به گزارش خبرگزاری مجله آرونو، در دهه‌های اخیر، فناوری اطلاعات و ارتباطات تحولات بنیادینی در عرصه‌های مختلف زندگی بشر ایجاد کرده است؛ تحولات گسترده‌ای که عرصه آموزش را نیز به شکل چشمگیری دگرگون ساخته است. استفاده از ابزارهای دیجیتال، پلتفرم‌های یادگیری آنلاین و منابع الکترونیکی، امکان دسترسی به دانش و آموزش را فراتر از محدودیت‌های جغرافیایی و زمانی قرار داده است. این روند به ویژه در سال‌های اخیر، شتاب بیشتری گرفته و ضرورت بهره‌گیری از فناوری در آموزش را بیش از پیش آشکار ساخته است. مدارس، دانشگاه‌ها و مؤسسه‌های آموزشی ناگزیر به بازاندیشی در شیوه‌های تدریس و یادگیری خود شده‌اند و ترکیب فناوری با آموزش به یک الزام جدی تبدیل شده است.
از یک سو، فناوری ابزارهایی فراهم کرده است که یادگیری را شخصی‌سازی، تعاملی و جذاب‌تر می‌کند. استفاده از نرم‌افزارهای شبیه‌سازی، اپلیکیشن‌های آموزشی، ویدئوهای تعلیمی و سیستم‌های مدیریت یادگیری موجب شده است دانش‌آموزان و دانشجویان بتوانند با سرعت و سبک یادگیری خود پیش بروند. همچنین، آموزش آنلاین و دوره‌های مجازی، امکان یادگیری مادام‌العمر و دسترسی به منابع آموزشی معتبر را برای افراد در نقاط مختلف جهان فراهم کرده است و این تغییرات نه تنها کیفیت یادگیری را افزایش داده، بلکه فرصت‌های برابر آموزشی را برای گروه‌های مختلف اجتماعی و اقتصادی بهبود بخشیده است.
با این حال، ترکیب فناوری با آموزش بدون چالش و پیامدهای منفی نیز نیست. وابستگی بیش از حد به ابزارهای دیجیتال می‌تواند مهارت‌های اجتماعی و تعامل حضوری دانش‌آموزان را تحت تأثیر قرار دهد، همچنین استفاده گسترده از داده‌ها و هوش مصنوعی در سیستم‌های آموزشی نگرانی‌هایی درباره حریم خصوصی و امنیت اطلاعات فردی ایجاد کرده است. علاوه بر این، امکان افزایش انزوا و کاهش تمرکز دانش‌آموزان در محیط‌های مجازی، از دیگر مشکلاتی است که همزمان با مزایای فناوری بروز می‌کند.
ازاین‌رو، بررسی مزایا و آسیب‌های ترکیب فناوری و آموزش، اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است. سیاست‌گذاران، مربیان و پژوهشگران آموزشی نیازمند تحلیل دقیق این روند هستند تا بتوانند راهکارهایی ارائه دهند که هم بهره‌وری و کیفیت یادگیری را افزایش دهد و هم از مخاطرات و پیامدهای منفی آن بکاهد. در این چارچوب، شناسایی فرصت‌ها و تهدیدهای فناوری در محیط‌های آموزشی، به ویژه در شرایطی که آموزش سنتی و دیجیتال به صورت همزمان جریان دارد، یکی از محورهای کلیدی مطالعات نوین آموزشی محسوب می‌شود.
با توجه به اهمیت بالای این موضوع، هدف این گزارش بررسی تعامل فناوری و آموزش و تحلیل مزایا، فرصت‌ها، چالش‌ها و آسیب‌های احتمالی آن است. پرداختن به این موضوع می‌تواند نقشی اساسی در تدوین سیاست‌ها و استراتژی‌های آموزشی آینده ایفا کند و راهنمایی ارزشمند برای تصمیم‌گیری در سطح مدارس، دانشگاه‌ها و سازمان‌های مرتبط با آموزش فراهم سازد.
استفاده هوشمندانه از فناوری در آموزش، عامل ایجاد محیطی جذاب‌تر، پویاتر و مؤثرتر برای یادگیری
مجید فیروزی، دکتری مشاوره خانواده، مدرس دانشگاه و کارشناس مرکز مشاوره آموزش‌وپرورش استان اصفهان با اشاره به تأثیر استفاده از فناوری‌های نوین در یادگیری دانش‌آموزان به خبرنگار مجله آرونو می‌گوید: تدریس همراه با فناوری‌های نوین همچون بازی‌های رایانه‌ای، هوش مصنوعی و ابزارهای مشابه، به طور معمول تأثیر مثبت و چشمگیری بر فرایند یادگیری دانش‌آموزان دارد.
وی می‌افزاید: از جمله آثار مثبت به‌کارگیری فناوری‌های نوین در فرایند تدریس می‌توان به افزایش میزان مشارکت و انگیزه یادگیری در میان فراگیران اشاره کرد، همچنین این شیوه آموزشی امکان یادگیری شخصی‌سازی‌شده را فراهم می‌سازد و با دسترسی به منابع گسترده آموزشی، زمینه یادگیری در هر زمان و مکان را مهیا می‌کند.
این مدرس دانشگاه ادامه می‌دهد: فناوری‌های نوین علاوه بر تسهیل یادگیری تعاملی و گروهی، به فراگیران کمک می‌کند تا مهارت‌های دیجیتال و اطلاعاتی خود را توسعه دهند؛ مهارت‌هایی که در قرن بیست‌ویکم از ضرورت بالایی برخوردارند. افزون بر این، استفاده از ابزارهای دیجیتال می‌تواند موجب تقویت توانایی تفکر انتقادی و مهارت حل مسئله در میان فراگیران شود.
فیروزی با تاکید بر اینکه استفاده هوشمندانه و مناسب از فناوری در آموزش می‌تواند منجر به ایجاد محیطی جذاب‌تر، پویاتر و مؤثرتر برای یادگیری شود و در نهایت، به ارتقای کیفیت فرایند آموزشی بینجامد، عنوان می‌کند: تدریس همراه با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین می‌تواند تأثیرات مثبت قابل‌توجهی بر فرایند یادگیری فراگیران داشته باشد؛ با این وجود، میزان موفقیت این تأثیرات به عواملی همچون بودجه، زیرساخت‌های آموزشی، سطح آموزش معلمان و شیوه طراحی فرایند تدریس بستگی دارد.
ترکیب آموزش با فناوری نیازمند رویکردی جامع و چندوجهی است
وی درباره زیرساخت‌های لازم برای ترکیب آموزش با تکنولوژی اضافه می‌کند: برای موفقیت در ترکیب آموزش با فناوری، فراهم‌سازی زیرساخت‌های اساسی و کارآمد ضرورت دارد و در این راستا، دسترسی به اینترنت پرسرعت و پایدار از مهم‌ترین الزامات به شمار می‌رود، به گونه‌ای که تمام دانش‌آموزان بتوانند بدون محدودیت از امکانات آموزشی آنلاین بهره‌مند شوند؛ علاوه بر این، تأمین دستگاه‌های الکترونیکی مناسب برای دانش‌آموزان و معلمان، از جمله تبلت، لپ‌تاپ یا رایانه‌های آموزشی، اهمیت ویژه‌ای دارد تا امکان استفاده مؤثر از نرم‌افزارها و منابع دیجیتال فراهم شود.
کارشناس مرکز مشاوره آموزش‌وپرورش استان اصفهان خاطرنشان می‌کند: تجهیز مدارس به سامانه‌هایی برای کنترل، نظارت و مدیریت فعالیت‌های آموزشی دانش‌آموزان در فضای مجازی، از جمله اقدامات ضروری است، همچنین انتخاب و نصب نرم‌افزارهای آموزشی استاندارد که بتواند به یادگیری آنلاین، فعالیت‌های تعاملی و ارتقای کیفیت تدریس کمک کند، نقش به‌سزایی در تحقق آموزش فناورانه ایفا می‌کند.
فیروزی می‌افزاید: از دیگر الزامات موفقیت در ترکیب آموزش با فناوری، آموزش و توانمندسازی معلمان برای استفاده مؤثر از ابزارهای دیجیتال و ارائه پشتیبانی مستمر برای پاسخ به سوالات و حل مشکلات پیش‌آمده است؛ علاوه بر این، رعایت ایمنی و حریم خصوصی دانش‌آموزان در استفاده از فناوری اهمیت ویژه‌ای دارد و نیازمند تدوین تدابیر مناسب است.
وی تاکید می‌کند: طراحی کلاس‌ها و فضاهای آموزشی به گونه‌ای که دانش‌آموزان بتوانند به راحتی از فناوری بهره ببرند، ایجاد محیط‌های مناسب برای کار گروهی و همکاری دانش‌آموزان با استفاده از ابزارهای دیجیتال و توسعه محتوای آموزشی دیجیتال از اقدامات ضروری محسوب می‌شود.
دکتری مشاوره و مدرس دانشگاه می‌گوید: استفاده از سیستم‌هایی که امکان پیگیری و تجزیه و تحلیل عملکرد دانش‌آموزان را فراهم می‌کند نیز در بهبود فرایند یادگیری و ارتقای کیفیت آموزش نقش مهمی دارد.
فیروزی عنوان می‌کند: ترکیب آموزش با فناوری نیازمند رویکردی جامع و چندوجهی است که هم زیرساخت‌های فنی، هم جنبه‌های آموزشی و هم ابعاد انسانی را در بر گیرد؛ با تأمین این زیرساخت‌ها می‌توان محیطی مناسب و مؤثر برای یادگیری و ارتقای توانمندی‌های دانش‌آموزان فراهم کرد.
رسانه‌ها، فضای مجازی و افت تحصیلی
علیرضا فروتن، روانشناس و کارشناس ارشد مشاوره مسیر شغلی با بیان اینکه فضای مجازی و رسانه‌ها به عنوان ابزاری با کارکردی دوگانه همچون یک شمشیر دولبه می‌تواند نقشی تعیین‌کننده در مسیر آموزشی دانش‌آموزان ایفا کند، به خبرنگار مجله آرونو می‌گوید: این ابزارها از یک سو در صورت استفاده صحیح، زمینه‌ساز پیشگیری از افت تحصیلی و افزایش بازدهی آموزشی است و از سوی دیگر، در صورت استفاده نادرست می‌تواند عاملی برای کاهش عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان به شمار آید.
وی می‌افزاید: رسانه‌ها و فضای مجازی با ایجاد حواس‌پرتی در دانش‌آموزان، به ویژه از طریق بازی‌های آنلاین، شبکه‌های اجتماعی و محتوای سرگرم‌کننده، موجب اتلاف وقت و فاصله گرفتن آنها از فعالیت‌های آموزشی می‌شود؛ افزون بر این، تأثیر قابل‌توجه فضای مجازی بر تمرکز دانش‌آموزان از مهم‌ترین عوامل مؤثر در افت تحصیلی است.
کارشناس ارشد مشاوره مسیر شغلی ادامه می‌دهد: استفاده بیش از اندازه از فضای مجازی موجب کاهش تعامل‌های اجتماعی و فعالیت‌های بدنی دانش‌آموزان می‌شود؛ این مسئله می‌تواند منجر به تضعیف مهارت‌های اجتماعی، افزایش احساس تنهایی و بروز مشکلات جسمی شود که در نهایت تأثیر منفی بر عملکرد تحصیلی آنها خواهد داشت. در مقابل، فضای مجازی در صورت بهره‌گیری صحیح می‌تواند به عنوان منبعی ارزشمند برای دسترسی به اطلاعات و منابع آموزشی مورد استفاده قرار گیرد؛ با این وجود، در صورتی که دانش‌آموزان توانایی استفاده مؤثر از این امکانات را نداشته باشند، احتمال بروز افت تحصیلی افزایش پیدا می‌کند، ازاین‌رو بهره‌مندی مطلوب از فضای مجازی نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و هدفمند است.
فروتن با بیان اینکه استفاده بیش از حد از رسانه‌های اجتماعی می‌تواند پیامدهای روانی نامطلوبی همچون اضطراب و افسردگی را تشدید کند، که این عوامل به نوبه خود تأثیر مستقیمی بر عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان دارد، عنوان می‌کند: شکل‌گیری رقابت‌های ناسالم و ارائه الگوهای غیرواقعی در شبکه‌هایی همچون اینستاگرام موجب می‌شود دانش‌آموزان با مقایسه خود با دیگران احساس ناکامی و کمبود کنند که این وضعیت می‌تواند به کاهش انگیزه آنها برای ادامه تحصیل و پیشرفت آموزشی منجر شود.
وی اضافه می‌کند: رسانه‌ها نیز نقشی مهم در شکل‌گیری نگرش‌ها و رفتارهای دانش‌آموزان ایفا می‌کند؛ محتوای منتشرشده در رسانه‌های عمومی می‌تواند تأثیر مستقیمی بر دیدگاه و رفتار دانش‌آموزان داشته باشد.
این روانشناس خاطرنشان می‌کند: برنامه‌های تلویزیونی و فیلم‌ها گاهی الگوهای رفتاری نامناسبی را ترویج می‌کنند که ممکن است به بروز رفتارهای غیرمؤثر در زمینه تحصیل منجر شود؛ به عنوان نمونه، فرهنگ و ارزش‌هایی که از طریق رسانه‌ها ترویج می‌شوند، می‌تواند بر اولویت‌های تحصیلی دانش‌آموزان اثر منفی بگذارد.
فروتن می‌افزاید: از سوی دیگر، بعضی از رسانه‌های عمومی با هدف جلب توجه مخاطب، بدون در نظر گرفتن شرایط روانی و آموزشی دانش‌آموزان، اقدام به انتشار انواع محتوا درباره پدیده‌ها یا اخبار مختلف می‌کنند و این رویکرد می‌تواند موجب بروز سردرگمی، اضطراب و ناامیدی در میان دانش‌آموزان شود؛ نمونه بارز آن انتشار گسترده اخبار و حواشی مربوط به کنکور سراسری است که در مواردی، اعتماد دانش‌آموزان به اطلاعات نادرست می‌تواند مسیر و سرنوشت تحصیلی آنها را با خطر مواجه سازد.
وی با تاکید بر اینکه مهم‌ترین و تأثیرگذارترین نقش رسانه‌ها، آگاهی‌بخشی به دانش‌آموزان و والدین آنها است، می‌گوید: رسانه‌های عمومی می‌تواند نقش مؤثری در ترویج فرهنگ مطالعه و ارتقای آگاهی‌های اجتماعی ایفا کند؛ این رسانه‌ها از طریق تولید و انتشار محتوای آموزشی و فرهنگی می‌تواند زمینه‌ساز رشد فکری و ارتقای سطح دانش در میان دانش‌آموزان باشد.
فناوری و آموزش با یکدیگر تعامل پیچیده‌ای دارند که هم فرصت‌ها و مزایای گسترده‌ای ایجاد می‌کند و هم چالش‌ها و مخاطراتی به همراه دارد. ابزارهای دیجیتال و بسترهای آموزشی نوین توانسته‌اند فرایند یادگیری را شخصی‌سازی کنند، دسترسی به منابع آموزشی را تسهیل کنند و امکان آموزش مادام‌العمر را برای افراد در سراسر جهان فراهم سازند.
با این حال، وابستگی بیش از حد به فناوری، نابرابری در دسترسی به ابزارهای دیجیتال و تهدیدات مربوط به حریم خصوصی، مسائلی هستند که نمی‌توان از آنها غفلت کرد. برای بهره‌برداری حداکثری از فناوری در آموزش، ضروری است که استراتژی‌ها و سیاست‌های آموزشی به گونه‌ای طراحی شوند که هم کیفیت یادگیری را افزایش دهند و هم از مخاطرات جانبی جلوگیری کند.
به این ترتیب، تحلیل دقیق تعامل فناوری و آموزش و درک مزایا و آسیب‌های آن، زمینه‌ساز تصمیم‌گیری‌های آگاهانه در سطح مدارس، دانشگاه‌ها و نهادهای آموزشی خواهد بود و این رویکرد می‌تواند مسیر توسعه آموزش نوین را هموار سازد و به تحقق یادگیری مؤثر، عادلانه و پایدار در عصر دیجیتال کمک کند.
گزارش از محمداسماعیل وهابی، خبرنگار اجتماعی مجله آرونو
