به گزارش خبرگزاری مجله آرونو، در روزگاری که «خبر» نه صرفاً بازتاب یک رویداد، بلکه ابزاری برای جنگ‌های روانی، جهت‌دهی افکار عمومی و خلق واقعیت‌های ساختگی شده است، نقش رسانه‌ها بیش از هر زمان دیگری در شکل‌دهی به ادراک جمعی پررنگ شده. حوادث اخیر، از جمله انتشار اسناد محرمانه و مشکوک‌الانتشار درباره برخی شبکه‌های فارسی‌زبان همچون اینترنشنال، ما را با این پرسش مواجه می‌کند که پشت پرده چنین رسانه‌هایی چه سازوکاری نهفته است؟ آیا این شبکه‌ها صرفاً روایت‌گر رویدادها هستند یا بازیگرانی فعال در میدان نبردهای رسانه‌ای و ذهنی؟
در این گفت‌وگو با سید نوید موسوی، کارشناس حوزه رسانه به واکاوی اهداف، تکنیک‌ها و پیام‌های پنهان و آشکار رسانه‌هایی می‌پردازیم که در ظاهر با شعار «آگاهی» می‌آیند اما در عمل، روایت‌های یک‌سویه، بزرگ‌نمایی‌های هدفمند و خط‌دهی روانی را در دستور کار دارند:
مجله آرونو: با توجه به جنگ تحمیلی ۱۲ روزه‌ای که رقم خورد، شاهد یکسری اتفاقات مختلف از جمله لو رفتن اسناد شبکه فارسی زبان اینترنشنال و موارد از این دست بودیم. در همین اساس به طور کلی سازوکار شبکه‌هایی مثل این شبکه بر چه محوریت پیش می‌رود و چه اهدافی را دنبال می‌کنند؟
موسوی: این شبکه‌ها به اصطلاح معاندند و در واقع از اخلاق حرفه‌ای، بازتاب واقعیت عینی، بی‌طرفی و مواردی از این دست به دور هستند.
شبکه‌های اینچنینی یک رسانه بی‌طرفِ آگاهی بخش به حساب نمی‌آیند و بیشتر به نظر می‌رسد که تریبون یک حزب، جناح یا مثلاً یک دسته و گروه هستند!
مجله آرونو: این شبکه‌ها از چه تکنیک‌های رسانه‌ای، روانشناسی، جامعه شناسی و مواردی از این دست برای القا و همراه کردن مخاطبان خود استفاده می‌کنند؟
موسوی: به نظر من این بسترها، رسانه‌های موفقی نیستند چراکه خیلی آشکار و نخ‌نما پیش می‌روند؛ یعنی هر مخاطبی این شبکه را نگاه می‌کند متوجه غرض و تحمیل افکار آنها می‌شود.
این‌طور شبکه‌ها بیشتر به دنبال ایجاد آشوب، پریشانی و نگران کردن جو و مخاطب، تشویش اذهان و مواردی از این دست هستند و اصلاً به چهارچوب‌های رسانه‌ای عمل نمی‌کنند.
تکرار پیام‌ها، برجسته‌سازی چیزهای غیر مهم، نگران کردن مخاطبان با تفسیر کردن، استفاده از جلوه‌های ویژه، رنگ، آرشیو و انتشار فیلم‌های گذشته برای ایجاد ابهام و آشوب و مواردی از این دست از جمله تکنیک‌های مختلف به کار گرفته شده در چنین شبکه‌هایی هستند.
امروزه بخش عمده‌ای از پیام شبکه‌های اینترنشنال و… از نظر راستی آزمایی ایراددار هستند و حتی مجری خبر هم به دنبال القا افکاری خاص به مخاطبان است که این منشور با اصول خبرنگاری و بی‌طرفی سازگاری نیست.
مجله آرونو: با این وجود، چطور یکسری از افراد مخاطبِ پروپاقرص این شبکه‌ها هستند؟
موسوی: متأسفانه در این سال‌ها فضای رسانه‌ای ما بسته بود یعنی خیلی از اخبار به دلیل سوءاستفاده شدن و… منتشر نمی‌شدند و این تلقی را در بین مخاطب ایرانی ایجاد کرد که مثلاً رسانه داخلی راست نمی‌گوید و شبکه‌های معاند فارسی زبان راست می‌گویند!
از آن طرف مخاطبان و شهروندانی وجود دارند که از حکومت، نظام و دولت به نوعی ناراضی هستند؛ این افراد به گفتار شبکه‌ها نگاه نمی‌کنند که آیا درست می‌گویند یا غلط بلکه صرفاً براساس امیال خود به سراغ این رسانه‌ها می‌روند و می‌خواهند چیزی را بشنوند که خودشان را ارضا و آرام کند و حقیقت برایشان چندان اهمیتی ندارد.
در کار رسانه، خبر و آگاهی بخشی نباید نگاه کنیم که ما چه دوست داریم بشنویم! بلکه باید به دنبال واقعیت باشیم؛ ولو اینکه به عنوان مثال از دولتی متنفر باشم اما این دلیل نمی‌شود که هرچیزی ضدِ این دولت بود را قبول کنم و برچسب‌های غلط را نیز بپذیرم.
مجله آرونو: مخاطبان چطور اخبار درست را از غلط تشخیص دهند تا دچار گمراهی نشوند؟
موسوی: برای اینکه بتوانیم چیزی را راستی آزمایی کنیم باید سواد رسانه‌ای داشته باشیم. هر خبری را با چند رسانه دیگر چک کنیم تا به صحت یا مشکوک بودن آن پی ببریم؛ چراکه گاهی اوقات یک شبکه، خبری را کار می‌کند اما دیگر رسانه‌های معاند و حتی خارجیِ غربی آن را پوشش نداده‌اند و اینجاست که باید به صحت خبر مشکوک شد!
مخاطبان باید در شرایط بحرانی همچون جنگ، اخبار را از رسانه‌های رسمی و آبرودار پیگیری و بررسی کنند و نباید به یک لینکِ صرف، شبکه و کانالی توجه داشته باشند.
نحوه بیان یک خبر از جمله تکنیک‌هایی است که باید به آن توجه داشت چراکه گاهی شاهد هستیم رسانه‌ای کلماتی را انتخاب کند که دارای القا و غرض و مرض خاصی است؛ بر همین اساس مخاطب باید به لحن گزارشگر نیز توجه کند، آیا بی‌طرفی را می‌بیند یا نه؟ به حقیقت و درستی خبر شک کند یا نه؟
در اخبار اینترنشنال به شدت و به طور واضح می‌توان خشم، برچسب‌زنی، تمسخر و… را مشاهده کرد در صورتی که در ارکان خبر فقط باید کی، کجا، چرا و چطور را گزارش داد نه برچسب‌زنی، اتهام، تحقیر و تمسخر اتفاق بیفتند! این رفتارها حرفه‌ای نیست.
اگر مخاطب احساس کند در خبری که می‌شنود، حب و بغض، تحقیر و برحسب‌زنی وجود دارد، باید به صحت آن شک کند. همچنین بالعکس! مخاطب خبری را می‌بینید که در آن ارکان خبری، روایت و تحلیلگری درست از اشخاص شاخص، کارشناس و صاحب‌نامِ ایرانی‌ای که در خارج و داخل هستند وجود دارد، پس در این حالت بهتر می‌تواند به خبری اعتماد کند.
مجله آرونو: همان‌طور که اشاره داشتید در ابتدا رسانه دست ما نبود و این موجب تضعیف رویکرد خبر و اطلاع‌رسانی ما شد، پس اینجاست که روایت اول نقش مهمی را ایفا می‌کند:
موسوی: بله؛ ما امروز دچار یک دشواری شده‌ایم چراکه در شرایط عادی خیلی راحت‌تر می‌توان حرف زد اما در شرایط بحران نمی‌توانیم همه چیزها را بگوییم و مسائل امنیتی پررنگ و دارای اهمیت هستند. به عنوان مثال در این چند روز اخیر فیلمی از اصابت موشک به ماشین‌ها در میدان قدس و منطقه تجریش تهران منتشر شد که واقعاً دلخراش و ناراحت کننده بود و رسانه‌ها به درستی این موضوع را مطرح نکردند و نمایش ندادند تا افکار عمومی دچار نگرانی نشود؛ البته همین الان هم که مطرح شده خیلی ناراحت کننده و نگران کننده است و بحثی در آن نیست اما رسانه‌های ما در شرایط جنگی نمی‌توانند همه چیزها را بگویند و باید ملاحظات امنیتی درنظر گرفته شود.
از طرفی حق مردم است که از اخبار و اتفاقات مطلع شوند تا بدانند در آن شرایط چه کار کنند و… اما این شرایط بررسی بسیار پیچیده‌ای دارد که حتی من به عنوان یک رسانه‌ای نمی‌توانم بیایم و بگویم مثلاً چه فیلمی باید منتشر شود چه فیلم نباید منتشر شود؛ بر همین اساس در چنین شرایطی رسانه‌های ملی و رسمی کشور ما باید زیر نظر نهادهای امنیتی و نظارتی پیش بروند تا خدایی ناکرده اذهان عمومی تشویش نشود و از آن طرف مردم از اخبار غافل نمانند و موجب ایجاد خطر شود.
مجله آرونو: آیا واقعاً شبکه اینترنشنال زیرنظر رژیم صهیونیستی پیش می‌رود؟
موسوی: ما نیازمند یک میانه‌روی معقول و سنجیده هستیم؛ اینکه حالا این شبکه‌ها زیر نظر رژیم صهیونیستی هستند یا نه؟ جریانی است که نیاز به بررسی‌های امنیتی دارد و نهادهایی همچون وزارت اطلاعات و… باید درباره آن صحبت کنند.
اما چیزی که من به عنوان یک رسانه‌ای می‌فهمم و به مخاطب ایرانی خودم می‌گویم این است که حتماً به این کار نداشته باشید که شبکه از چه رژیم و کشوری تأمین می‌شود، بلکه وقتی می‌بینید گزارشگر جناح‌گیری می‌کند، زاویه گرفته است، تحقیر و تمسخر می‌کند و در بیانش خشمی هست، باید به اینها مشکوک شد و اعتماد نکرد چراکه مجری دارد انگیزه و منافع شخصی خود را در خبر لحاظ می‌کند که در اخلاق حرفه‌ایِ خبرنگاری و رسانه کاملاً غلط است.
شبکه اینترنشنال از این جهت به نظر من تلویزیون ضعیفی است، چون خیلی نخ‌نما و واضح منافع خودش را ابراز و خط خود را به نوعی مبتذل نشان می‌دهد.
