلپذیر به شما هدیه می‌کند.
این باغ علاوه بر انواع طوطی‌ها، طاووس‌ها، کبک‌ها و مرغابی‌ها، پرندگان شکاری قابل توجهی مانند کرکس خاکستری و عقاب نیز دارد. خوراکی‌های مخصوص و قفس‌های بزرگ برای تغذیه تعدادی از آنها فراهم است. بچه‌ها می‌توانند در راهروی باز کنار قفس‌ها قدم بزنند و به پرندگان غذا بدهند. نسیم ملایم دریایی که از خلیج فارس می‌وزد به مسافران حس تماشای طبیعت در دل بندر را منتقل می‌کند.
در قسمت‌هایی از باغ، مجسمه‌ها و المان‌هایی الهام‌گرفته از نمادهای فرهنگ بندرعباسی کار شده است. مثلاً مجسمه ماهیگیر محلی کنار حوض‌نما قرار دارد یا کنده‌کاری‌هایی از نمادهای دریایی در ورودی باغ به چشم می‌خورند. همچنین کافه‌های سنتی با دمنوش‌های محلی و غرفه‌های سوغات در فضایی شبیه بازارچه ساحلی، فضا را برای گردش و اقامت طولانی‌تر فراهم ساخته‌اند.
برای بازدید از باغ پرندگان، می‌توانید روز آخر هفته خود را در این پارک سپری کنید. صبح خود را با دیدن پرندگان صبحگاهی آغاز کنید و سپس در کافه باغ، ناهار یا عصرانه ای سبک با چای زنجبیلی میل نمایید. این مکان به دلیل بزرگ بودنش، برای چند ساعت گشت‌وگذار مناسب است؛ کافی است کمی صبر کنید تا پرندگان در نور آفتاب بدرخشند و لحظات خاطره‌انگیزی ثبت کنید.
بازار ماهی بندرعباس
بازار ماهی بندرعباس در دو شیفته صبح و عصر در نزدیکی اسکله ماهی تشکیل می‌شود و جزو دیدنی‌های شهری بندرعباس است. در این بازار که به بزرگترین فروشگاه محصولات دریایی شهرت دارد، انواع ماهی‌های تازه خلیج فارس از جمله حلیفه، سنگسر، تن و میگو و خرچنگ‌های محلی به فروش می‌رسند. فضای سرپوشیده این بازار به شکل ذوزنقه است و قفسه‌ها و استندهای مخصوص ماهی دارد. فروشندگان حرفه‌ای با لباس‌های سفید کارگاهی در حال عرضه محصولات خود هستند و فضای صنعتی ولی اصیل بندری را به نمایش می‌گذارند.
از جذابیت‌های این بازار، رفت‌وآمد غافلگیرکننده پرندگان مهاجر است که با شور و شوق روی لاشه‌های ماهی باقی‌مانده در اطراف بازار جمع می‌شوند. گردشگران می‌توانند در مسیر بازار قدم زده و از سر و صدای کار و دادوستد مردم محلی لذت ببرند. برخی مغازه‌ها حتی میز و صندلی گذاشته‌اند تا مشتری پس از خرید ماهی تازه، آن را سفارش پخت سرخ شده یا کبابش را بدهد و در همان‌جا میل کند. طعم خوراک‌های دریایی تازه در کنار آواز پرندگان و نسیم ساحلی، تجربه‌ای ناب برای مهمانان شهر رقم می‌زند.
نکته فرهنگی اینجاست که خرید از بازار ماهی یک مناسک محلی نیز هست. بندرعباسی‌ها سوغاتی هم برای شهروندان خود از این بازار می‌خرند؛ به عنوان مثال نهنگ خشک (رشته ماهی)، میگو یا ماهی نمکی در بسته‌بندی برای کادو دادن به آشنایان محبوب است. حضور در بازار ماهی در اولین ساعات صبح که ماهیگیران بار خود را از کشتی‌ها تخلیه می‌کنند، توصیه می‌شود؛ چرا که انرژی و هیجان معامله در اوج است و می‌توان تماشاگر نخستین دلالی‌ها بود.
در نزدیکی بازار ماهی، رستوران‌های دریایی معتبری هم دایر است که با ماهی تازه سرو می‌کنند. اگر اهل طعم‌های سنگین هستید، حلیم ماهی یا قلیه میگو را امتحان کنید؛ اما اگر به دنبال سوغات هستید، ماهی خشک و میگو خشک خلیجی را از غرفه‌های منطقه خریداری کنید. هر روز در ابتدای شب بازار بسته می‌شود، پس اگر برای صرف شام به آنجا می‌روید، دیر نکنید.
لباس محلی بندرعباس
لباس سنتی مردم بندرعباس رنگارنگ، متناسب با آب‌وهوای گرم و رطوبت منطقه است. زنان بندرعباسی معمولاً پیراهن‌های بلند حریر یا نخی به رنگ روشن می‌پوشند که به آن «چادرشب بندری» می‌گویند. این چادرها گشاد و پرچین بوده و اغلب با سکه‌های نقره تزیین می‌شوند. سر و شانه‌های خود را با روسری‌های ساتن یا حریر می‌پوشانند که به رنگهای شادِ آبی، قرمز، سبز یا نارنجی مزین است. جواهرات نقره‌کاری‌شده محلی مانند گردنبند، گوشواره و گل سینه نیز لباس زنان را تکمیل می‌کند.
مردان بندرعباسی هم گاه پیراهن‌های گشاد پنبه‌ای (معروف به «کوری») بر تن می‌کنند و کمر خود را با شلوار بلند و گشاد بندری می‌بندند. اغلب روی سر، عمامه یا کلاه نخی با پارچه چهارخانه می‌گذارند تا از آفتاب محافظت کنند. در دورهمی‌ها و مراسم خاص، مردان پیرتر کت و شلوار ساده رنگ روشن به همراه عمامه می‌پوشند که نمایی شکوهمند دارد. لباس محلی بندرعباس نشانه‌ای از زندگی صنعتی کمتر و ارتباط مردمان جنوب با طبیعت است؛ افراد به پوشش خنک و راحت محتاج هستند و لباس‌هایشان نیز این نیاز را برطرف می‌کند.
از لحاظ جنسیت، پارچه‌های براق مانند ابریشم و حریر، به‌ویژه در پیراهن خانم‌ها دیده می‌شود تا از گرما نکاسته و در عین حال جلوه‌ای زیبا داشته باشند. رنگهای لباس نیز به فرهنگ جنوب مربوط است؛ رنگهای آبی فیروزه‌ای و سبز مرجانی سمبل دریا و طبیعت سبز محلی است و بسیار مورد علاقه مردم است.
امروزه لباس سنتی کمتر در زندگی روزمره شهری دیده می‌شود؛ اما در مناسبت‌های فرهنگی و جشن‌ها (مثل مراسم عروسی و فستیوال‌های محلی) مردم به یادگار از گذشته، لباس محلی خود را بر تن می‌کنند. گردشگران علاقه‌مند به فرهنگ محلی می‌توانند این لباس‌ها را از بازار لاری‌ها و بازارچه‌های صنایع دستی تهیه کنند. همچنین برخی کارگاه‌ها پوشاک را بر اساس الگوهای قدیمی می‌دوزند که یادگار مناسبی از سفر به جنوب ایران خواهد بود.
آداب و رسوم مردم هرمزگان
مردمان بندرعباس بسیار مهمان‌نواز، ساده‌دل و خونگرمند. یکی از آداب مهم بومیان این است که اگر مهمانی به خانه‌ای بیاید، صاحب‌خانه حتماً با غذاهای محلی از او پذیرایی می‌کند و عزت مهمان را بسیار می‌دارند. رسم مهمانی در بندرعباس بدین صورت است که خانواده‌ها به نشستن روی فرش در اتاقی مشترک با یکدیگر غذا و چای می‌خورند. وجود نخل و آب‌نما در حیاط خانه، حس آرامش به مهمانان می‌دهد.
مراسم خانواده و آیین‌های بومی در بندرعباس شامل جشن‌های عروسی و سوگواری است. جشن‌های عروسی در شمال هرمزگان با رقص‌های محلی (مانند رقص‌های شیرین بندری و دوپاچه) و موسیقی محلی بندری برگزار می‌شود. گروه‌های دایره‌ای (چمچمو) و دف نوازی بخش جدایی‌ناپذیری از مراسم شادی مردم جنوب است. در عزاداری نیز آیین‌های خاصی اجرا می‌شود؛ برای مثال در تاسوعا و عاشورای هر سال، دسته‌های سیاه‌پوش در محله‌ها به‌صورت دهلیزی حرکت کرده و همراه نوحه و زنجیرزنی آیین عزاداری را اجرا می‌کنند.
اعیاد مذهبی (مانند ماه رمضان و عیدفطر) نیز در بندرعباس با شور خاصی برگزار می‌شود. رسم است که مردم افطار را با هم تقسیم کنند و پس از نماز عید با خانواده‌های خویش جشنی کوچک در مسجد یا مساجد محل دارند. همچنین عیدهای محلی مانند نوروز بندری و مراسم «گاب، گاب» (نوعی بازی نمایشی با تاریخ محلی) از آداب دیدنی است.
زبان مردم بندرعباس، لهجه شیرین و مختصر بندری است که تلفیقی از فارسی، عربی و لری است. گردشگران با یادگیری چند واژه ساده بندری (مثلا «سلام سالوم» به معنای سلام و احوالپرسی) می‌توانند ارتباط دوستانه‌تری برقرار کنند. رعایت احترام به بزرگ‌ترها، اشتیاق برای شرکت در کارهای گروهی در مراسم و حس میزبانی از مهمان، از دیگر رسوم برجسته مردمان منطقه است. آشنایی با این آداب، سفر شما را خاطره‌انگیزتر خواهد کرد.
غذاهای محلی، شیرینی‌ها و نوشیدنی‌های سنتی
آشپزی بندرعباس آمیخته‌ای از طعم دریایی و ادویه‌های محلی است. یکی از غذاهای مشهور بندر ماهی‌پزان و قلیه ماهی است که با ماهی تازه منطقه و سبزی‌های محلی (تره کوهی یا شوریجه) پخته می‌شود. هزاری (خورشت گوشت و حبوبات) و گوبولی گوشت (خوراک گوشتی غلیظ) نیز از خوراک‌های اصیل بندری است:بنیه‌بری (نوعی سمبوسه محلی)، کوفته مومغ (پنجابی)، و مجدوک (خورش سبزیجات با برنج) در بسیاری از منوهای سنتی دیده می‌شوند. همچنین یک غذای شاخص صبحانه به نام «باله‌برون» یا «لالیت» وجود دارد که شیرین و در دلش دانه انبه خشک‌شده است.
شیرینی‌های محلی شامل حلوای بوشهری (حلوا با آرد برنج)، کلوچه بندری و نان خشکی است. قندی‌ها و نخودچی‌هایی هم هستند که با طعم نارگیل و هل تهیه می‌شوند. محبوب‌ترین شیرینی بندر، «شیرینی بلوچ» یا «نشاط» نام دارد که یک شیرینی نعناعی با مغز کنجد است.
در میان نوشیدنی‌های سنتی، چای سیاه با هل یا گیلاس (چای سبز و هل را به جزیره میگماس می‌برند) طرفداران زیادی دارد و تقریباً در تمام غذاخوری‌ها سرو می‌شود. همچنین شربت زنجبیل که با زنجبیل تازه، عسل و لیمو تهیه می‌شود برای معالجه سرماخوردگی و رفع خستگی محبوب است. دوغ شور (دوغ خیلی چرب و پرنمک) نیز همراهی مرسوم با غذاهای محلی به شمار می‌رود. اهالی بندردر گذشته از نوشیدنی‌های شیرین‌تر مثل دمنوش گل ختمی و تخم خطایی برای رفع عطش استفاده می‌کردند که امروز کمتر دیده می‌شود.
به گردشگران توصیه می‌شود حداقل یک وعده غذای سنتی بندری را تجربه کنند. محبوب‌ترین انتخاب‌ها قلیه ماهی و مرغ ناردونی (گوشت گاو یا گوسفند پخته‌شده با رب نارنج) هستند. در پایان غذا، درخواست چای زنجبیلی فراموش نشود که هم طبع را باز می‌کند و هم انرژی‌بخش است. اگر به شیرینی علاقه دارید، حلوا یا کلوچه سنتی بندری را امتحان کنید که با چای محلی لذتبخش می‌شود. خوردن این غذاها و نوشیدنی‌ها، بخش مهمی از آشنایی شما با فرهنگ جنوب ایران را شکل می‌دهد.
صنایع دستی و سوغات سنتی بندرعباس
استان هرمزگان به‌خاطر وضعیت گرم و حوزه دریایی، صنایع دستی ویژه‌ای دارد. از جمله حصیربافی (ساخت انواع سبد، خورجین و کفی از برگ نخل و نخلچه) که در روستاهای ساحلی رایج است. کارگاهی کوچک در بازار لاری‌ها محصول حصیری می‌فروشد که یادآور صحرانوردی‌ها و سادگی زندگی مردمان نخل‌پرور است. گلیم‌بافی‌های بندری رنگارنگ با نقوش هندسی و براق نیز کاربردی و زیباست و معمولاً به عنوان زیرانداز استفاده می‌شود.
نقره‌کاری جنوب (موسوم به سکه‌بافی) از هنرهای دستی بندرعباس است که در قالب گردنبند، انگشتر و گوشواره جلوه می‌کند. طرح‌های گل و میوه‌های دریایی روی زیورآلات نقره با مهارت در کارگاه‌های کوچکی زیر سایه درختان اجرا می‌شود. همچنین صنایع کوزه‌گری بومی (سفال بدون لعاب) برای مصارف روزمره مانند آب‌خوری در روستاها ساخته می‌شود.
از جمله سوغات خوراکی بندرعباس می‌توان به انواع خرما (مانند لوحی، شکری و مضافتی) اشاره کرد؛ این محصولات به دلیل مرغوبیت و طعم خاص شهرت دارند: میوه‌های گرمسیری مانند انبه، موز و گوآوا (ویتاکا) نیز در فصل خود سوغات خوشمزه‌ای هستند:از طرفی، میگو و ماهی خشک شده (ماهی بزک، میگو لنگرود) در بازار بندر فراوان است و مسافران معمولاً بسته‌های کوچک از آنها می‌خرند. ترشی‌های محلی از جمله «سیر ترشی بندری» با سیر جنگلی و ادویه‌جات تند هم سوغات محبوب شمال بندر است.
برای تهیه سوغات و صنایع دستی، بهترین مکان‌ها بازار لاری‌ها و بازار سنتی ماهی و لارو است. همچنین به فروشگاه‌های صنایع‌دستی که در خیابان‌های تاریخی شهر دیده می‌شوند سر بزنید. اغلب هنرمندان محلی مستقیم در خانه خود بساط کرده‌اند و با کسبه سنتی کار می‌کنند؛ از آنها هم می‌توانید خرید کنید. پیشنهاد می‌کنیم برای سوغات خانگی، علاوه بر خرما و ترشی، «حلوا کاسه‌ای بندری» که در ظرف‌های کوچک سفالی تهیه می‌شود یا «بیسکویت محلی (برشتوک شکرپاره)» را امتحان کنید. هر یادگاری از بندرعباس، قطعه‌ای از فرهنگ گرم جنوب ایران را در خاطره شما زنده نگه می‌دارد.
سوالات متداول درباره سفر به بندرعباس
۱. بهترین فصل سفر به بندرعباس چه زمانی است؟ آب‌وهوای بندرعباس در تابستان بسیار گرم و مرطوب است. بهترین زمان برای بازدید فصل‌های پاییز و زمستان (آبان تا فروردین) است که دما ملایم‌تر است و می‌توانید با خیال راحت از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی شهر دیدن کنید. بهار نیز هوا مطبوع است اما از اسفند به بعد رطوبت کمی افزایش می‌یابد.
۲. چگونه به بندرعباس دسترسی پیدا کنیم؟ بندرعباس به‌واسطه فرودگاه بین‌المللی، شبکه راه‌آهن (قطار جاده ابریشم) و جاده‌های اصلی از اکثر شهرهای ایران قابل دسترسی است. اتوبوس‌های بین‌شهری نیز به‌صورت منظم از تهران، اصفهان، شیراز و سایر مراکز مهم به این شهر حرکت می‌کنند. درون شهر هم تاکسی و اتوبوس شهری در دسترس است.
۳. برای گشت‌وگذار در نقاط مختلف اطراف بندرعباس چه وسیله نقلیه‌ای مناسب است؟ با توجه به پراکندگی جاذبه‌ها در پیرامون شهر، داشتن خودروی شخصی یا اجاره خودرو راحت‌ترین گزینه است. برای مقاصد نزدیک (مثل چشمه گنو یا حمام گله‌داری) تاکسی‌های محلی هم موجودند اما برای مکان‌های دورتر (مانند آبشار بدو یا گنبد سرخ) برنامه‌ریزی و راندن مناسب است.
۴. چه پوشش و نکاتی باید در سفر به بندرعباس رعایت کرد؟ از آنجایی که بندرعباس شهری بندری با فرهنگ اسلامی-سنتی است، پوشش آقایان می‌تواند معمولی و خنک (پیراهن نخی و شلوار گشاد) باشد و بانوان می‌توانند با رعایت حداقلی حجاب اسلامی (مانند شال یا روسری و لباس پوشیده) در شهر تردد کنند. به‌علت آفتاب شدید، کلاه و عینک آفتابی و کرم ضد آفتاب را فراموش نکنید. در طبیعت کوهستانی مانند گنو و آبشار بدو کفش پیاده‌روی مناسب ضروری است.
۵. چه غذاها و تجربه‌هایی را در بندرعباس نباید از دست داد؟ حتما از غذاهای محلی بندرعباس مانند «قلیه ماهی»، «هزاری»، «باله‌برون» و «گوشت چنگالی (گوبولی‌گوشت)» امتحان کنید. در بازار ماهی از تازه‌ترین میگو و ماهی‌ها لذت ببرید. برای تجربه فرهنگی، بازدید از بازار لاری‌ها و شرکت در مراسم موسیقی سنتی بندری پیشنهاد می‌شود. همچنین لحظاتی آرامش‌بخش در کنار چشمه‌های آبگرم (مانند گنو یا ایسین) خواهید داشت.
