به گزارش خبرگزاری مجله آرونو، با تغییر فصل‌ها، بدن انسان نیز دست‌خوش دگرگونی‌هایی می‌شود که در طب سنتی، به آنها با دقت و ظرافت خاصی توجه شده است و این نظام درمانی، طبیعت را نه‌تنها به‌عنوان محیطی پیرامون انسان، بلکه به‌عنوان عاملی مؤثر بر مزاج، رفتار و سلامت جسم و روان می‌نگرد و فصل پاییز با مزاج سرد و خشک خود، یکی از حساس‌ترین دوره‌های سال برای تعادل مزاجی انسان محسوب می‌شود و نیازمند تدابیر خاصی برای حفظ سلامت است.
در طب سنتی، هر فصل دارای کیفیتی خاص است که با مزاج طبیعی انسان تعامل می‌کند و تابستان با گرمی و خشکی، بدن را در وضعیت خاصی قرار می‌دهد که با ورود به پاییز، این وضعیت به‌طور ناگهانی تغییر می‌کند و این انتقال از گرما به سرما و از رطوبت نسبی به خشکی شدید، می‌تواند زمینه‌ساز بروز اختلالاتی در عملکرد اندام‌ها، خلق‌وخو و حتی روان انسان شود، به همین دلیل، شناخت دقیق مزاج فصل‌ها و آمادگی برای تطبیق با آنها، یکی از اصول بنیادین در طب سنتی است.
پاییز به‌ویژه برای افراد با مزاج سوداوی یا افرادی که در تابستان دچار خشکی بیش از حد شده‌اند، می‌تواند چالش‌برانگیز باشد و تحریک سودا در این فصل ممکن است باعث بروز علائمی مانند افسردگی، بی‌خوابی، یبوست، دردهای مفصلی و خشکی پوست شود که در همین راستا، طب سنتی با نگاهی پیشگیرانه، مجموعه‌ای از توصیه‌های تغذیه‌ای، رفتاری و درمانی ارائه می‌دهد تا فرد بتواند با آرامش و سلامت از این فصل عبور کند.
در این میان، تغذیه نقش کلیدی دارد و استفاده از خوراکی‌های گرم و تر، پرهیز از غذاهای سرد و خشک و مصرف گیاهان دارویی آرام‌بخش، از جمله راهکارهایی هستند که طب سنتی برای تعدیل مزاج در پاییز پیشنهاد می‌دهد، همچنین توجه به زمان مناسب برای پاک‌سازی بدن، تنظیم خواب و مراقبت از پوست و مفاصل، از دیگر تدابیر مهمی است که در این فصل باید رعایت شوند.
پیرامون توجه به ابعاد مختلف تأثیر فصل پاییز بر بدن و روان انسان از منظر طب سنتی، درک بهتر از تعامل میان طبیعت و انسان، ضرورت آماده‌سازی بدن برای تغییر فصل و تغییر مزاج و راهکارهای سازگاری بدن با فصل پاییز، با بهنام یوسفیان، پزشک و متخصص طب سنتی گفت‌وگویی داشتیم که شرح آن را در ادامه می‌خوانید.
مجله آرونو: مزاج غالب فصل تابستان چیست و چگونه با ورود به فصل پاییز تغییر می‌کند؟
یوسفیان: در طب سنتی ایرانی، هر فصل دارای مزاج خاص خود است که بر بدن انسان تأثیر مستقیم می‌گذارد و تابستان با مزاج گرم و خشک شناخته می‌شود که این مزاج باعث افزایش حرارت بدن، تعریق زیاد، خشکی پوست و گاهی تحریک صفرا در افراد می‌شود و در این فصل، بدن تمایل دارد آب بیشتری از دست بدهد و فعالیت‌های متابولیکی افزایش پیدا می‌کند، به همین دلیل، توصیه‌هایی مانن مصرف خوراکی‌های خنک‌کننده، پرهیز از غذاهای تند و چرب و استراحت در ساعات گرم روز مطرح می‌شود.
با پایان تابستان و ورود به پاییز، مزاج طبیعت به سرد و خشک تغییر می‌کند که این تغییر ناگهانی در کیفیت هوا و دما، بدن را در معرض اختلالات مزاجی قرار می‌دهد و به‌ویژه افرادی که مزاج آنها سوداوی یا بلغمی است، ممکن است بیشتر تحت تأثیر قرار بگیرند؛ خشکی پاییز می‌تواند باعث خشکی پوست، یبوست، بی‌خوابی و حتی حالات افسردگی شود و از دیدگاه طب سنتی، این انتقال فصلی نیازمند آمادگی بدن است تا از بروز بیماری‌های ناشی از غلبه سودا جلوگیری شود.
اگر فرد در تابستان بیش از حد در معرض گرما و خشکی بوده باشد، ورود به پاییز می‌تواند باعث تشدید خشکی و بروز علائم سوداوی شود، بنابراین تدابیر پیشگیرانه مانند تغذیه مناسب، تنظیم خواب و پرهیز از خشکی بیش از حد در پایان تابستان اهمیت زیادی دارد و طب سنتی توصیه می‌کند که افراد در روزهای پایانی تابستان به تدریج سبک زندگی خود را با شرایط پاییز تطبیق دهند.
به طور کلی، شناخت مزاج فصل‌ها و تطبیق سبک زندگی با آنها یکی از اصول کلیدی در حفظ سلامت از دیدگاه طب سنتی است که این تطبیق نه‌تنها به پیشگیری از بیماری‌ها کمک می‌کند، بلکه باعث تعادل مزاجی، آرامش روانی و افزایش کیفیت زندگی فرد نیز می‌شود و طب سنتی با نگاه دقیق به طبیعت و بدن انسان، تلاش می‌کند تا هماهنگی میان این دو را حفظ کند.
مجله آرونو: پاییز چه مزاجی دارد و این مزاج چه تأثیری بر بدن، خلق‌وخو و عملکرد اندام‌ها می‌گذارد؟
یوسفیان: پاییز در طب سنتی دارای مزاج سرد و خشک است که این ترکیب مزاجی می‌تواند تأثیرات قابل توجهی بر عملکرد بدن و روان داشته باشد؛ سردی هوا باعث کاهش حرارت طبیعی بدن می‌شود و خشکی محیط می‌تواند رطوبت طبیعی پوست، مخاط‌ها و اندام‌های داخلی را کاهش دهد و این تغییرات ممکن است زمینه‌ساز بروز بیماری‌هایی مانند خشکی پوست، یبوست، سرفه خشک و دردهای مفصلی شود.
از نظر روانی، مزاج سرد و خشک پاییز با تحریک سودا همراه است و سودا مزاجی سنگین، خشک و سرد است که در صورت غلبه، می‌تواند باعث بروز حالات افسردگی، وسواس، اضطراب و بی‌خوابی شود و به همین دلیل، بسیاری از افراد در فصل پاییز احساس غم، بی‌حوصلگی یا کاهش انرژی می‌کنند که طب سنتی آن را ناشی از تحریک سودا می‌داند.
عملکرد اندام‌ها نیز تحت تأثیر این مزاج قرار می‌گیرد و به طور خاص، دستگاه گوارش ممکن است دچار کندی شود و روده‌ها به سمت خشکی و یبوست بروند، همچنین سیستم تنفسی در برابر خشکی هوا آسیب‌پذیرتر می‌شود و احتمال بروز سرفه‌های خشک یا تحریک گلو افزایش می‌یابد.
برای مقابله با این تأثیرات، طب سنتی توصیه می‌کند که افراد در پاییز از غذاهای گرم و تر استفاده کنند، فعالیت‌های سبک انجام دهند و از قرار گرفتن در معرض باد سرد و خشکی هوا پرهیز کنند، همچنین استفاده از روغن‌های طبیعی برای مرطوب‌سازی پوست و بینی و مصرف خوراکی‌هایی مانند شیره انگور، بادام و سوپ‌های گرم می‌تواند مفید باشد.
مجله آرونو: چه علائمی ممکن است در بدن هنگام تغییر فصل از تابستان به پاییز ظاهر شوند و نشانه غلبه‌ی سودا باشند؟
یوسفیان: با ورود به پاییز و تغییر مزاج غالب طبیعت به سرد و خشک، بدن برخی افراد ممکن است دچار اختلالاتی شود که طب سنتی آنها را نشانه‌های غلبه‌ی سودا می‌داند و این علائم به طور معمول در افرادی با مزاج سوداوی یا کسانی که در تابستان دچار خشکی بیش از حد شده‌اند، بیشتر دیده می‌شود و از جمله شایع‌ترین نشانه‌ها می‌توان به خشکی پوست، ترک‌خوردگی لب‌ها، یبوست، بی‌خوابی و احساس سنگینی در اندام‌ها اشاره کرد.
از نظر روانی، غلبه سودا می‌تواند باعث بروز حالات افسردگی، غم بی‌دلیل، وسواس فکری، اضطراب و کاهش میل به فعالیت‌های اجتماعی شود که این حالات به طور معمول در پاییز شدت می‌گیرند و طب سنتی این تغییرات را ناشی از تأثیر مستقیم مزاج فصل بر روح و روان انسان می‌داند.
در برخی افراد، علائم جسمی مانند سردی دست و پا، دردهای مفصلی و کاهش اشتها نیز دیده می‌شود که این نشانه‌ها به طور معمول با خشکی هوا و کاهش دمای محیط تشدید می‌شوند، همچنین ممکن است فرد دچار تیرگی در رنگ پوست یا حلقه‌های تیره زیر چشم شود که از دیدگاه طب سنتی نشانه تجمع سودا در بدن است.
برای مقابله با این علائم، طب سنتی توصیه می‌کند که فرد از غذاهای گرم و تر استفاده کند، از قرار گرفتن در معرض باد سرد پرهیز کند و فعالیت‌های سبک و آرامش‌بخش مانند پیاده‌روی در هوای معتدل یا مصرف دمنوش‌های آرام‌بخش را در برنامه روزانه قرار دهد، همچنین استفاده از روغن‌های طبیعی برای ماساژ بدن و مرطوب‌سازی پوست می‌تواند در کاهش خشکی و تحریک سودا مؤثر باشد.
مجله آرونو: طب سنتی چه توصیه‌هایی برای تغذیه در آغاز پاییز دارد تا از خشکی و سردی مزاج جلوگیری شود؟
یوسفیان: در طب سنتی، تغذیه یکی از مهم‌ترین ابزارها برای تعدیل مزاج و پیشگیری از بیماری‌ها است و با آغاز پاییز و غلبه مزاج سرد و خشک، توصیه می‌شود که افراد از غذاهایی با مزاج گرم و تر استفاده کنند تا تعادل بدن حفظ شود و این نوع تغذیه نه‌تنها از خشکی پوست و یبوست جلوگیری می‌کند، بلکه به تقویت سیستم ایمنی و حفظ نشاط روانی نیز کمک می‌کند.
خوراکی‌هایی مانند سوپ‌های گرم، آش‌های سبک، خورش‌های آبدار با ادویه‌های ملایم مانند دارچین، زنجبیل و زردچوبه و غذاهایی که با روغن‌های طبیعی مانند روغن زیتون یا کنجد تهیه شده، در این فصل بسیار مناسب است، همچنین مصرف میوه‌های شیرین و آبدار مانند انگور، سیب و انار (در حد اعتدال) توصیه می‌شود، چراکه به حفظ رطوبت طبیعی بدن کمک می‌کنند.
در مقابل باید از مصرف غذاهای سرد و خشک مانند عدس، بادمجان، ماست سرد و خوراکی‌های فراوری شده یا صنعتی پرهیز کرد، چراکه این مواد غذایی می‌توانند خشکی بدن را تشدید کنند، همچنین نوشیدن آب سرد یا نوشیدنی‌های یخ‌دار در پاییز توصیه نمی‌شود، چراکه باعث کاهش حرارت طبیعی بدن و تحریک سودا خواهد شد.
توصیه می‌شود که وعده‌های غذایی در پاییز منظم باشند و فرد از پرخوری یا گرسنگی طولانی پرهیز کند و خوردن صبحانه گرم، ناهار سبک و شام زودهنگام می‌تواند به تنظیم عملکرد گوارشی و جلوگیری از اختلالات مزاجی کمک کند، همچنین استفاده از دمنوش‌هایی مانند گل‌گاوزبان، سنبل‌الطیب یا به‌لیمو نیز برای آرامش روانی و تعدیل سودا مفید است.
مجله آرونو: مصرف چه گیاهان دارویی یا خوراکی‌هایی برای تقویت بدن و جلوگیری از بیماری‌های رایج پاییز توصیه می‌شود؟
یوسفیان: پاییز به‌دلیل مزاج سرد و خشک، فصل تحریک سودا و کاهش رطوبت طبیعی بدن محسوب می‌شود و برای مقابله با این شرایط، استفاده از گیاهان دارویی و خوراکی‌هایی با مزاج گرم و تر توصیه می‌شود تا تعادل بدن حفظ شود و از بروز بیماری‌هایی مانند خشکی پوست، یبوست، افسردگی و دردهای مفصلی جلوگیری شود.
از جمله گیاهان دارویی مفید در پاییز می‌توان به سنبل‌الطیب، گل‌گاوزبان، به‌لیمو و اسطوخودوس اشاره کرد و این گیاهان علاوه بر تعدیل مزاج سودا، خاصیت آرام‌بخش دارند و به بهبود کیفیت خواب و کاهش اضطراب کمک می‌کنند و مصرف دمنوش این گیاهان در عصر یا شب می‌تواند تأثیر مثبتی بر خلق و خو و عملکرد عصبی داشته باشد.
در حوزه خوراکی‌ها، مصرف خورش‌های آبدار با ادویه‌های گرم مانند دارچین، زنجبیل و زردچوبه توصیه می‌شود، همچنین استفاده از شیره انگور، عسل طبیعی، بادام، گردو و خرما در وعده‌های غذایی می‌تواند به تقویت بدن و حفظ انرژی کمک کند و این مواد غذایی علاوه بر گرمی، خاصیت تغذیه‌ای بالایی دارند و در پیشگیری از ضعف عمومی بدن مؤثر هستند.
نوشیدن سوپ‌های سبک، آش‌های گرم و استفاده از روغن‌های طبیعی مانند روغن زیتون یا کنجد برای پخت‌وپز نیز در پاییز توصیه می‌شود، چراکه این خوراکی‌ها به حفظ رطوبت داخلی بدن کمک و از خشکی بیش از حد جلوگیری می‌کنند و در مجموع، تغذیه پاییزی باید بر پایه تعادل، گرمی و رطوبت باشد تا بدن در برابر تغییرات فصلی مقاوم بماند.
مجله آرونو: انجام پاک‌سازی‌های مانند حجامت یا مصرف سکنجبین در ابتدای پاییز مفید است؟
یوسفیان: پاک‌سازی بدن از مواد زائد یکی از اصول مهم حفظ سلامت است، اما زمان انجام آن نقش بسیار مهمی در اثربخشی و ایمنی دارد و فصل پاییز به‌دلیل مزاج سرد و خشک، زمان حساسی برای انجام پاکسازی‌هایی مانند حجامت، فصد یا مصرف داروهای مسهل محسوب می‌شود، چراکه در این فصل، بدن آمادگی کمتری برای تحمل ضعف ناشی از پاک‌سازی دارد و این موضوع به‌ویژه اگر فرد دچار خشکی یا ضعف مزاجی باشد، پررنگ‌تر می‌شود.
حجامت در پاییز باید با احتیاط انجام شود و فقط در موارد خاص که پزشک طب سنتی تشخیص دهد و اگر فرد دارای غلبه سودا یا علائم تجمع مواد زائد باشد، ممکن است حجامت سبک و کنترل‌شده مفید باشد، اما در غیر این صورت می‌تواند باعث تشدید خشکی، ضعف عمومی یا سردی بدن شود و به‌ویژه در افراد مسن یا افرادی که مزاج آنها سرد است، حجامت پاییزی توصیه نمی‌شود مگر اینکه با تدابیر خاصی همراه باشد.
مصرف سکنجبین که ترکیبی از سرکه و عسل است، در پاییز می‌تواند مفید باشد، اما باید با دقت مصرف شود، چراکه سکنجبین خاصیت پاک‌کنندگی دارد و به دفع مواد زائد از کبد کمک می‌کند، اما به‌دلیل وجود سرکه، ممکن است در افراد با مزاج سرد یا معده حساس ایجاد تحریک کند و بهتر است سکنجبین در پاییز با آب گرم رقیق شود و در وعده صبح یا عصر مصرف شود و نه در شب یا همراه با غذاهای سرد.
به طور کلی، پاک‌سازی در پاییز باید با در نظر گرفتن مزاج فرد، وضعیت جسمی و شرایط محیطی انجام شود و توصیه می‌شود قبل از هرگونه اقدام برای پاک‌سازی، با متخصص طب سنتی مشورت شود تا از بروز عوارض احتمالی جلوگیری شود و گاهی به‌جای پاک‌سازی شدید، استفاده از خوراکی‌های ملایم و تنظیم سبک زندگی می‌تواند مؤثرتر و ایمن‌تر باشد.
مجله آرونو: چه اقداماتی برای پیشگیری از افسردگی، بی‌حالی یا بیماری‌های مفصلی در فصل پاییز مفید است؟
یوسفیان: پاییز به‌دلیل مزاج سرد و خشک، فصلی حساس برای سلامت روان و جسم محسوب می‌شود و تحریک سودا در این فصل می‌تواند باعث بروز حالات افسردگی، بی‌حوصلگی، وسواس فکری و کاهش انگیزه شود و از طرفی نیز خشکی هوا و کاهش دمای محیط ممکن است دردهای مفصلی، خشکی پوست و یبوست را تشدید کند و به همین دلیل، طب سنتی توصیه‌هایی جامع برای پیشگیری از این مشکلات ارائه می‌دهد.
برای حفظ سلامت روان، استفاده از خوراکی‌های گرم و شیرین طبیعی مورد تأکید قرار می‌گیرد و مصرف شیره انگور، عسل، خرما و دمنوش‌هایی مانند گل‌گاوزبان، سنبل‌الطیب و اسطوخودوس می‌تواند به تعدیل سودا و آرامش روانی کمک کند، همچنین توصیه می‌شود افراد در معرض نور طبیعی قرار بگیرند، فعالیت‌های اجتماعی سبک داشته باشند و از تنهایی و سکوت طولانی پرهیز کنند، همچنین گوش دادن به موسیقی ملایم، رایحه‌درمانی با عطرهای گرم مانند گل محمدی یا کندر و انجام کارهای هنری نیز در کاهش غلبه سودا مؤثر است.
برای پیشگیری از بیماری‌های مفصلی، گرم نگه‌داشتن بدن اهمیت زیادی دارد و پوشیدن لباس‌های گرم، پرهیز از نشستن طولانی در محیط‌های سرد و استفاده از روغن‌های طبیعی مانند روغن زیتون یا بادام برای ماساژ مفاصل توصیه می‌شود، همچنین مصرف غذاهای آبدار و گرم از جمله سوپ، آش و خورش‌های سبک می‌تواند به حفظ رطوبت داخلی بدن و کاهش خشکی مفاصل کمک کند.
بی‌حالی و کاهش انرژی نیز از مشکلات رایج پاییز است و برای مقابله با آن، توصیه می‌شود که خواب شبانه منظم باشد، فرد از پرخوری پرهیز و وعده‌های غذایی را در زمان مناسب مصرف کند، همچنین انجام ورزش‌های سبک مانند پیاده‌روی در هوای معتدل، حرکات کششی و تنفس عمیق می‌تواند به افزایش انرژی و نشاط کمک کند.
