به گزارش خبرگزاری مجله آرونو، از دیرباز تاکنون ساخت و سازهای معماری و عمرانی یکی از مهم‌ترین نیازهای انسان و عنصری تعیین‌کننده در شکل‌گیری هویت، محافظت، امنیت، روابط اجتماعی و توسعه اقتصادی شهرها و کشورها شناخته شده است، اما با رشد جمعیت، تغییر سبک زندگی و گسترش ساخت‌وساز ناشی از تخریب، مرمت، نوسازی بناها، راه‌ها، جاده‌ها، پل‌سازی، سدسازی، حفاری و گودبرداری‌ها، مسئله تولید و انباشت چشمگیر ضایعات ساختمانی یک فاجعه جهانی و ساخته شده دست بشر یکی از بزرگترین چالش‌های پیش روی زیست محیطی است و آسیب‌های خود را با تهدید سلامت انسان‌ها، جانوران و نابودی آب، خاک و هوا به رخ طبیعت می‌کشد.
نتایج تحقیقات نشان داده است که ضایعات جهانی صنعت ساخت و ساز موضوعی فراگیر است که از روند آن از زمان تولید مصالح ساختمانی آغاز می‌شود و تا محل دفن زباله، انباشت نخاله‌های ساختمان در مناطق خالی از سکنه، نزدیک به شهر و محل سکونت مردم، جنگل‌ها و حاشیه رودخانه‌ها ادامه دارد، زیرا استفاده انسان از استخراج بیشتر مواد اولیه و تخریب بیشتر طبیعت رو به افزایش گذاشته و متعاقب آن ازدیاد ضایعات و پسماندهای جامد نه تنها آلایندگی دیداری، حوادث غیرمترقبه، سد معبر، تهدید سلامت مردم را به دنبال داشته، بلکه با اضافه شدن بلایای طبیعی همچون سیل، طوفان و زلزله هر ساله حجم بسیار بالایی از نخاله‌های ساختمان یا آوارها در شهرها و آبادی‌های کشورها، سرمایه مالی، انسانی و آینده تنوع زیستی سیاره زمین را به مخاطره انداخته است، زیرا وقتی محل‌های دفع زباله پر از آب شود، آلاینده‌های نهفته در این زباله‌های ساختمانی، سرریز می‌شود و با بارش باران و سیل روانه دیگر مناطق شده یا در عمق خاک نفوذ کرده و علاوه بر خاک سفره‌های آب زیرزمینی را نیز آلوده می‌کند.
محققان بر این عقیده‌اند که پسماندهای ساخت‌وساز ممکن است دارای سرب، آزبست یا سایر مواد خطرناک باشند، چرا که تحقیقات نشان می‌دهد مقدار این ضایعات برابر ١٠ تا ۱۵ درصد کل مصالحی است که در عملیات ساختمانی به کار می‌رود و سهم چهار درصدی آنها در انتشار ذرات آلاینده ممکن است تا مدت‌ها باقی بماند و حتی به سایر نقاط منتقل شود، زیرا گردوغبار ناشی از ساخت‌وساز در گروه PM۱۰ یا ذرات با قطر کمتر از ۱۰ میکرون طبقه‌بندی می‌شود که با چشم غیرمسلح قابل مشاهده نیست و به عمق ریه نفوذ می‌کند و سبب مشکلاتی همچون آسم، برونشیت و حتی سرطان می‌شود.
با توجه به تحقیقات بین‌المللی، حجم نخاله‌های ساختمانی بین دیگر زباله‌های جهان معادل ۱۳ تا ۲۹ درصد است که آمار بسیار بالایی را نشان می‌دهد، البته بعضی از پژوهش‌ها نیز درصد نخاله‌های ناشی از عملیات ساخت و تخریب ساختمان را حدود ۲۳ تا ۳۳ درصد کل زباله‌های خشک شهری بیان کردند.
به عقیده صاحب‌نظران این حوزه، ضایعات ساختمانی از نظر وزن حدود ۱۵ تا ۳۰ درصد از کل ضایعات جامد یا مواد دور ریخته شده توسط اجتماعات شهری، ضایعات کشاورزی، ضایعات معادن و پسماندهای صنعتی را تشکیل می‌دهند، این آمارها از یک طرف، نگرانی‌های ناشی از دفن زباله‌ها را تشدید می‌کند و از طرف دیگر، بیان‌کننده این موضوع است که بازیافت نخاله ساختمانی، به حفظ محیط زیست و کسب درآمد منجر می‌شود.
بر این اساس بازیافت مواد یکی از مهم‌ترین ارکان برای جلوگیری از زوال مواد و منابع تجدیدپذیر و ناپذیر محسوب می‌شود، از این‌رو یکی از راه‌هایی که بسیاری از کشورها برای کاهش تولید زباله و پسماند در پیش گرفته‌اند «پسماند صفر» است، «پسماند صفر» به نوعی از سبک زندگی گفته می‌شود که در آن فرد تصمیم می‌گیرد، مسئولیت زباله‌هایی که در طول شبانه‌روز تولید می‌کند، را به‌طور کامل بر عهده گیرد و به طور منظم و دقیق به تفکیک صحیح زباله می‌پردازد، چرا که مفهوم توسعه پایدار و ابعاد چندگانه آن از جمله مفاهیم نوینی هستند که اکنون دل مشغولی بیشتر کشورها را تشکیل می‌دهند.
لزوم پیگیری رهاسازی‌های غیراصولی ضایعات خطرناک
تورج فتحی، معاون دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران با بیان اینکه امروزه طی توسعه صنعت و ساخت‌وساز لزوم یافتن محل‌های مناسب دفن پسماند خطرناک با هدف جلوگیری از آلایندگی در محیط زیست بیش از پیش الزامی است، به خبرنگار مجله آرونو می‌گوید: ضایعات سمی و خطرناک که زاییده دست بشر و حاصل فعالیت بخش‌های مختلف صنعت، کشاورزی، خدمات و تجارت است در طول سالیان به ویژه طی دو دهه اخیر در کشور بدون توجه به اصول مهندسی و زیست محیطی در زمین یا آب‌های پذیرنده تخلیه شده یا با بی‌توجهی در هر نقطه‌ای، گوشه و کنار شهرها و آبادی‌ها دفن شدند.
وی می‌افزاید: با گذشت زمان و آثار سو ناشی از دفن غیراصولی این مواد در محیط و عوارض نامطلوب و مخاطره‌آمیز بر موجودات زنده و عوامل زیست‌محیطی آن، کشورهای صنعتی قوانین مبسوطی را به منظور کنترل مواد زائد سمی و خطرناک در سال ۱۹۸۰ را به مرحله اجرا گذارند، چرا که در اثر نداشتن رعایت اصول علمی و زیست محیطی این ضایعات باعث آلودگی آب، خاک و هوا شده و سلامت انسان و سایر موجودات زنده را به خطر افکنده است.
معاون دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران اظهار می‌کند: بی‌گمان نخاله‌های ساختمانی، تخریب بافت‌های مسکونی و آوار ابینه‌ها، مهم‌ترین چالش زیست محیطی است که به میزان انبوهی در مناطق تولید و انباشت خواهد شد که برای کاهش اثرات آلودگی‌ها این پسماندها در مناطق شهری و روستایی باید در شرایط مدیریت بحران طی برنامه‌ریزی‌های لازم، اقدامات اساسی و اصولی اجرایی شود.
وی با بیان اینکه تفکیک زباله از مبدا در قانون و در آئین‌نامه اجرایی قانون مدیریت پسماند تعریف شده است، می‌گوید: طبق قانون مدیریت پسماند، پسماندهای ویژه به تمام پسماندهایی گفته می‌شود که به دلیل بالا بودن حداقل یکی از خواص خطرناک از قبیل سمی بودن، بیماری‌زایی، قابلیت انفجار یا اشتعال یا خورندگی به مراقبت ویژه و مدیریت خاص نیاز دارند.
فتحی بیان می‌کند: معتقدم در حوزه مدیریت پسماند تا به حال آن طور که باید کار نشده و بسیاری از شهروندان حتی پسماندهای ویژه را نمی‌شناسند، در حالی که برای داشتن یک شهر سالم با محیط زیستی پاک داشتن آگاهی آحاد جامعه در این زمینه الزامی است.
وی پیرامون اینکه زباله‌های ناشی از اثرات ساخت‌وساز در مناطق مختلف تحت عنوان چند نوع زباله باید طبقه‌بندی شود، تصریح می‌کند: چالش انواع پسماندها و زباله‌ها، جدا از آلودگی‌های احتمالی است که در منابع آب و خاک بسته به شرایط اقلیمی و جغرافیایی مناطق مختلف در کشور ممکن است، اتفاق بیفتد، بنابراین دستوالعمل‌های اصولی برای جلوگیری از ایجاد آلودگی و تخریب محیط‌زیست در قالب مدیریت بحران مناطق باید به صورت جدی در دستور کار قرار گیرد تا از تبعات و اثرات تخریب‌ها و آلاینده‌های زیست‌محیطی پیشگیری شود.
معاون دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران پیرامون مکان‌یابی زیست محیطی اصولی دفن پسماندهای خطرناک می‌افزاید: محل‌های دفع و دفن پسماندهای ویژه به هیچ عنوان نباید در نواحی سیل‌گیر و دشت‌های سیلابی قرار داشته باشد، چرا که این امر یکی از محدودیت‌های جدی برای انتخاب محل‌های دفن پسماند است.
وی ادامه می‌دهد: لازم است بدانیم در محیط GIS پس از شناسایی این پهنه‌ها باید حریم مناسب برای دشت‌های سیلابی، دره‌ها و نواحی سیل‌گیر واقع در دشت‌ها، سردشت‌ها، مخروط‌افکنه‌ها و نقاط پست ملحوظ و از قلمرو مناطق تحت مطالعه خارج شوند.
فتحی با اشاره به اینکه چشمه‌ها، محل و مظهر آب‌های زیرزمینی به سطح زمین است، می‌گوید: تعیین حریم چشمه‌ها به ویژه معدنی و آبگرم وابسته به دبی، دائمی، فصلی و کیفیت آنها خواهد بود، لذا امکان انتخاب سایت دفن و دفع ضایعات خطرناک از هر نوع در محدود چشمه‌ها وجود ندارد.
وی با تاکید بر اینکه مطالعات مکان‌یابی زیست محیطی در نقطه‌ای انتخاب و تعیین شود تا هنگام مدیریت حمل و جابه‌جایی پسماندها به منطقه مورد نظر، کمترین پیامدها و اثرات زیست محیطی را پیرامون مناطق شهری داشته باشد، خاطرنشان می‌کند: در زمین‌های ناپایدار، در مناطق مستعد زمین لغزش، سنگ‌ریزش، بهمن، فروچاله، دریاچه‌ها، تالاب‌ها، مرداب‌ها، شکستگی‌های اراضی، گسل‌ها و مناطق حفاظت شده محیط زیست به هیچ‌وجه نباید دفن و دفع انواع ضایعات خطرناک و سمی انجام شود.
آلودگی آب و خاک با تولید و رهاسازی ضایعات ساخت‌وساز / کاهش تأثیر مخرب نخاله ساختمانی بر محیط‌زیست با بهره‌وری از مصالح سازگار
قنبر احدزاده، فعال و کارشناس محیط‌زیست و عضو کمیته استانداردسازی نهال‌های جنگلی با اعتقاد بر اینکه هیچ موجودی در کره زمین به اندازه انسان به محیط زیست لطمه نمی‌زند، به خبرنگار مجله آرونو می‌گوید: با افزایش جمعیت جهان و گسترش صنایع، استفاده بشر از مواد مصرفی رو به افزایش گذاشته و متعاقب آن ازدیاد ضایعات و پسماندهای جامد و نیز آلودگی محیط زیست را به دنبال داشته است.
وی می‌افزاید: هر ساله در شهرها نخاله‌های ساختمانی و خاک مازاد تولید می‌شود که کیفیتی ناهمگون و نامناسب دارد که رهاسازی آن می‌تواند منجر به آلودگی هوا و آب و خطرات زیست‌محیطی بیشتری به همراه داشته باشد.
فعال محیط‌زیست و عضو کمیته استانداردسازی نهال‌های جنگلی پیرامون اینکه صنعت ساخت‌وساز حدود ۴۰ درصد کل مواد خام و ۱۲ درصد مصرف آب در سطح جهان را در بر می‌گیرد و علاوه بر آن حدود ۲۵ درصد از کل چوب مصرفی در دنیا نیز برای پروژه‌های ساختمانی به کار گرفته می‌شود، می‌گوید: میزان هدر رفت مصالح و پسماندهای ساختمانی با وجود اثرات ناترازی گسترده بر اقتصاد و وضعیت اجتماعی کشورها، نقش بسیار مهمی در رشد حشرات موذی و در نتیجه بروز بیماری و آلودگی هوا و خاک خواهد شد.
وی می‌گوید: لازم است بدانیم که در بعضی مواقع مسئله انباشت نخاله‌ها در مجاور مناطق مسکونی با وجود سد معابر، سلامت اهالی آن منطقه را تهدید کرده و پناهگاهی برای حیوانات و حشرات ایجاد می‌کند، بنابراین بازیافت و ساماندهی صحیح زباله‌های ساختمانی و بهره‌وری از مصالح سازگار با زیست محیطی می‌تواند تأثیرات منفی بر حفاظت محیط‌زیست را کاهش داد و به ساختمان‌های پایدارتر و کارآمدتر دست پیدا کرد.
احدزاده با ابراز تأسف از اینکه بسیاری رودخانه‌ها، دشت‌ها و جنگل‌ها از نخاله‌های ساختمانی پر شده‌اند، عنوان می‌کند: اگر چه پدیده تخلیه زباله در جنگل موضوع تازه‌ای نیست، اما در سال‌های اخیر کشف نخاله‌های ساختمانی در دل جنگل‌های حفاظت شده ارسباران و جنگل قره‌داغ، افکار عمومی را به این موضوع جلب کرد، در این راستا باید بدانیم در ساخت بسیاری از مصالح ساختمانی ترکیباتی به کار می‌رود که حتی پس از دفن سبب آلودگی سمی و شیمیایی خاک و محیط زیست خواهد شد، از این‌رو با بازیافت می‌توانیم به حفظ و بهبود اکوسیستم کمک کنیم.
وی با اشاره به اینکه بیشترین نخاله‌های ساختمانی را آجر، ملات و سیمان تشکیل می‌دهد، تصریح می‌کند: این مواد قابلیت بازیافت داشته و تحقیقات نشان داده است، می‌توانیم پس از بازیافت از آن برای ساخت مصالحی استفاده کرد که به طور مثال قابل استفاده در لایه‌های راه‌سازی هستند.
عضو کمیته استانداردسازی نهال‌های جنگلی با تاکید بر اینکه انباشت نخاله‌های ساختمانی در فضای شهری نه تنها می‌تواند تأثیر منفی بر روحیه شهروندان داشته باشد، بلکه باعث بروز تصادفات و تلفات جانی خواهد شد، خاطرنشان می‌کند: مدیریت نخاله‌های ساختمانی مانند بسیاری دیگر از دسته‌بندی‌های زباله با مشکلات جدی مواجه است و در عصر فعلی با تمایل بسیاری از کشورها و شهرها به ساخت‌وسازهای معماری و عمرانی، شیوه یکسان و هماهنگی برای ساماندهی این ضایعات زیست محیطی وجود ندارد.
بر این اساس، امروزه با توسعه صنعت ساخت و ساز در کشورهای مختلف جهان، موضوع بازیافت و آلودگی‌هایی که محیط‌زیست را در بر گرفته‌اند، بسیار جدی شده و ضرورت توجه به آن از بر کسی پوشیده نیست، چرا که با بالا رفتن ارزش زمین و ملک در کلان شهرها و حومه‌ها، سرمایه‌گذاران تمرکز خود را بر این بخش‌ها گذاشته و با تخریب بناهای قدیمی، ساختمان‌های جدید و چند طبقه روز به روز ساخته می‌شود؛ به همین دلیل تولید نخاله‌های ساختمانی به طرز چشمگیری نسبت به گذشته افزایش یافته و مصالح ساختمانی بازیافتی سهم زیادی از نخاله‌های شهری را در کشورهای در حال توسعه یا توسعه‌یافته دارند، بنابراین با مدیریت مهندسی و زیست محیطی اصولی دفن و دفع دورریزهای ساخت و ساز و خطرناک می‌توان از بروز هرگونه مشکل محیط زیستی جلوگیری کرد.
