به گزارش خبرگزاری مجله آرونو، مقام معظم رهبری بارها در بیانات خود درباره اهمیت و جایگاه ویژه آموزش و پرورش در کشور ایراد سخن کرده‌اند، یکی از مهم‌ترین و جامع‌ترین بیانات ایشان در این زمینه در هفدهم اردیبهشت ۱۳۹۲ در دیدار با جمعی از معلمان و فرهنگیان بوده است که در این سخنرانی، ایشان به طور مفصل به جایگاه آموزش و پرورش و نقش آن در پیشرفت کشور پرداختند.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در بخشی از بیانات خود، آموزش و پرورش را اساس پیشرفت کشور خواندند و عنوان کردند: «اگر آموزش و پرورش درست باشد، کشور در همه زمینه‌ها پیشرفت خواهد کرد. آموزش و پرورش، تنها تعلیم خواندن و نوشتن نیست؛ آموزش و پرورش، تعلیم زندگی کردن است. آموزش و پرورش، تعلیم چگونه فکر کردن، چگونه تصمیم گرفتن و چگونه عمل کردن است. اگر آموزش و پرورش درست عمل کند، نسل آینده کشور، نسلی خواهد بود که می‌تواند کشور را به اوج عزت و سربلندی برساند.»
ایشان تأکید کردند که پیشرفت در همه حوزه‌های علمی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی وابسته به عملکرد صحیح آموزش و پرورش است، همچنین معلمان را به عنوان اصلی‌ترین عنصر در نظام آموزش و پرورش معرفی و بر اهمیت نقش آن‌ها در تربیت نسل آینده تأکید کردند و هدف نهایی نظام آموزشی و پرورشی کشور را تربیت نسلی برای سوق دادن کشور به سمت عزت و سربلندی خواندند. پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷، تحولات گسترده‌ای را در تمام عرصه‌های کشور، به ویژه حوزه آموزش و پرورش به همراه داشت که در ادامه گوشه‌ای از این تحولات، پیشرفت‌ها و اقدامات را مرور می‌کنیم.
گسترش آموزش همگانی
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای نظام جمهوری اسلامی ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی، گسترش دسترسی به آموزش در سراسر کشور به ویژه در مناطق محروم و روستایی بوده است، چرا که پیش از این، بسیاری از کودکان و نوجوانان، به ویژه در مناطق دورافتاده، از امکان تحصیل محروم بودند، اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی، با تأکید بر عدالت آموزشی، هزاران مدرسه در مناطق محروم ساخته شد و نرخ پوشش تحصیلی به طور چشمگیری افزایش پیدا کرد. در حال حاضر بیش از ۹۸ درصد کودکان در سن تحصیل، به آموزش ابتدایی دسترسی دارند.
ساخت مدارس در مناطق دورافتاده و محروم به منظور کاهش محرومیت آموزشی و اجرای طرح‌هایی مانند «مدارس شبانه‌روزی» و «مدارس عشایری» برای پوشش تحصیلی دانش‌آموزان در مناطق صعب‌العبور نیز از اقدامات مؤثر در زمینه فراهم کردن فرصت تحصیل و علم‌آموزی برای دانش‌آموزان سراسر کشور است.
افزایش نرخ سواد
پس از انقلاب، ایران گام‌های بزرگی در جهت کاهش بی‌سوادی برداشت؛ در سال‌های نخستین پس از پیروزی انقلاب اسلامی، نرخ باسوادی در کشور حدود ۴۷ درصد بود، اما امروز این رقم رشد چشمگیری داشته است. برنامه‌هایی مانند نهضت سوادآموزی که بلافاصله پس از پیروزی انقلاب آغاز شد، نقش مهمی در کاهش بی‌سوادی، به ویژه در میان زنان و روستاییان ایفا کرد.
تلاش‌های گسترده‌ای برای سوادآموزی به ویژه در مناطق محروم و روستایی انجام شده است و نرخ باسوادی در ایران از حدود ۴۷٪ در سال ۱۳۵۷ به بیش از ۹۷٪ در سال‌های اخیر رسیده است.
توجه به آموزش دختران و زنان
امروز، سهم دختران در مقاطع مختلف تحصیلی به ویژه در دانشگاه‌ها، افزایش چشمگیری پیدا کرده و در برخی رشته‌های دانشگاهی، تعداد دانشجویان دختر حتی از دانشجویان پسر پیشی گرفته است، این موضوع نشان‌دهنده توجه نظام جمهوری اسلامی به عدالت در حوزه آموزش است و حضور پررنگ زنان در مقاطع تحصیلی عالی و رشته‌های مختلف دانشگاهی نیز شاهدی بر این موضوع است. جالب توجه است که نرخ باسوادی زنان از حدود ۳۵٪ در سال ۱۳۵۷ به بیش از ۹۵٪ در سال‌های اخیر رسیده است.
توسعه آموزش عالی و افزایش تعداد دانشگاه‌ها
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تعداد دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی در ایران به طور قابل توجهی افزایش پیدا کرد، در حالی که پیش از آن، تنها تعداد محدودی دانشگاه در کشور وجود داشت، اما امروز ایران دارای بیش از ۲۵۰۰ مرکز آموزش عالی شامل دانشگاه‌های دولتی، آزاد، پیام‌نور و غیرانتفاعی است. این گسترش، امکان دسترسی به آموزش عالی را برای میلیون‌ها جوان ایرانی فراهم کرده است و تعداد دانشجویان را از حدود ۱۵۰ هزار نفر در سال ۱۳۵۷ به بیش از ۴ میلیون نفر در سال‌های اخیر رسانده است.
پیشرفت‌های علمی و بین‌المللی
دستاوردهای چشمگیر ایران در حوزه علمی و پژوهشی در دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی غیرقابل انکار است؛ دانش‌آموزان و دانشجویان ایرانی در المپیادهای علمی جهانی همچون ریاضی، فیزیک، شیمی و زیست‌شناسی، صدها مدال طلا، نقره و برنز کسب کرده‌اند، همچنین ایران در تولید علم و مقالات پژوهشی در سطح بین‌المللی، جایگاه قابل توجهی دارد و در برخی حوزه‌ها مانند نانو تکنولوژی و سلول‌های بنیادی، در رتبه‌های برتر جهانی قرار گرفته است، از همین رو در سال‌های اخیر تعداد دانشمندان ایرانی در لیست پراستنادترین پژوهشگران جهان افزایش داشته است.
چند روز گذشته بود که حسین صادقی، رئیس مرکز اطلاع‌رسانی و روابط‌عمومی وزارت آموزش‌وپرورش در فضای مجازی از افتخارآفرینی ایران در المپیاد علمی زیست‌شناسی صحبت کردند و این گونه نوشتند: «با توجه به اینکه داوران المپیاد جهانی زیست‌شناسی اشتباه داوری خود را به‌طور رسمی پذیرفتند، ایران در بین ۷۴ کشور دنیا با کسب سه طلا و یک نقره در رتبه چهارم مدالی دنیا قرار گرفت.»
به علاوه بر اساس گزارش مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام، تولید علم ایران طی ۴۶ سال پس از انقلاب اسلامی با رشد بیش از ۱۵۰ برابری همراه بوده و جایگاه علمی کشور در پایگاه‌های بین‌المللی به‌طور چشمگیری ارتقا پیدا کرده است.
توجه به آموزش فنی و حرفه‌ای
سال‌هاست آموزش فنی و حرفه‌ای به عنوان یکی از اولویت‌های نظام آموزشی ایران مورد توجه قرار گرفته است و هدف از این اقدام، تربیت نیروی کار ماهر و متخصص و کاهش وابستگی‌ها بوده است. امروز، هنرستان‌های فنی و حرفه‌ای در سراسر کشور فعال هستند و هزاران دانش‌آموز در رشته‌های مختلف فنی و مهارتی آموزش می‌بینند.
توسعه آموزش‌های مجازی و فناوری اطلاعات
با پیشرفت فناوری‌های نوین، ایران در سال‌های اخیر گام‌های بزرگی در حوزه آموزش مجازی برداشته است. پس از شیوع بیماری کرونا، شبکه شاد (شبکه آموزش دانش‌آموزی) به عنوان یکی از بزرگ‌ترین پلتفرم‌های آموزش مجازی در کشور راه‌اندازی شد و میلیون‌ها دانش‌آموز از این طریق به آموزش دسترسی پیدا کردند. این اقدام، نشان‌دهنده توانایی ایران در استفاده از فناوری‌های نوین برای بهبود نظام آموزشی است.
برگزاری نشست‌های صمیمی با مسئولان استانی و کشوری
در چهار دهه اخیر، برگزاری جلسات منظم دانش‌آموزان با مسئولان کشور، به ویژه وزیر آموزش و پرورش، به عنوان اقدامی مهم و تأثیرگذار در راستای شنیدن صدای نسل دانش‌آموز و بهبود نظام آموزشی اجرا شده است. این جلسات که با هدف ایجاد تعامل مستقیم بین دانش‌آموزان و تصمیم‌گیران آموزشی برگزار می‌شود، فرصتی برای بیان دغدغه‌ها، پیشنهادها و انتقادات دانش‌آموزان فراهم کرده است که نه تنها به افزایش مشارکت دانش‌آموزان در فرایندهای آموزشی کمک می‌کند، بلکه نشان‌دهنده توجه مسئولان به نقش محوری دانش‌آموزان به عنوان آینده‌سازان کشور است
توسعه آموزش‌های پیش‌دبستانی
در چهار دهه اخیر، نظام آموزش و پرورش ایران با گسترش مراکز پیش‌دبستانی و افزایش پوشش تحصیلی کودکان در این مقطع، گام‌های مؤثری در جهت ارتقای کیفیت آموزش برداشته است. توجه به آموزش‌های نوین در این دوره با هدف رشد همه‌جانبه کودکان در جنبه‌های مختلف اجتماعی و عاطفی، به عنوان یکی از اولویت‌های اصلی برنامه‌های آموزشی کشور مطرح شده است. این اقدامات نه تنها به آماده‌سازی کودکان برای ورود به دوره دبستان کمک کرده است، بلکه زمینه‌ساز پرورش نسلی خلاق و توانمند برای آینده کشور بوده است.
توجه به تربیت تمام‌ساحتی
نظام آموزش و پرورش کشور بر تربیت تمام‌ساحتی دانش‌آموزان تأکید داشته که رویکردی شامل توجه به ابعاد علمی، اخلاقی، اجتماعی، فرهنگی و مهارتی دانش‌آموزان است. برنامه‌هایی نظیر مدرسه زندگی و طرح نماد (نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان) در همین راستا طراحی شده‌اند تا دانش‌آموزان را برای زندگی بهتر در جامعه آماده کنند.
مقام معظم رهبری نیز بارها در سخنرانی‌های خود بر اهمیت تدوین این سند و ضرورت اجرای آن تأکید کرده‌اند و همواره بر توجه به تربیت همه‌جانبه و ایجاد محیطی مناسب برای رشد و تعالی دانش‌آموزان تأکید دارند. هدف اصلی این سند، تربیت افرادی با هویت دینی و ملی، آگاهی اجتماعی، توانمندی علمی و مهارتی و اخلاقی است که بتوانند در آینده نقش مؤثری در توسعه و پیشرفت کشور ایفا کنند.
توجه به آموزش کودکان با نیازهای ویژه
در چهار دهه اخیر، نظام آموزش و پرورش ایران گام‌های بلندی در جهت بهبود وضعیت آموزشی کودکان با نیازهای ویژه برداشته است. با تأسیس سازمان آموزش و پرورش استثنایی، این کودکان تحت پوشش برنامه‌های آموزشی تخصصی قرار گرفته‌اند. بر اساس آمار رسمی، بیش از ۱۵۰ هزار دانش‌آموز با نیازهای ویژه در بیش از ۱۶۰۰ مدرسه ویژه و مرکز آموزشی در سراسر کشور مشغول به تحصیل هستند، همچنین طرح‌های فراگیر آموزشی اجرا شده است که به دانش‌آموزان با نیازهای ویژه امکان می‌دهد در کنار دانش‌آموزان عادی به تحصیل بپردازند. این اقدامات نه تنها به افزایش نرخ پوشش تحصیلی این کودکان کمک کرده است، بلکه موجب ارتقای سطح پذیرش اجتماعی آن‌ها نیز شده است، علاوه بر این، توسعه فناوری‌های کمک‌آموزشی مانند کتاب‌های درسی به خط بریل، نرم‌افزارهای ویژه نابینایان و ناشنوایان و تجهیزات توان‌بخشی، از دیگر دستاوردهای این حوزه محسوب می‌شود.
توسعه پژوهش‌سراهای دانش‌آموزی
با هدف تقویت روحیه پژوهش و نوآوری در میان دانش‌آموزان، پژوهش‌سراهای دانش‌آموزی در سراسر کشور ایجاد و گسترش یافته‌اند. این مراکز به عنوان هسته‌های علمی و پژوهشی، دانش‌آموزان را با روش‌های تحقیق و پژوهش آشنا می‌کنند و آن‌ها را برای شرکت در رقابت‌های علمی و جشنواره‌ها آماده می‌سازند. بر اساس گزارش‌های رسمی، بیش از ۷۰۰ پژوهش‌سرا در سطح کشور فعال هستند که سالانه میزبان هزاران دانش‌آموز مستعد می‌باشند. جشنواره‌های علمی مانند جشنواره جوان خوارزمی، جشنواره ابن‌سینا و مسابقات نانو از جمله برنامه‌هایی است که در این پژوهش‌سراها برگزار می‌شود که حاصل تمام این فعالیت‌ها منجر به کسب صدها مدال و جایزه در المپیادهای جهانی و رقابت‌های بین‌المللی شده است و جایگاه ایران را در حوزه علمی دانش‌آموزی ارتقا داده است.
افزایش کیفیت آموزش معلمان
ارتقای کیفیت آموزش معلمان به عنوان یکی از محورهای اصلی تحول در نظام آموزش و پرورش ایران همواره مورد توجه مسئولان و متولیان امر تعلیم و تربیت قرار گرفته است. در این راستا دانشگاه فرهنگیان با هدف تربیت معلمان متخصص و کارآمد تأسیس شده است؛ این دانشگاه سالانه هزاران دانشجو معلم را در رشته‌های مختلف آموزشی پذیرش می‌کند و با ارائه دوره‌های تخصصی، آن‌ها را برای ورود به حرفه معلمی آماده می‌سازد، علاوه بر این، دوره‌های توانمندسازی و بازآموزی معلمان به صورت مستمر برگزار می‌شود تا معلمان با جدیدترین روش‌های آموزشی و فناوری‌های روز آشنا شوند. بر اساس آمارهای رسمی، بیش از ۹۰ درصد معلمان کشور تحت پوشش برنامه‌های آموزشی و توانمندسازی قرار گرفته‌اند.
توسعه کتاب‌های درسی و محتوای آموزشی
در چهار دهه اخیر، محتوای کتاب‌های درسی به طور مستمر بازنگری و به‌روزرسانی شده است تا با نیازهای روز جامعه و پیشرفت‌های علمی هماهنگ باشد. سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی به عنوان متولی این امر، با تشکیل کارگروه‌های تخصصی، محتوای کتاب‌ها را بر اساس سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و برنامه درسی ملی تدوین می‌کند. در این راستا، علاوه بر توجه به مباحث علمی، مفاهیم مهارت‌های زندگی، حقوق شهروندی، محیط زیست و سبک زندگی اسلامی-ایرانی نیز در کتاب‌های درسی گنجانده شده است، همچنین برای نخستین بار، کتاب‌های درسی به صورت الکترونیکی و تعاملی در دسترس دانش‌آموزان قرار گرفته است. این اقدامات نه تنها به افزایش جذابیت و کارایی آموزش کمک کرده است، بلکه موجب تقویت مهارت‌های دانش‌آموزان در مواجهه با چالش‌های فردی و اجتماعی شده است.
ساخت و نوسازی مدارس در مناطق محروم
سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس ایران، به عنوان یکی از نهادهای کلیدی در حوزه آموزش و پرورش، پس از پیروزی انقلاب اسلامی با هدف ایجاد فضای آموزشی مناسب و ایمن برای دانش‌آموزان تأسیس شد و نقش مهمی در بهبود زیرساخت‌های آموزشی کشور ایفا کرده است. یکی از مهم‌ترین این اقدامات، ساخت و نوسازی مدارس در مناطق محروم و روستایی بوده است. پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، بسیاری از مناطق محروم فاقد مدارس استاندارد بودند و دانش‌آموزان مجبور به تحصیل در فضاهای نامناسب بودند، اما پس از آن با تأکید بر عدالت آموزشی، هزاران مدرسه جدید در این مناطق ساخته شد. امروزه نیز بیش از ۱۳۰ هزار مدرسه در سراسر کشور وجود دارد که بسیاری از آن‌ها در مناطق محروم و روستایی قرار دارند.
مقاوم‌سازی مدارس در برابر حوادث طبیعی
ایران به دلیل قرار گرفتن در منطقه‌ای زلزله‌خیز، همواره با خطر وقوع حوادث طبیعی مواجه است. سازمان نوسازی مدارس، با اجرای طرح‌های مقاوم‌سازی و بهسازی مدارس، گام‌های مهمی در جهت ایمن‌سازی فضاهای آموزشی برداشته است و تاکنون، بیش از ۳۰ درصد مدارس کشور مقاوم‌سازی شده‌اند و این روند همچنان ادامه دارد. این اقدامات، علاوه بر افزایش ایمنی دانش‌آموزان، موجب کاهش خسارات ناشی از حوادث طبیعی شده است.
توسعه مدارس هوشمند
با پیشرفت فناوری‌های نوین، سازمان نوسازی مدارس، اقدام به تجهیز مدارس به امکانات هوشمند کرده است. مدارس هوشمند، مجهز به تجهیزاتی مانند تخته‌های هوشمند، رایانه، اینترنت پرسرعت و نرم‌افزارهای آموزشی است. این اقدام، به بهبود کیفیت آموزش و یادگیری دانش‌آموزان کمک کرده و آن‌ها را با فناوری‌های روز دنیا آشنا می‌کند.
گسترش مشارکت‌های مردمی در ساخت مدارس
سازمان نوسازی مدارس، با اجرای طرح‌هایی مانند «آجر به آجر»، از مشارکت مردمی در ساخت و تجهیز مدارس استفاده کرده است. در این طرح، مردم می‌توانند با کمک‌های مالی خود، حتی به اندازه هزینه یک آجر، در ساخت مدارس مشارکت کنند. این اقدام، علاوه بر جلب مشارکت عمومی، باعث افزایش حس مسئولیت‌پذیری اجتماعی در میان مردم شده است.
بر این اساس، پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ایران دستاوردهای قابل توجهی در حوزه آموزش و پرورش داشته است، از گسترش دسترسی به آموزش و کاهش بی‌سوادی تا پیشرفت‌های علمی و توجه به تربیت تمام‌ساحتی، این دستاوردها نشان‌دهنده تلاش‌های مستمر برای بهبود نظام آموزشی کشور است. با ادامه این روند و رفع چالش‌های موجود، ایران می‌تواند به جایگاهی بالاتر در عرصه آموزش جهانی دست پیدا کند.
