به گزارش خبرگزاری مجله آرونو، شهرنشینی مستلزم رعایت قوانین و قواعد شهری است و کارشناسان بر این باورند شهرنشینان هنگامی که به حقوق یکدیگر احترام بگذارند و به مسئولیتهای خویش در برابر شهر و اجتماع عمل کنند، به «شهروند» ارتقا پیدا میکنند.
حقوق شهروندی مجموعه حقهایی است که هر کدام از شهروندان از آن برخوردارند و باید توسط دیگر شهروندان و حاکمیت رعایت شود، حقوق شهروندی در ایران همچون بسیاری از کشورها پذیرفته شده است که بارزترین و مهمترین نمود آن قانون اساسی است که در اصول ۳۲، ۳۴، ۳۵، ۳۷، ۳۸ و ۳۹ به آن اشاره شده است.
یکی از مسائل مهم حقوق شهروندی که توجه بسیاری را به خود جلب میکند، موضوع وصیت و انواع آن است، وصیت یکی از مهمترین اقدامات حقوقی است که افراد میتوانند برای تعیین تکلیف اموال و داراییهای خود پس از مرگ انجام دهند، در قوانین اسلامی و حقوق مدنی ایران، وصیت از جایگاه ویژهای برخوردار بوده و قواعد و شرایط خاصی برای آن در نظر گرفته شده است.
انواع وصیت
وصیت عهدی: وصیت عهدی که در ماده ۸۲۶ قانون مدنی ایران به آن اشاره شده است، نوعی از وصیت است که در آن موصی (وصیتکننده) یک یا چند نفر را برای انجام امور خاصی پس از مرگ خود مأمور میکند، این نوع وصیت جزو ایقاعات (عمل حقوقی که با اراده یک نفر انجام میشود) محسوب میشود، یعنی برای تحقق آن، تنها اراده یک طرف (موصی) کافی است.
نمونههایی از وصیت عهدی:
تعیین شخصی برای پرداخت بدهیهای موصی پس از مرگ
واگذاری مسئولیت اداره امور فرزند صغیر به فردی خاص
تعیین وصی برای انجام امور خیریه یا مذهبی
نکته مهم در مورد وصیت عهدی این است که وصی (کسی که وصیت به او سپرده شده) تا زمانی که موصی زنده است، میتواند وصایت را رد کند، اما پس از فوت موصی، دیگر حق رد وصیت را نخواهد داشت.
وصیت تملیکی: وصیت تملیکی نیز در ماده ۸۲۶ قانون مدنی ذکر شده است. در این نوع وصیت، موصی عین یا منفعتی از اموال خود را به موصیله (دریافتکننده وصیت) میبخشد، این نوع وصیت با محدودیتهایی همراه است:
موصی تنها میتواند تا یک سوم از اموال خود را وصیت کند.
قبول یا رد وصیت تملیکی میتواند پس از فوت موصی صورت گیرد.
اگر موصیله در ابتدا وصیت را قبول کند، پس از آن امکان رد آن را نخواهد داشت.
نمونههایی از وصیت تملیکی:
وصیت کردن یک خانه به یکی از وراث
واگذاری منافع یک ملک تجاری به یک مؤسسه خیریه
بخشیدن یک سوم از کل دارایی به فردی خارج از وراث
محدودیتها و شرایط وصیت
محدودیت یک سوم: یکی از مهمترین محدودیتهای وصیت در قوانین ایران، محدودیت یک سوم است؛ طبق این قانون، هر فرد تنها میتواند تا یک سوم از اموال خود را وصیت کند، این محدودیت به منظور حفظ حقوق وراث و جلوگیری از محرومیت آنها از ارث وضع شده است.
ممکن نبودن محرومیت کامل وراث: قانون اجازه نمیدهد که شخصی تمام وراث خود را از ارث محروم کند، این قاعده از قواعد امری است و امکان تخطی از آن وجود ندارد، با این حال افراد میتوانند با استفاده از روشهای قانونی مانند صلح عمری، تا حدودی در مورد اموال خود برای پس از مرگ تصمیمگیری کنند.
شرایط صحت وصیت
برای اینکه یک وصیت از نظر قانونی معتبر باشد، باید شرایط زیر را داشته باشد:
موصی باید عاقل، بالغ و مختار باشد.
وصیت نباید مخالف قوانین و نظم عمومی باشد.
موضوع وصیت باید مشروع و قابل تملک باشد.
وصیت باید به صورت صریح و روشن بیان شود.
روشهای جایگزین برای تعیین تکلیف اموال
صلح عمری: یکی از روشهایی که افراد میتوانند برای تعیین تکلیف اموال خود در زمان حیات استفاده کنند، صلح عمری است؛ در این روش، مالک به فرد دیگری وکالت میدهد که از ملک او استفاده کند، این روش میتواند راهی برای انتقال اموال به افراد مورد نظر، بدون محدودیتهای وصیت باشد.
هبه: هبه به معنای بخشیدن مال به صورت رایگان به دیگری است، اگر شخصی در زمان حیات بخواهد مالی را به فرد دیگری منتقل کند، میتواند از عقد هبه استفاده کند؛ این روش نیز میتواند جایگزینی برای وصیت باشد، با این تفاوت که انتقال مال در زمان حیات واهب صورت میگیرد.
وقف: وقف نیز یکی دیگر از روشهایی است که افراد میتوانند برای تعیین تکلیف اموال خود استفاده کنند؛ در وقف، مالک مال خود را برای استفاده عموم یا گروه خاصی از افراد اختصاص میدهد؛ این روش میتواند برای اهداف خیریه یا مذهبی مورد استفاده قرار گیرد.
موارد محرومیت از ارث
علاوه بر محدودیتهای وصیت، در برخی موارد ممکن است افراد از ارث محروم شوند:
قتل مورث: اگر وارثی مورث خود را به قتل برساند، از ارث محروم میشود.
ولد شبهه: فرزندی که حاصل رابطه نامشروع باشد، از والدین خود ارث نمیبرد.
لعان: در صورتی که بین زن و شوهر لعان صورت گیرد و یکی از آنها در زمان عده فوت کند، دیگری از او ارث نمیبرد، همچنین فرزند حاصل از این رابطه نیز از پدر ارث نمیبرد.
فوت زودتر فرزند: اگر فرزندی پیش از والدین خود فوت کند، ورثه آن فرزند از اموال والدین وی ارث نمیبرند.
بنابراین آنچه گفته شد، وصیت یکی از مهمترین ابزارهای قانونی برای تعیین تکلیف اموال پس از مرگ است، با این حال محدودیتها و شرایط خاصی برای آن وجود دارد که باید رعایت شودد، افراد میتوانند با آگاهی از انواع وصیت، شرایط و محدودیتهای آن، تصمیمات مناسبی برای اموال خود بگیرند، همچنین استفاده از روشهای جایگزین مانند صلح عمری، هبه یا وقف میتواند در بعضی موارد مفید باشد، در نهایت رعایت قوانین و مقررات مربوط به ارث و وصیت، نقش مهمی در حفظ حقوق وراث و جلوگیری از اختلافات خانوادگی پس از فوت دارد.
