به گزارش خبرگزاری مجله آرونو، در طب سنتی ایرانی، مزاج‌شناسی یکی از بنیادی‌ترین ابزارهای شناخت انسان است که نه‌تنها برای تشخیص بیماری‌ها به کار می‌رود، بلکه در فهم ویژگی‌های روانی، رفتاری و حتی اجتماعی افراد نقش مهمی ایفا می‌کند؛ مزاج هر فرد ترکیبی از چهار خلط اصلی شامل صفرا، دم، بلغم و سودا است که با توجه به غلبه یکی یا چند مورد از آنها، شخصیت و تمایلات فردی شکل می‌گیرد و این دیدگاه، انسان را موجودی پویا و وابسته به طبیعت می‌بیند که باید در هماهنگی با مزاج خود زندگی کند.
مزاج‌شناسی به معنای نوعی خودشناسی عمیق است که این شناخت فراتر از تست‌های روان‌شناسی و مشاوره‌های شغلی، به ریشه‌های زیستی و فرهنگی انسان می‌پردازد و این دیدگاه می‌تواند پلی میان سنت و مدرنیته باشد و در دنیای امروز که انتخاب شغل و سبک زندگی بیش از هر زمان دیگری با فشارهای روانی، رقابت و تغییرات سریع همراه شده است، بازگشت به شناخت درونی می‌تواند راهی برای تعادل و رضایت باشد.
مزاج‌شناسی به افراد کمک می‌کند تا متوجه شوند چرا برخی افراد در مشاغل پرتحرک و اجتماعی شکوفا می‌شوند، در حالی که برخی دیگر در محیط‌های آرام و ساختارمند، عملکرد بهتری دارند و این شناخت می‌تواند از بروز فرسودگی شغلی، نارضایتی و حتی بیماری‌های روان‌تنی جلوگیری کند.
به طور کلی، مزاج تنها یک ویژگی زیستی نیست، بلکه نوعی هویت زیستی‌روانی است که در تار و پود رفتارهای روزمره، انتخاب‌های ناخودآگاه و حتی آرزوهای فردی تنیده شده است و وقتی فردی بدون شناخت مزاج خود وارد مسیری می‌شود که با طبیعت درونی او در تضاد است، نه‌تنها دچار فرسایش روانی می‌شود، بلکه احساس بی‌هویتی و سردرگمی نیز در او شکل می‌گیرد.
از سوی دیگر، سبک زندگی روزمره، از نوع تغذیه و خواب گرفته تا نحوه تعاملات اجتماعی و فعالیت‌های جسمی، تأثیر مستقیمی بر تعادل مزاج دارد و فردی با مزاج سرد و تر (بلغمی) ممکن است با سبک زندگی کم‌تحرک و تغذیه سرد دچار افسردگی یا رخوت شود، در حالی که همان فرد با تغییراتی ساده در رژیم غذایی و فعالیت روزانه می‌تواند به تعادل برسد، بنابراین شناخت مزاج نه‌تنها در انتخاب شغل، بلکه در طراحی سبک زندگی سالم و متناسب با ویژگی‌های فردی اهمیت دارد.
استفاده از مزاج‌شناسی در تصمیم‌گیری‌های مهم زندگی نیازمند دقت و آگاهی است و نباید مزاج را به عنوان یک برچسب یا محدودیت تلقی کرد، بلکه باید آن را به چشم یک راهنما دید، راهنمایی که مسیرهای مناسب‌تر را نشان می‌دهد، نه اینکه مسیرهای دیگر را نفی کند و ترکیب مزاج‌شناسی با روان‌شناسی مدرن، تجربه‌های شخصی و مشاوره‌های تخصصی می‌تواند به تصمیم‌گیری‌های هوشمندانه‌تر منجر شود.
به منظور بررسی ابعاد مختلف ارتباط مزاج با انتخاب شغل و سبک زندگی، تأثیر مزاج بر تصمیم‌گیری و تحمل فشار کاری و طراحی محیط کاری مناسب و هدایت تحصیلی نوجوانان، با بهنام یوسفیان، پزشک و متخصص طب سنتی، گفت‌وگو داشتیم که شرح آن را در ادامه می‌خوانید.
مجله آرونو: چگونه مزاج غالب یک فرد می‌تواند بر نوع تصمیم‌گیری‌های شغلی و میزان ریسک‌پذیری او تأثیر بگذارد؟
یوسفیان: مزاج افراد تأثیر مستقیمی بر ویژگی‌های روانی و رفتاری آنها دارد و در طب سنتی، افراد دموی به طور معمول پرانرژی، اجتماعی و ریسک‌پذیر هستند، در حالی که افراد بلغمی محتاط، آرام و محافظه‌کارانه برخورد می‌کنند و این تفاوت‌ها باعث می‌شود که نوع تصمیم‌گیری در موقعیت‌های شغلی متفاوت باشد.
فردی با مزاج صفراوی ممکن است در موقعیت‌های بحرانی سریع تصمیم بگیرد و حتی گاهی عجولانه عمل کند، چراکه ذهنی تیز و واکنشی دارد، اما در مقابل، فردی با مزاج سوداوی ممکن است قبل از هر تصمیم ساعت‌ها تحلیل و بررسی کند، چراکه به صورت کلی، وسواسی و دقیق است.
این ویژگی‌ها در انتخاب شغل هم نقش دارند و افراد دموی ممکن است به سراغ مشاغل پرتحرک و ارتباط‌محور بروند، در حالی که افراد بلغمی به مشاغل پشت‌میزنشینی یا مدیریتی علاقه‌مند باشند و مزاج فرد حتی می‌تواند تعیین‌کننده میزان تحمل فشار روانی در محیط کار باشد.
شناخت مزاج می‌تواند به فرد کمک کند تا شغلی انتخاب کند که با روحیه او هم‌خوانی داشته باشد و در آن شکوفا شود و تنها به شغلی که درآمد دارد یا پرطرفدار است، روی نیاورد.
مجله آرونو: آیا افراد با مزاج دموی برای مشاغل اجتماعی و ارتباط‌محور مناسب‌تر هستند و چه ویژگی‌هایی این مزاج را برای چنین نقش‌هایی برجسته می‌کند؟
یوسفیان: افراد دموی در طب سنتی به عنوان اجتماعی‌ترین تیپ مزاجی شناخته می‌شوند، این افراد به طور معمول خون‌گرم، خوش‌صحبت، پرانرژی و اهل تعامل هستند و همین ویژگی‌ها باعث می‌شود که در مشاغلی که نیاز به ارتباط مستمر با دیگران دارد، عملکرد خوبی داشته باشند.
دموی‌ها به طور معمول در محیط‌های شلوغ و پرتحرک احساس راحتی می‌کنند و از تعامل با افراد جدید لذت می‌برند و توانایی بالایی در متقاعد کردن، مذاکره و مدیریت روابط دارند که این خصوصیات برای مشاغلی مانند فروش، روابط عمومی، آموزش، مشاوره یا مدیریت منابع انسانی بسیار ارزشمند است.
از نظر جسمی هم افراد دموی به طور معمول بنیه خوبی دارند و خستگی دیرتر به سراغ آنها می‌آید که این موضوع در مشاغل پرتحرک یک مزیت محسوب می‌شود، البته باید مراقب باشند که هیجان‌زدگی و تصمیم‌گیری‌های سریع، گاهی به اشتباهات منجر نشود.
در مجموع، مزاج دموی با ویژگی‌های ارتباطی، انعطاف‌پذیری و انرژی بالا، یکی از مناسب‌ترین تیپ‌ها برای مشاغل اجتماعی است، البته به شرطی که فرد از نقاط ضعف خود هم آگاه باشد.
مجله آرونو: در طب سنتی، چه سبک زندگی برای افراد با مزاج بلغمی توصیه شده است تا از رخوت و افسردگی جلوگیری شود؟
یوسفیان: افراد بلغمی دارای مزاج سرد و تر هستند که به طور معمول با ویژگی‌هایی مانند کندی، آرامش، میل به سکون و گاهی افسردگی همراه است و برای این افراد، سبک زندگی باید به گونه‌ای طراحی شود که تحرک، گرما و نشاط را در زندگی آنها افزایش دهد.
از نظر تغذیه، توصیه می‌شود که افراد بلغمی از خوراکی‌های گرم‌مزاج مانند زنجبیل، دارچین، عسل و گوشت گوسفند استفاده و از غذاهای سرد مثل ماست، خیار، ترشی و لبنیات پرهیز یا با مصلح مصرف کنند و این تغییرات غذایی می‌تواند تأثیر زیادی بر سطح انرژی و خلق‌وخو داشته باشد.
از نظر فعالیت بدنی، ورزش‌های هوازی مانند پیاده‌روی سریع، دوچرخه‌سواری یا حتی رقص می‌تواند به افزایش گردش خون و کاهش رخوت کمک کند، همچنین توصیه می‌شود که افراد بلغمی در محیط‌های گرم و پرنور زندگی و از سکون و تنهایی زیاد پرهیز کنند.
از نظر روانی، مشارکت در فعالیت‌های گروهی، یادگیری مهارت‌های جدید و داشتن برنامه‌های روزانه منظم می‌تواند به حفظ انگیزه و جلوگیری از افسردگی کمک کند و در کل، سبک زندگی افراد بلغمی باید فعال، گرم و محرک باشد تا تعادل مزاجی حفظ شود.
مجله آرونو: آیا مزاج فرد می‌تواند تعیین‌کننده میزان تحمل فشار کاری یا ساعات کاری طولانی باشد؟
یوسفیان: مزاج افراد تأثیر قابل توجهی بر توانایی آنها در تحمل فشار کاری و ساعات طولانی دارد؛ به عنوان مثال افراد صفراوی با مزاج گرم و خشک، به طور معمول پرانرژی و هدف‌گرا هستند و در شرایط پرتنش عملکرد خوبی دارند، اما ممکن است زود خسته یا دچار عصبانیت شوند.
افراد دموی نیز انرژی بالایی دارند و در محیط‌های پرجنب‌وجوش شکوفا می‌شوند، اما ممکن است تمرکز طولانی مدت برای آنها دشوار باشد و در مقابل، افراد سوداوی با مزاج سرد و خشک، توانایی بالایی در تمرکز و کارهای دقیق دارند، اما فشار روانی زیاد ممکن است آنها را دچار اضطراب یا افسردگی کند.
افراد بلغمی به طور معمول تحمل خوبی در برابر فشار کاری دارند، چراکه آرام و صبور هستند، اما ممکن است در محیط‌های پرتنش یا رقابتی دچار افت عملکرد شوند، این افراد برای کارهای روتین و بلندمدت مناسب هستند، اما کارهای پرچالش و سریع می‌تواند آنها را با مشکل مواجه کند.
به طور کلی، شناخت مزاج می‌تواند به فرد کمک کند تا نوع کار، ساعات کاری و حتی محیط کاری مناسب خود را انتخاب کند تا دچار فرسودگی نشود و بهره‌وری بالاتری داشته باشد.
مجله آرونو: چگونه می‌توان از مزاج‌شناسی برای طراحی محیط کاری مناسب (نور، رنگ، دما و تعاملات) بهره گرفت؟
یوسفیان: مزاج‌شناسی می‌تواند راهنمایی عالی برای طراحی محیط کاری باشد، چراکه هر مزاج با شرایط محیطی خاصی بهتر هماهنگ می‌شود؛ به عنوان مثال افراد صفراوی که مزاج گرم و خشک دارند، بهتر است در محیط‌های خنک، با نور ملایم و رنگ‌های آرام مانند آبی یا سبز کار کنند تا از تحریک بیش از حد جلوگیری شود.
افراد بلغمی به دلیل مزاج سرد و تر، در محیط‌های گرم‌تر، با نور طبیعی و رنگ‌های گرم مانند نارنجی یا زرد عملکرد بهتری دارند و این افراد نیاز به تحرک و تعامل دارند تا از رخوت جلوگیری شود و طراحی فضای کاری باید شامل فرصت‌هایی برای حرکت و گفت‌وگو باشد.
افراد سوداوی که مزاج سرد و خشک دارند، به محیط‌های ساکت، منظم و کم‌تحرک علاقه‌مند هستند و نور ملایم، رنگ‌های خنثی و فضای خلوت برای تمرکز این افراد مناسب‌تر است، اما در مقابل، افراد دموی در محیط‌های پرنور، پرانرژی و پرتعامل، شکوفا می‌شوند.
با شناخت مزاج کارکنان، می‌توان محیط کاری را به گونه‌ای طراحی کرد که هم سلامت روانی آنها حفظ شود و هم بهره‌وری افزایش پیدا کند و این دیدگاه می‌تواند در طراحی دفاتر، چیدمان میزها، انتخاب رنگ‌ها و حتی برنامه‌ریزی جلسات مؤثر باشد.
مجله آرونو: آیا مزاج افراد در طول زمان و با تغییر شغل یا سبک زندگی دچار تحول می‌شود؟
یوسفیان: در طب سنتی، مزاج پایه فرد (مزاج ذاتی) از زمان تولد تا پایان عمر ثابت باقی می‌ماند، اما مزاج عارضی یا وضعی می‌تواند تحت تأثیر عوامل محیطی، تغذیه، سبک زندگی، شرایط روحی و حتی نوع شغل تغییر کند و این تغییرات گاهی موقت و گاهی پایدار است و بسته به شدت و مدت تأثیر عوامل بیرونی بستگی دارد.
فردی با مزاج صفراوی که وارد شغلی کم‌تحرک و پرتنش می‌شود، ممکن است دچار غلبه سودا شود و علائمی مانند وسواس، اضطراب یا بی‌خوابی را تجربه کند یا فرد بلغمی که به ورزش و تغذیه گرم‌مزاج روی آورده باشد، ممکن است تعادل بهتری پیدا کند و از رخوت و افسردگی فاصله بگیرد.
نشانه‌های تغییر مزاج به طور معمول در خلق‌وخو، انرژی روزانه، خواب، گوارش و واکنش‌های رفتاری ظاهر می‌شوند؛ به عنوان مثال فردی که پیش از این پرانرژی و اجتماعی بوده است، منزوی و کم‌تحرک می‌شود یا فردی که همیشه آرام بوده، اکنون زودجوش و عصبی شده است.
شناخت این تغییرات می‌تواند به فرد کمک کند تا سبک زندگی یا محیط کاری خود را اصلاح کند و به تعادل مزاجی بازگردد؛ در واقع، مزاج‌شناسی فقط برای شناخت اولیه نیست، بلکه ابزاری پویا برای پایش سلامت روان و جسم در طول زندگی است.
مجله آرونو: چگونه می‌توان از مزاج‌شناسی برای مشاوره شغلی یا هدایت تحصیلی نوجوانان استفاده کرد؟
یوسفیان: مزاج‌شناسی می‌تواند ابزار بسیار مفیدی برای شناخت استعدادها، علایق و ظرفیت‌های روانی نوجوانان باشد، اما باید با احتیاط و آگاهی استفاده شود تا به برچسب‌زنی یا محدود کردن انتخاب‌ها منجر نشود و هدف اصلی باید کمک به خودشناسی باشد.
به عنوان مثال، اگر نوجوانی مزاج دموی دارد، می‌توان به او بهش پیشنهاد داد که مشاغل ارتباط‌محور، گروهی یا خلاقانه را بررسی کند، اما نباید به او القا کرد که برای کارهای علمی یا فنی مناسب نیست و باید توجه داشت که مزاج فقط یکی از عوامل شناخت شخصیت فرد است.
برای جلوگیری از کلیشه‌سازی، باید مزاج‌شناسی با سایر ابزارهای روان‌شناسی، تست‌های شخصیت، علایق فردی و تجربه‌های عملی ترکیب کرد، همچنین باید به نوجوان آموزش داد که مزاج قابل مدیریت و تعدیل‌پذیر است و یک سرنوشت قطعی نیست.
مشاوره شغلی بر اساس مزاج باید به‌جای محدود کردن، مسیرهای متنوعی را پیشنهاد دهد که با ویژگی‌های فرد هم‌خوانی داشته باشند و این رویکرد می‌تواند باعث افزایش رضایت شغلی، کاهش فرسودگی و رشد فردی شود.
مجله آرونو: می‌توان از مزاج‌شناسی برای پیش‌بینی میزان رضایت شغلی یا احتمال فرسودگی شغلی در افراد استفاده کرد؟
یوسفیان: مزاج‌شناسی در طب سنتی، ابزاری برای شناخت ویژگی‌های روانی، رفتاری و جسمی افراد است که می‌تواند در تحلیل تجربه‌های شغلی نیز کاربرد داشته باشد؛ هر مزاج، ظرفیت خاصی برای تحمل فشار، تعامل اجتماعی، تمرکز و سازگاری با محیط دارد و اگر شغل فرد با مزاج او هم‌خوانی نداشته باشد، احتمال نارضایتی، بی‌انگیزگی یا فرسودگی شغلی افزایش می‌یابد.
به عنوان مثال، فردی با مزاج سوداوی که دقیق، تحلیل‌گر و درون‌گرا است، اگر در محیطی پرتنش و پرتعامل قرار گیرد، ممکن است دچار اضطراب، وسواس یا احساس ناکارآمدی شود و در مقابل، فرد دموی که اجتماعی و پرانرژی است، اگر در شغلی یکنواخت و کم‌تحرک مشغول باشد، به‌مرور احساس خفگی و بی‌هدفی خواهد کرد و این ناهماهنگی میان مزاج و ماهیت شغل، زمینه‌ساز فرسودگی روانی و کاهش رضایت شغلی است.
از سوی دیگر، مزاج‌شناسی می‌تواند به‌عنوان ابزار پیشگیرانه در فرایند مشاوره شغلی یا منابع انسانی استفاده شود و با شناخت مزاج کارکنان، می‌توان وظایف، محیط کاری و حتی نوع تعاملات را به‌گونه‌ای تنظیم کرد که با طبیعت درونی آنها هماهنگ باشد که این رویکرد نه‌تنها بهره‌وری را افزایش می‌دهد، بلکه از بروز مشکلات روان‌تنی و استعفای زودهنگام نیز جلوگیری می‌کند.
باید توجه داشت که مزاج تنها یکی از عوامل مؤثر در رضایت شغلی است و نباید به‌تنهایی مبنای تصمیم‌گیری قرار گیرد و عوامل دیگری مانند ارزش‌های فردی، مهارت‌ها، تجربه‌های گذشته و شرایط نیز نقش مهمی دارند و مزاج‌شناسی باید در کنار سایر ابزارهای روان‌شناسی و مدیریتی به‌کار گرفته شود تا تصویری کامل‌تر از وضعیت فرد ارائه دهد.
مزاج‌شناسی می‌تواند دیدگاهی مکمل و عمیق برای درک رفتارهای شغلی افراد باشد و استفاده هوشمندانه از این دانش، می‌تواند به طراحی مسیرهای شغلی انسانی‌تر، پایدارتر و رضایت‌بخش‌تر منجر شود.
