به گزارش خبرگزاری مجله آرونو، در عصر دیجیتال امروزی، نمایشگرها در دسترس تمام افراد قرار دارد که کودکان نیز از این قائده مستثنی نیستند و بیش از هر زمان دیگری وقت خود را در مقابل وسایل الکترونیکی مانند تلفن همراه، کامپیوتر، تبلت و تلویزیون می‌گذرانند؛ در حالی که صفحه نمایش‌ها می‌توانند جنبه آموزشی و سرگرمی داشته باشند، اما صرف کردن زمان بیش از حد استفاده از صفحه نمایش با طیف وسیعی از پیامدهای منفی برای سلامت کودکان همراه است.
تحقیقات نشان داده است که تماشای بیش از حد صفحه نمایش می‌تواند بر سلامت جسمانی، سلامت روان، رشد شناختی و رشد اجتماعی کودکان تأثیر منفی بگذارد و بزرگ‌ترین نگرانی والدین نیز در همین راستا این است که استفاده از نمایشگرها ممکن است به رشد فرزندان آسیب برساند.
پژوهش‌های انجام شده نشان داده است که میان استفاده زیاد از رسانه‌ها و توجه کوتاه‌تر، بیش‌فعالی، اختلال بیش‌فعالی-کم‌توجهی و رفتار پرخاشگرانه کودکان ارتباطی مستقیم وجود دارد؛ مطالعه‌ای که به تازگی روی کودکان دوره پیش از نوجوانی هستند، انجام شده است، نشان داد که تنها پنج روز دوری از تلفن‌ها، تبلت‌ها و رایانه‌ها توانایی آن‌ها را در خواندن نشانه‌های احساسی دیگران بهبود می‌بخشد، منظور از نشانه‌های احساسی، سرنخ‌هایی است که از حرکات بدنی و لحن گفتاری و حالات چهره دیگران در مورد احساس آن‌ها می‌گیریم.
در مطالعه‌ای که با بررسی ۲۷۰۰ کودک پیش‌دبستانی صورت گرفت، مشخص شد کودکانی که روزانه دو ساعت یا بیشتر را جلوی نمایشگرها می‌گذرانند، مشکلات رفتاری بیشتر و مهارت‌های اجتماعی ضعیف‌تری دارند، محققان همچنین دریافته‌اند کودکانی که در سنین نوپایی و اوایل پیش‌دبستانی شروع به تماشای تلویزیون می‌کنند، ممکن است هنگام بزرگسالی در مدیریت احساسات و تسکین دادن خود مشکل داشته باشند و بیشتر از دیگران در معرض اختلالات خلقی و مشکلات ذهنی قرار گیرند.
چاقی، مشکلات بینایی، اختلالات خواب، کاهش فعالیت بدنی، افزایش خطر ابتلاء به بیماری‌های مزمن، افزایش خطر افسردگی و اضطراب، کاهش دامنه توجه و عملکرد شناختی، رفتار پرخاشگرانه، حافظه ضعیف، عملکرد تحصیلی ضعیف، کاهش خلاقیت و تأخیر در رشد زبان از دیگر نمونه آثار منفی و زیان‌بار استفاده نامناسب و بیش از حد از نمایشگرها بر سلامت جسمانی، روانی و اجتماعی کودکان است.
کارشناسان محدود کردن زمان صرف‌شده پای نمایشگرها را به‌ویژه برای کودکان خردسال این‌گونه توصیه می‌کنند که کودکان زیر ۱۸ ماه به‌جز هنگام برقراری تماس تصویری، از استفاده نمایشگرها خودداری کنند، استفاده از نمایشگرها برای کودکان دو تا پنج سال حدود یک ساعت در روز و با همراهی والدین باشد، همچنین برای کودکان شش ساله و سنین بیشتر از آن باید محدودیت‌های جدی و ثابتی برای زمان نمایشگر تعیین شود و سعی بر این باشد که کودک به تمام جنبه‌ها و ابعاد زندگی خود توجه کافی را داشته باشد.
مدت زمان مجاز استفاده از صفحه‌های نمایشگر برای هر رده سنی چقدر است؟
حسین سورتیجی، دکترای تخصص کاردرمانی و استاد دانشگاه در گفت‌وگو با خبرنگار مجله آرونو در خصوص مضرات استفاده از وسایل الکترونیکی و انواع رسانه‌ها در دوران‌های مختلف رشد انسان اظهار می‌کند: تماشای نمایشگرهایی همچون صفحه تلفن همراه، تبلت، تلویزیون و نمایشگرهایی از این قبیل می‌تواند تأثیرات چند جانبه بر سلامت انسان بگذارد.
وی می‌افزاید: این تأثیرات شامل اثرگذاری محتوای مورد استفاده، مدت زمان استفاده از نمایشگرها که می‌تواند منجر به اعتیاد رسانه‌ای شود، قرار گرفتن بدن در وضعیت بدنی نامناسب و بروز مشکلات عضلانی و اسکلتی، تغییر سبک زندگی و اخلال در نظم آن و مواجه بودن با امواج مرتبط با رسانه می‌شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با بیان اینکه به لحاظ رشدی مدت زمان مجاز استفاده از صفحه‌های نمایشگر برای هر رده سنی متفاوت است، عنوان می‌کند: افراد زیر دو سوال به هیچ وجه مجاز به استفاده از صفحات نمایشگر نیستند، مگر برای برقراری تماس تصویری با خانواده به ویژه پدر و مادر؛ دلایل واضحی برای در نظر گرفتن این استثنا بیان نشده است، اما در تماس تصویری میان افراد تعامل وجود دارد و صرف استفاده منفعل کودک از رسانه‌ها و صفحات نمایشگر نیست.
سورتیجی ادامه می‌دهد: کودکان دو تا پنج سال حداکثر یک ساعت و افراد بالای پنج سال حداکثر دو ساعت در روز مجاز به استفاده از این صفحات هستند که این زمان‌بندی جدا از در نظر گرفتن محتوای مورد استفاده کاربران است؛ در واقع استفاده از محتواهای ترسناک، ناهنجار، غیراخلاقی و نامناسب حتی در حد یک ثانیه نیز برای کودکان مجاز نیست.
وی اضافه می‌کند: عصب‌هایی به نام اعصاب آیینه‌ای در سیستم عصبی مرکزی انسان وجود دارد که هنگام مشاهده فعالیت‌های مختلف یا محتواهای رسانه‌ای برانگیخته و فعال و سبب درک بهتر محیط برای انسان می‌شود؛ به عنوان مثال هنگام مشاهده فیلم‌های خشن و ترسناک، تأثیری در ذهن گذاشته می‌شود که می‌تواند تأثیرات منفی بر رشد کودک و حتی افراد بزرگسال به همراه داشته باشد.
دکترای تخصص کاردرمانی خاطرنشان می‌کند: گاهی اوقات به سبب غفلت والدین و فعالان حوزه تربیت کودک، تنها بر محتواهای رسانه‌ای تاکید می‌شود که محتوای مناسب جایگزین محتوای نامناسب و خشن شود و این تلاشی ارزشمند است، اما باید به زمان مجاز استفاده از هر محتوا و بازی‌ها توجه شود تا کودک از زیان نمایشگرها به دور باشد.
سورتیجی با اشاره به اینکه در طول شبانه‌روز زمان مشخصی برای انجام فعالیت‌ها برای تمام افراد وجود دارد و باید آن را به بخش‌های مختلف تقسیم‌بندی و برای حفظ سلامت جسمانی و روانی، میان فعالیت‌های مختلف ورزشی، تفریحی، آموزشی و اجتماعی تعادل ایجاد کنیم، می‌افزاید: یکی دیگر از مضرات پنهان استفاده بیش از حد از نمایشگرها، بروز اعتیاد رسانه‌ای در کودکان است که سبب کم‌توجهی به بعضی از جنبه‌های زندگی می‌شود.
تعیین الگوی استفاده، نظارت والدین و تعامل با کودک؛ راه کنترل نمایشگرها
وی می‌گوید: مشکلات عضلانی و اسکلتی، کاهش فعالیت‌های بدنی، ابتلاء به اختلالات و بیماری‌های مختلف مانند چاقی، افزایش فشار خون، اختلال حرکتی و دیابت، مشکلات کمی و کیفی در خواب، رواج سبک زندگی ناسالم، افزایش توده‌های سرطانی به سبب قرار گرفتن در معرض امواج، ایجاد مشکلات نقص بینایی و اختلال‌های گفتاری و ذهنی از دیگر زیان‌های جسمانی استفاده از صفحه‌های نمایشگر و رسانه‌ها است.
معاون آموزشی دانشکده توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان عنوان می‌کند: بروز مشکلات رشدی از جنبه‌های کیفی مانند رشد مهارت‌های شناختی، حرکتی، اجتماعی و تحصیلی، محدودیت گذران اوقات فراغت در فضای حقیقی، ایجاد مشکل در تعامل‌های اجتماعی، به همراه داشتن مشکلات روانی مانند افسردگی و اضطراب، افزایش بروز رفتارهای پرخطر مانند خودکشی و مشکلات یادگیری و تحصیلی نیز از تأثیرات منفی روانی و اجتماعی رسانه‌ها بر افراد به‌ویژه کودکان است.
سورتیجی بیان می‌کند: اولین قدم برای جلوگیری از زیان‌های صفحه نمایشگرها، تعیین کردن الگوی استفاده زمانی از این صفحه‌ها برای کودکان است، یعنی برای استفاده کودک از رسانه‌ها و دیگر فعالیت‌ها تقسیم‌بندی دقیق زمانی مشخص و محدودیت‌هایی را اعمال کنیم؛ همچنین در محیط زندگی شخصی کودک مانند اتاق شخصی، صفحات نمایشگری همچون تلویزیون وجود نداشته باشد.
وی با بیان اینکه والدین نباید برای کودکان تلفن هوشمند شخصی تهیه کنند و بدون حد و مرز آن را در دسترس کودک قرار دهند، تاکید می‌کند: بعد از زمان شیوع بیماری کرونا و مجازی شدن فرایند آموزش، بیشتر کودکان و نوجوانان از تلفن همراه شخصی بهره‌مند شدند و نیاز است نهضتی شکل بگیرد تا از این شرایط خارج شویم و به زمان قبل از کرونا برگردیم.
این استاد دانشگاه و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با بیان اینکه والدین باید فضایی را برای کودکان فراهم کنند تا آن‌ها در کنار تجربه کردن بازی‌های مختلف، تعامل مناسبی با محیط و همسالان خود داشته باشند، ادامه می‌دهد: پدر و مادر باید به حفظ رابطه دوستانه خود با فرزند خویش، بر استفاده او از فضای مجازی و رسانه‌ها نظارت کافی داشته باشند و عامل‌های کنترل کننده‌ای را در نظام تشویق و تنبیه میان خود و فرزندان تعیین کنند.
تأثیر نمایشگرها بر رشد گفتاری و زبانی کودکان / روش صحیح یادگیری زبان دوم با نمایشگرها
یلدا کاظمی، متخصص گفتار درمانی حیطه کودکان و عضو هیئت علمی گروه گفتار درمانی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار مجله آرونو اظهار می‌کند: در رشد گفتار و زبان کودکان روندی طبیعی وجود دارد که اگر به درستی طی نشود، می‌تواند فرایند رشد کودک را دچار تأخیر یا اختلال کند؛ به عنوان مثال در حالت طبیعی کودک در حدود سن ۱۲ ماهگی می‌تواند نام پدر یا مادر را به زبان بیاورد، اما اگر کودکی در ۱۴ ماهگی بتواند این کار را انجام دهد دچار تأخیر در رشد گفتار شده است و اگر بعد از گذشت چند ماه یا چندسال توانایی بیان کلمات ساده را نداشته باشد، دچار اختلال در رشد گفتاری و زبانی است.
وی می‌افزاید: عامل‌های متنوعی مانند وجود سابقه خانوادگی و ابتلاء به بیماری‌های خاص همچون سندروم داون از عامل‌های ژنتیکی مؤثر بر رشد گفتار و زبان کودکان است؛ همچنین تعامل اندک با کودک و صحبت نکردن با او، قرار گرفتن بیش از حد در معرض صفحات دیجیتال و نمایشگرها نیز از عامل‌های محیطی مؤثر در بروز اختلال در گفتار، زبان و رشد حرکتی کودک است.
عضو هیئت علمی گروه گفتار درمانی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان عنوان می‌کند: طبق توصیه‌های موجود در تحقیقات و پژوهش‌های متفاوت، کودکان زیر دو سال نباید در معرض صفحه‌های دیجیتال قرار گیرند؛ همچنین کودکان دو تا پنج سال باید با نظارت و تعامل والدین از رسانه‌ها و نمایشگرها استفاده کنند تا کودک علاوه بر ارتباط با فضای رسانه و نمایشگرها، در فضای حقیقی تعامل داشته باشد.
کاظمی با بیان اینکه برخی خانواده‌ها و کودکان از برنامه‌های آموزشی نمایشگرها استفاده می‌کنند، خاطرنشان می‌کند: در استفاده از برنامه‌های آموزشی رایج برای رشد و تقویت مهارت‌های کودک باید زمان مناسب استفاده کودک از برنامه‌ها را مدنظر قرار دهیم تا کودک به بهانه آموزش، ساعت‌ها وقت خود را به استفاده از صفحه‌های نمایشگر اختصاص ندهد.
لزوم داشتن بودجه‌بندی برای زمان استفاده از نمایشگرها
وی با اشاره به اینکه بسیاری از خانواده‌ها مایل هستند فرزندان خود را از سنین پایین به یادگیری زبان دوم سوق دهند، اما نکته اینجا است که این سوق دادن به یادگیری نباید با فراهم کردن شرایط برای ایجاد ارتباط کودک با صفحه‌های مجازی و نمایشگرها باشد، ادامه می‌دهد: آموزش زبان دوم به کودکان باید به روش تعاملی و طبیعی صورت گیرد، در غیر این صورت امکان بروز اختلالات گفتاری، زبانی و حرکتی در کودک وجود خواهد داشت.
متخصص گفتار درمانی حیطه کودکان می‌گوید: والدین باید برای زمان استفاده از نمایشگرها توسط فرزند بودجه‌بندی داشته باشند و زمان استفاده او از فضای مجازی و رسانه‌ها را کنترل کنند، همچنین برقراری ارتباط زنده و تعامل با کودک تأثیر به‌سزایی در رشد، تربیت و یادگیری او خواهد داشت و نیاز است والدین این ارتباط مثبت را با فرزندان ایجاد کنند و او را به استفاده بی‌رویه از رسانه‌ها واگذار نکنند.
بر این اساس، افزایش بهره‌مندی از فرصت‌های آموزشی، بهبود مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی، قرار گرفتن در معرض دیدگاه‌های مختلف، سرگرمی، آرامش و حفظ سلامت کودکان در ابعاد مختلف جسمی، حرکتی، روانی، شناختی، عاطفی و اجتماعی از مزایای کنترل استفاده از نمایشگرها در زندگی افراد به‌ویژه کودکان است، کودکانی که در ابتدای مسیر زندگی در تلاش هستند تا آینده خود و جامعه را در دست گیرند.
با کم‌توجهی به استفاده کودکان از نمایشگرها و فعالیت آن‌ها در فضاهای رسانه‌ای، آینده آن‌ها را به خطر می‌اندازیم، والدین باید تربیت چندجانبه فرزندان را مدنظر قرار دهند و برای آن برنامه‌ریزی دقیق با چشم‌انداز چند ساله داشته باشند تا بتوانند کودکان را در مسیر تحصیلی، شغلی و مسیر زندگی به سمت آینده‌ای روشن هدایت کنند.
