به گزارش خبرگزاری مجله آرونو، طوفان‌های ماسه و گردوغبار در سال‌های اخیر به معضل جدی شهرهای صنعتی کشور تبدیل شده و در این بین اصفهان از استان‌هایی است که هر سال با موضوع آلودگی هوا در فصول گرم و سرد سال دست به گریبان است و آلایندگی‌ها در تمام سال گلوی نصف‌جهان را می‌فشارد که می‌طلبد تدابیر اصولی توسط مسئولان در اولویت قرار گیرد، چرا که آلایندگی‌ها تهدید بسیار مهمی برای سلامت انسان محسوب می‌شود و ذرات گردوغبار از مهمترین آلاینده‌ها به‌شمار می‌رود، زیرا می‌تواند به سیستم تنفسی انسان وارد شود و تأثیرات مخربی بر سلامت انسان بگذارد که در مناطق و استان‌های صنعتی خطر آنها چندین برابر است.
اصفهان از دهه‌های گذشته در مسیر نامتناسبی قرار گرفته و اکنون شهر به یک بن‌بست زیست‌محیطی کشانده شده است، آلودگی هوا زمستان و تابستان نمی‌شناسد و در تمام سال چهره آسمان نصف جهان را کدر می‌کند، به طوری که هر ساله در تمام فصول یادآور خاطرات تلخ، افزایش آلایندگی‌های زیست‌محیطی، تعطیلی مدارس و علل بیماری‌های قلبی‌عروقی، تنفسی و گوارشی است که تعداد بسیاری از هم‌وطنان را راهی مراکز درمانی می‌کند، همچنین در پی جاری نبودن آب بر بستر رودخانه زاینده‌رود، کاهش بارندگی، کانون‌های بحرانی گردوغبار افزایش یافته و این امر در کنار صنایع آلاینده و تردد میلیونی خودروها سبب شده است که شهر اصفهان در طول سال با انواع آلاینده‌ها مواجه شود.
مطابق آخرین آمارها، ذرات معلق در میان آلاینده‌های هوا نگرانی بزرگ بهداشت جهانی است، زیرا ذرات معلق محیطی به ویژه با اندازه ۲.۵ میکرون و کوچک‌تر (PM۲.۵) می‌تواند به دستگاه تنفسی نفوذ کند، وارد جریان خون شده و باعث سکته مغزی، نارسایی قلبی و مشکلاتی در سلامت روان شود، زیرا مواجهه با ذرات معلق در طولانی مدت در مناطق شهری، عوارضی همچون واکنش‌های التهابی در بدن ایجاد می‌کند و می‌تواند به سیستم عصبی مرکز آسیب برساند، از این رو مطابق با آخرین آمار وزارت بهداشت کشور از میانگین شاخص ذرات معلق زیر ۲.۵ میکرون در ۲۷ کلان‌شهر با جمعیت حدود ۳۵ میلیون نفر تنها برای مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا ناشی از بیماری‌های قلبی‌عروقی و تنفسی برای بزرگسالان در ایران نزدیک به ۲۱ هزار نفر در سال ۱۴۰۰ برآورد شده است.
طبق مطالعات انجام شده در مرکز تحقیقات آلودگی هوای پژوهشکده محیط‌زیست دانشگاه علوم پزشکی تهران و یافته‌های سایر محققان، وضعیت کیفیت هوا در مناطق مختلف کشور فاصله چشمگیری با مقادیر استاندارد دارد و به طور معمول هیچ‌گاه به آنچه در خصوص سنجش دستگاه‌های کیفیت هوا در مباحث قانون هوای پاک مدنظر بوده است، نرسیده‌ایم، در این بین اصفهان از جمله استان‌هایی است که هر ساله با موضوع آلودگی هوا در فصول گرم و سرد سال دست به گریبان است تا آنجا که گاهی رکوردار آلودگی هوا در کشور می‌شود و شاخص کیفی هوا از مرز هشدار عبور می‌کند و به سختی می‌شود در این هوا نفس کشید، برخی از محققان و پژوهشگران در این زمینه بررسی‌ها و اظهار نظراتی داشتند که در همین راستا با حسین احمدی‌کیا، مدیر گروه پژوهشی آلودگی هوای دانشگاه اصفهان گفت‌وگویی داشتیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
مجله آرونو: چرا آسمان اصفهان مرز خطر آلودگی هوا را رد کرده است؟
احمدی‌کیا: آلودگی هوا یکی از سه ابر معضل شهر اصفهان است و در این میان خودروها، صنایع و گردوغبار از متهمان اصلی آلودگی هوای اصفهان بوده که نقش همه آنها پررنگ است، اصفهان ضمن فاصله زیاد با استانداردهای ملی و جهانی، آلوده‌ترین کلان‌شهر ایران بوده و با وجود اینکه تصویب قانون هوای پاک در سال ۱۳۹۶ هرساله روند آلودگی آن افزایشی بوده و در زمستان منابع ثابت و متحرک انسانی عامل اصلی آلودگی هوا بوده و در تابستان گرمای سوزان خورشید در ظهر و وزش تندبادها در غروب موجب افزایش غلظت ازن و گردوغبار شده و شاخص آلودگی هوای اصفهان را در بسیاری از روزها به حالت قرمز و حتی بنفش رسانده است.
مجله آرونو: منشأ آلودگی گسترده هوای اصفهان چیست؟
احمدی‌کیا: در سال‌های اخیر بحران ناشی از گردوغبار در اصفهان، یکی از ملموس‌ترین حوادث طبیعی_انسانی مؤثر در زندگی روزمره شهروندان و اقتصاد این منطقه بوده است، تغییر اقلیم، خشکسالی‌های اخیر، وزش بادهای موسمی، بهره‌کشی بی‌رویه از منابع طبیعی، کشاورزی سنتی، زمین‌های کشاورزی رها شده، شهرک‌سازی و جاده سازی‌های اطراف شهر، چرای بیش از حد دام، بهره‌برداری معادن خاک برای تولید آجر و آهک، از جمله عوامل طبیعی و انسانی است که ذرات معلق را در اتمسفر پراکنده می‌کند.
مجله آرونو: نقش شتاب فرسایش بادی در عرصه‌های بیابانی اصفهان و کانون‌های محلی گردوغبار را بر آلایندگی‌های زیست محیطی اصفهان چگونه ارزیابی می‌کنید؟
احمدی‌کیا: لازم است بدانیم عوامل آب و هوایی (سرعت باد، میزان بارش، رطوبت هوا و تابش خورشید)، ویژگی‌های فیزیکی و شیمایی خاک (مواد خاک، رطوبت خاک، بافت و ساختمان خاک، میزان چسبندگی و اندازه ذرات)، پوشش سطح زمین و توپوگرافی منطقه از عوامل اصلی فرسایش بادی است.
هر چند باد مهمترین عامل وقوع گردوغبار است، اما گرمای زیاد تابستان موجب کاهش رطوبت خاک و در نتیجه سست شدن خاک شده و صعود و خیزش گردوغبار را بیشتر می‌کند، همچنین هرچه منطقه‌ای از نظر آب و هوا خشک‌تر باشد، میزان پوشش گیاهی و رطوبت هوای کمتری داشته و در نتیجه انتشار پدیده گردوغبار در آن مستعدتر است، بررسی تمام عوامل ذکر شده بسیار پیچیده خواهد بود، بنابراین محاسبات علمی نرخ انتشار و پخش گردوغبار نیز دشوار است.
مجله آرونو: تاکنون چه تحقیقاتی و توسط کدام ارگان‌ها و دستگاه‌ها مرتبط برای شناسایی سرمنشا آلایندگی‌های کلان‌شهر اصفهان انجام شده است؟
احمدی‌کیا: با همکاری فولاد مبارکه و دانشگاه اصفهان مطالعه‌ای برای مدل‌سازی انتشار گردوغبار منطقه اصفهان در سال ۱۴۰۱ انجام شده، این مطالعه بر مبنای شبیه‌سازی با نرم افزار WRF-CMAQ بوده است، نتایج نشان داد که در اغلب مواقع سال، کانون‌های محلی گردوغبار تأثیر بیشتری روی اصفهان دارند.
نتایج این پژوهش نشان داد که در سال ۱۴۰۱ سهم سالانه ذرات معلق به اندازه PM ۲.۵ ناشی از گردو غبار در ناحیه با شعاع ۵۰ کیلومتری از مرکز اصفهان ۱۹ درصد بوده است و سهم ذرات معلق زیر ۲.۵ میکرون در تابستان ۳۸ درصد بوده که با سرد شدن هوا در زمستان به ۹ درصد کاهش یافته است.
البته داده‌های فراوانی طوفان‌های گردوغبار ارائه شده توسط سازمان هواشناسی نشان می‌دهد که سال جاری خیزش گردوخاک در اصفهان نسبت به سال ۱۴۰۱ و میانگین بلندمدت به طور معناداری افزایش یافته است، این داده‌ها نشان می‌دهند که بین ۱۷ شهرستان استان دارای آمار، بیشترین آمار وقوع گردوغبار مربوط به ایستگاه اصفهان بوده است که حتی از منطقه کویری خوروبیابانک نیز بیشتر بوده است.
مجله آرونو: طبق نتایج مطالعات، کدام مناطق و نواحی شهری اصفهان آلودگی بیشتری ناشی از گردوغبار را تشکیل می‌دهند؟
احمدی‌کیا: شبیه‌سازی‌ها نشان می‌دهند که در پاییز و زمستان ناحیه شرقی دشت کویر سمنان و نواحی مختلف مرز استان‌های سمنان، خراسان رضوی و خراسان جنوبی، بیابان‌های کویر مرکزی و دشت لوت، چشمه‌های قوی انتشار گردوغبار وارده به استان اصفهان بوده است که تنها زبانه‌های آن شهرستان اصفهان را در بر می‌گیرد.
در تابستان غالب جهت وزش باد از شرق به غرب است و گردوغبار دشت سجزی، ورزنه، تالاب گاوخونی و اراضی خشک و بیابانی مناطقی از جمله اردستان، نائین، کوهپایه، هرند و کویر سمنان به سمت اصفهان می‌آید و با فروکش کردن باد، این ریزگردها ساعت‌ها بین تپه‌ها و کوه‌ها در هوا معلق است و تا وزش باد بعدی پایدار می‌ماند.
مجله آرونو: علل افزایش طوفان‌های گردوغبار در اصفهان چیست؟
احمدی‌کیا: تصاویر ماهواره‌ای روزهای اخیر نیز نشان می‌دهد که خیزش گردوخاک کانون‌های عربستان، عراق، افغانستان و ترکمنستان به اصفهان نمی‌رسد و هنگامی که شاخص ذرات معلق اصفهان زیاد بوده است، ایستگاه‌های پایش واقع در شهرهای غربی، جنوبی و شرقی کشور در معرض ریزگرد نبوده‌اند و منشأ گردوغبار اصفهان در روزهای اخیر داخلی بوده و بیشتر مربوط به کانون‌های محلی درون استان اصفهان است.
به طور معمول ذرات گردوغبار درشت مسافت کمتری طی می‌کنند و از آنجایی که در روزهای اخیر آلاینده شاخص آلودگی هوای اصفهان PM ۱۰ بوده است، بیانگر آن است که منشأ این ذرات نزدیک شهر اصفهان بوده و به دلیل اینکه شاخص ذرات معلق ایستگاه سجزی در تابستان بالاست، نشانگر اهمیت نقش منطقه سجزی بر افزایش گردوخاک بر سر شهر اصفهان است.
مجله آرونو: چه راهکارهایی را برای کنترل گردوغبار و آلودگی هوای شهر اصفهان پیشنهاد می‌کنید؟
احمدی‌کیا: وسعت زیاد کانون‌های فرسایش بادی، مشکلات زیست محیطی و هزینه زیاد از بزرگترین موانع مهار گردوغبار است، همچنین مالچ‌پاشی و دیگر روش‌های شیمیایی تثبیت خاک هزینه بالایی دارد و سبب مرگ گیاهان و جانوران می‌شود، بنابراین باید دنبال روش‌های طبیعی باشیم، پوشش گیاهی (به‌ویژه گیاهان بومی مقاوم به کم آبی)، ریگ‌پاشی، استفاده از محلول‌های طبیعی تثبیت شن، موانع بادی یا درختکاری اطراف شهر از نمونه‌های روش‌های کنترل گردو غبار و ورود آن به شهر بوده که برای هر منطقه‌ای نیازمند مطالعه دقیق و علمی است.
