به گزارش خبرگزاری مجله آرونو، یکی از شایع‌ترین اختلالات عصبی در دوران کودکی اختلال بیش‌فعالی یا نقص توجه است که در اثر مشکل در تکامل عصبی کودک ایجاد می‌شود، کودک بیش فعال علاقه‌ای به تمرکز ندارد و رفتارهای خطرناک نشان می‌دهد، بیش‌فعالی اختلالی است که باعث می‌شود، کودکان در کنترل رفتارهای خود دچار مشکل شوند، این اختلال یکی از شایع‌ترین اختلالات روانپزشکی در کودکان است، شیوع این اختلال در پسران سه برابر بیشتر از دختران و میزان شیوع آن در کودکان زیر ۱۸ سال حدود ۲.۷ درصد و در بزرگسالان ۳.۴ درصد است.
کودکان با اختلال بیش‌فعالی دچار مشکل در کنترل رفتارهای خود هستند، آن‌ها ممکن است در مکان‌هایی که باید آرام باشند، بیش از اندازه سروصدا و جنب‌وجوش داشته باشند و همین طور در ارتباط با سایر همسالان خود دچار مشکل باشند، به همین دلیل دچار مشکلات عملکردی فراوانی در منزل و مدرسه خواهند شد، آن‌ها ممکن است دچار افت تحصیلی شوند و به علت اینکه درک درستی از خطر ندارند، خود را در شرایط بسیار خطرناکی قرار دهند، بنابراین مهم است که والدین نحوه برخورد با این کودکان، تفاوت اختلال بیش‌فعالی کودکان با بازیگوشی طبیعی آن‌ها و روش‌های درمان این اختلال را بشناسند و بدانند که چگونه باید کودکانی که درگیر اختلال بیش‌فعالی هستند را در مسیر صحیح درمان قرار دهند.
تفاوت اختلال بیش‌فعالی با بازیگوشی کودکان
افسانه کرباسی، فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان با اشاره به تفاوت اختلال بیش‌فعالی کودکان با بازیگوشی طبیعی آن‌ها به خبرنگار مجله آرونو می‌گوید: در اختلال بیش‌فعالی و کمبود توجه با سه دسته از کودکان مواجه هستیم یا کودکان تنها جنبه بیش‌فعالی و علائم آن را دارند یا تمرکز ندارند یا هر دو دسته علائم را دارند، در واقع این اختلال شایع‌ترین اختلال روانپزشکی کودک و نوجوان است و حدود ۱۲ درصد در جمعیت عادی کودکان این اختلال وجود دارد و در افتراق آن از بازیگوشی طبیعی کودک با انجام هیچ نوع تست، ارزیابی تصویربرداری آزمایش نیست و بر اساس سن کودک که می‌تواند طبیعی باشد از طریق شرح حال گیری و بررسی موقعیت‌هایی است که کودک دارای علائم بیش‌فعالی است.
وی می‌افزاید: شرح حال از موقعیت‌های مختلف کودک انجام می‌گیرد، برای مثال شرح حال علائم در خانه و در مدرسه و آن چیزی که درمانگر در دفتر کار خود از کودک می‌بیند و در نهایت انجام یک سری از پرسش‌نامه‌ها که نمره می‌دهد به اینکه شدت علائم کودک به چه صورتی است، بنابراین راه‌های افتراق بیش‌فعالی از بازیگوشی طبیعی کودکان وجود دارد که اگر اختلال باشد و به اشتباه والدین مقابله کنند و بترسند از اینکه انگ این اختلال به فرزند آن‌ها بخورد این اتفاق باعث می‌شود که درمان کودک به تعویق بیفتد و مشکلات بعدی برای کودک آن‌ها اتفاق بیفتد.
فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان تصریح می‌کند: به طور معمول علائم بیش‌فعالی از حدود سنی که کودک از نظر حرکتی تکامل پیدا می‌کند و می‌تواند فعالیت نشان دهد، دیده می‌شود و از بالای دو تا سه سالگی این اتفاق می‌افتد، اگر جنبه‌های نداشتن تمرکز را در نظر بگیریم، به طور معمول آن‌ها با سن مدرسه رفتن کودک تظاهر می‌کند، یک مسئله بسیار مهم وجود دارد اینکه شروع و ردپای علائم باید در ۱۲ سالگی باشد، به دلیل اینکه گاهی اوقات دیده می‌شود بین دانشجویان یکی از داروهایی که برای این اختلال کاربرد دارد «ریتالین» است، برای مثال دیده می‌شود که یک دانشجو می‌گوید شش ماهی است که دچار مشکل تمرکز شده و بیش فعال است و دارو مصرف می‌کند، در این گروه از افراد باید ردپای علائم قبل از سن ۱۲ سالگی دیده شده باشد.
وی ادامه می‌دهد: اگر مشکل توجه و تمرکز در سنین بالاتر دیده شود، باید به دنبال سایر تشخیص علائم افتراقی باشند، از وجود یک کم خونی و کم کاری تیروئید، اضطراب و اشتغال‌های ذهنی در بدن انسان می‌تواند باشد، بنابراین این موضوع بسیار مهم است که علائم بیش‌فعالی و علائم بی‌توجهی قبل از ۱۲ سالگی در فرد آغاز شده باشد، در واقع این اختلال هم همچون سایر اختلالات روانپزشکی چندعلتی است و جمع علل زیستی محیطی و روانی کنار همدیگر جمع می‌شود و این اختلال را ایجاد می‌کند، پس یک علت مشخص و ثابت که نتیجه دهد عامل این اختلال است وجود ندارد و جمع علل باعث بروز این اختلال در کودکان می‌شود.
تأثیر ژنتیک در بروز این اختلال در کودکان
کرباسی در خصوص تأثیر ژنتیک در بروز این اختلال در کودکان بیان می‌کند: از بین این علل آنچه بیشتر از همه ارتباط با این اختلال دارد، مسئله ژن‌ها و ژنتیک است و جمع ژن‌ها در بروز این عارضه در کودکان مداخله دارند، وقتی که خانواده‌ای از روانپزشک کودک و نوجوان سوال می‌کند، علت بروز این اختلال در فرزند آن‌ها چیست، گفته می‌شود که بیشترین علت آن ژنتیک است، اما ممکن است برخی والدین این امر را نپذیرند و بگویند که در خانواده خود و همسر این اختلال وجود ندارد، در واقع باید بدانیم که بروز این اختلال به دلیل پلی‌ژنتیک و چندژنی بودن آن است که احتمال دارد در شجره‌نامه فرد آورده شود که در نسل‌های قبلی این اختلال دیده نشود و باز علت آن وابسته به همان ژن‌ها است.
وی خاطرنشان می‌کند: در کنار ژن‌ها و عوامل ارثی یک سری از عوامل محیطی نیز در بروز این نوع اختلال در کودکان نقش دارند و از همه مهم‌تر وقایع دوران جنینی است، برای مثال زایمان زودرس یا وزن کم موقع تولد یا وجود بند ناف دور گردن که به هر دلیل باعث شود در ساعت‌های اولیه تولد نوزاد به درستی اکسیژن به او نرسد و قند خون کودک روزها و ساعت‌های اول تولد افت کرده باشد یا درست تغذیه نشده باشد و به دلیل افت قند خون تشنج کند، از جمله عواملی است که مواد شیمایی داخل مغز کودک را تغییر می‌دهد که از همه معروف تر دوپامین است و وقتی که این تغییرات به دلیل عواملی که گفته شد، ایجاد شود از نظر بالینی علائم بیش‌فعالی در کودک مشاهده می‌شود.
فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان با اشاره علائم بیش‌فعالی کودکان عنوان می‌کند: تابلوی علائم بیش‌فعالی به سن کودکان وابسته است، برای مثال سن قبل از مدرسه همان سن بیش‌فعالی کودک است که بیشتر او را دچار مشکل می‌کند و همین علائم باعث می‌شود که کودک رفتارهای پرخطری انجام دهد، برای مثال دویدن در خیابان یا اینکه خلق تحریک‌پذیری داشته باشد و خیلی زود عصبانی شود و با همسالان خود نتواند ارتباط خوبی بگیرد یا به دلیل همین تکانشگری و حالت‌های لجبازی که دارد، ممکن است در خانه و در خانواده مشکلات ارتباطی ایجاد کند.
درجه‌بندی اختلال بیش‌فعالی در کودکان
وی عنوان می‌کند: یکی از تظاهرهای بیش‌فعالی کودک پرتحرک و پرحرفی او است، یعنی کودکی که زیاد حرف می‌زند و وسط حرف دیگران می‌پرد و مداخله‌گر است در مواردی که به او مربوط نیست، دخالت می‌کند و گاهی اوقات احتمال دارد، به دلیل همین علائم بیش‌فعالی دچار مشکلات خواب می‌شود، به طور معمول کودک در ورود به مدرسه دچار اختلال می‌شود و کلاس درس را نمی‌تواند تحمل کند، مرتب حرکت می‌کند و با همسالان خود صحبت م و نیمکت کلاس درس را ترک می‌کند و حواس او به معلم نیست و نتیجه این می‌شود که کودک دچار مشکل درسی می‌شود، به دلیل تکانشگری که دارد ممکن است با همسالان خود نیز دچار مشکل خواهد شد.
کرباسی تصریح می‌کند: در مجموع با داشتن این نوع علائم، کادر مدرسه به سختی کودک بیش‌فعال را تحمل می‌کنند و بسیاری از اوقات معلمان و کادر مدرسه به بیش‌فعالی و اختلال تمرکز نداشتن کودک پی می‌برند، بسیار مهم است که در این مواقع والدین مقاومت نکنند و اختلال کودک را بپذیرند، معلم و مربی کودک در مدرسه در مورد شناخت این اختلال کمک زیادی می‌توانند به والدین کنند و اگر وجود این اختلال را در کودک بفهمند و به والدین اطلاع‌رسانی کنند، باید والدین ارزیابی‌های لازم را برای فرزند انجام دهند و مقاومت نکنند.
وی در مورد اینکه اختلال بیش‌فعالی در کودکان درجه‌بندی دارد، تاکید می‌کند: با توجه به تعداد علائم در کودک به او نمره بیش‌فعالی خفیف، متوسط و شدید داده می‌شود و یک عامل دیگری که اختلال را در کودک ثابت می‌کند وجود اختلالات همراه در کودک است، یعنی کودکی که دچار بیش‌فعالی است احتمال دارد که سایر اختلالات روانپزشکی همچون اختلال اضطراب، اختلال یادگیری و رفتارهای تکانشی و موارد دیگر را نیز داشته باشد.
فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان با اشاره به روند درمان کودک بیش فعال با مصرف دارو اضافه می‌کند: بعد از انجام بعضی روش‌ها برای درمان کودکان بیش‌فعال، حرف اول را در درمان کودک بیش‌فعال دارو می‌زند و از همه مهم‌تر داروی «ریتالین» است، به دلیل اینکه داروی «ریتالین» تغییر ماده شیمیایی «دوپامین» در بدن را اصلاح می‌کند و با مصرف این نوع دارو علائم بیش‌فعالی کودک به مرور از بین می‌رود.
نقش مدرسه در شناخت اختلال بیش‌فعالی کودکان
سمانه نیلفروش‌زاده روانشناس و مشاور خانواده با اشاره به نقش مهم مدرسه در شناخت اختلال بیش‌فعالی کودکان به خبرنگار مجله آرونو می‌گوید: مدرسه می‌تواند در شناخت و بهبود این نوع اختلال کودک به والدین کمک زیادی کند، اگر که توسط والدین کودک پنهان‌کاری صورت گیرد و مدرسه از این موضوع بی‌اطلاع باشد کودک با شکست، بی‌کفایتی و احساس‌های بد مواجه می‌شود و باعث ایجاد اختلال اضطراب و افسردگی در کودک خواهد شد و این روند موجب می‌شود که اختلال بیش‌فعالی در کودک شدت بیشتری پیدا کند.
وی می‌افزاید: افراد بزرگسال وقتی می‌خواهند، روی انجام کاری تمرکز کنند، عوامل حواس‌پرتی همچون صدای بلند تلویزیون، صدای تلفن و سرو صدای پیام تلفن همراه و موارد دیگر را در محیط خانه قطع می‌کنند، برای اینکه کودکان نیز بتوانند تکلیف درسی خود را به خوبی انجام دهند، باید عوامل حواس‌پرتی آن‌ها در محیط خانه کاهش داده شود.
روانشناس و مشاور خانواده تصریح می‌کند: کودکانی که نمی‌توانند ثابت در یک جا بنشینند و بیش‌فعال هم نیستند و نمی‌خواهند تکلیف درسی خود را برای مثال در طول دو ساعت پشت سر هم انجام دهند، باید والدین سعی کنند زمان انجام تکلیف درسی برای این گروه از کودکان را کوتاه مدت کنند برای مثال ۱۵ دقیقه تکلیف بنویسند و ۱۵ دقیقه استراحت یا بازی کنند تا در طول چند ساعت بتوانند با استراحت و بازی بین انجام تکلیف درسی وظیفه مدرسه را هم به درستی انجام دهند و با ثابت نماندن در یک جا خسته نشوند، وقتی این اتفاق بیفتد برچسب بیش‌فعالی از کودکان برداشته می‌شود و در رابطه بین فرزند و والدین نیز تداخل ایجاد نمی‌شود و مدام برای انجام تکلیف درسی با فرزند بحث و او را امر و نهی نمی‌کنند و به او تذکر نمی‌دهند، از سوی دیگر جنب‌وجوش و فعالیت ورزشی کودکان نقش بسیار مهمی در کاهش علائم بیش‌فعالی آن‌ها دارد.
بیش‌فعالی کودکان اختلال عصبی و رشدی
نیلفروش‌زاده عنوان می‌کند: بیش‌فعالی کودکان اختلال عصبی و رشدی بوده و با توجه به اینکه شیوع زیادی پیدا کرده، تحقیقات زیادی روی آن انجام شده است و نشان می‌دهد که مربوط به یک علت نیست و این اختلال وابسته به عوامل مختلف است، شیوع این اختلال در کودکان را وابسته به ژنتیک عوامل محیطی، آلودگی هوا و آلودگی تغذیه‌ای، عفونت‌ها، مسمومیت‌های دوران بارداری و آسیب‌های مغزی می‌دانند که به جنین در اثر تصادف مادر در دوران بارداری وارد می‌شود، همچنین مادرانی که در دوران بارداری الکل، سیگار و مواد مخدر مصرف می‌کنند، این نوع مواد کیفیت زندگی آن‌ها را پایین می‌آورد و احتمال بروز اختلال بیش‌فعالی در کودکان آن‌ها وجود دارد.
وی درباره روند درمان کودک بیش‌فعال به والدین آن‌ها توصیه می‌کند: در قدم اول برای درمان کودک بیش فعال باید کودک زیر نظر یک متخصص روانپزشکی کودک و نوجوان باشد، ضرورت دارد والدین همراه مدرسه باشند و دستورات متخصص و نوع برخورد با کودک را به معلمان و مربیان مدرسه بازگو کرده و گزارش دهند، تغییر سبک زندگی والدین در خانه نیز مهم است، انجام بعضی از بازی‌هایی همچون پازل و بازی‌هایی که با تصویرها تفاوت‌ها را به کودکان یاد می‌دهد، باعث افزایش تمرکز کودکان می‌شود.
روانشناس و مشاور خانواده تصریح می‌کند: انجام ورزش مناسب و جنب‌وجوش داشتن کودکان نیز در درمان اختلال بیش‌فعالی کمک‌کننده است، والدین باید به نوع تغذیه کودکان بیش‌فعال توجه کنند و لازم است بدانیم غذاهایی که در آن کافئین، قهوه و مواد تحریک‌کننده وجود دارد، می‌تواند میزان پرتحرکی آن‌ها را افزایش دهد، بنابراین مصرف این مواد غذایی باید محدود شود و باید این گروه از کودکان زیر نظر یک روان‌درمانگر باشند تا او این مسیر را برای آن‌ها برنامه‌ریزی کرده و شکل دهد و در نهایت برای درمان این گروه از کودکان مصرف دارو برای مدت زمان کوتاهی ضرورت دارد.
بر این اساس، در حقیقت کودکان بیش‌فعال به‌عنوان گروهی از کودکان با ویژگی‌هایی همچون بی‌قراری، نبود تمرکز و فعالیت بیش از حد شناخته می‌شوند، این رفتارها ممکن است چالش‌هایی را برای خود کودکان، والدین و معلمان ایجاد کند، اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) یکی از شایع‌ترین مشکلات در کودکان است و می‌تواند بر عملکرد تحصیلی و اجتماعی آن‌ها تأثیر گذارد.
اینکه بیش‌فعالی در کودکان چه بیماریی است و کودکان بیش‌فعال چه علائمی را از خود نشان می‌دهند مهم است، بی‌قراری، کم‌توجهی، بی‌دقتی و بسیاری از علائم مشابه که البته اگر تا سن خاصی ادامه پیدا کند و درمان نشوند، کودک را در بزرگسالی به سمت رفتارهای پرخطر سوق می‌دهد، نادیده گرفتن و توجه نداشتن به علائم بیش‌فعالی در کودکان می‌تواند علاوه بر اینکه درمان را به تعویق بیندازد، باعث ادامه این اختلال در بزرگسالی و بروز مشکلات متعدد در روابط اجتماعی و موقعیت‌های شغلی افراد شود، در صورتی که اگر والدین این اختلال را به موقع تشخیص دهند، می‌توانند با کنترل این اختلال آینده درخشانی برای فرزند خود بسازند، والدین و مربیان با شناخت علائم و ویژگی‌های این اختلال می‌توانند به کودکان در مدیریت رفتارهایشان کمک کنند، پشتیبانی عاطفی و ایجاد محیطی مناسب می‌تواند به کاهش استرس و بهبود کیفیت زندگی این کودکان کمک کند.
