به گزارش خبرگزاری مجله آرونو، مصرف دخانیات و به‌ویژه سیگار، یکی از عوامل اصلی بروز بیماری‌های مزمن و کاهش کیفیت زندگی در جوامع امروزی است و دود حاصل از سوختن تنباکو حاوی ترکیبات سمی و سرطان‌زا مانند نیکوتین، قطران و مونواکسید کربن است که به صورت به بافت‌های حیاتی بدن آسیب می‌رسانند و ریه‌ها نخستین قربانی این آسیب‌ها هستند؛ سیگار موجب التهاب مزمن مجاری تنفسی، کاهش ظرفیت تنفسی و افزایش خطر ابتلاء به بیماری‌هایی مانند برونشیت مزمن، آمفیزم و سرطان ریه می‌شود.
عوارض سیگار تنها به ریه محدود نمی‌شود و قلب و عروق نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرند، به طوری که مصرف مداوم سیگار موجب افزایش فشار خون، تصلب شرایین و افزایش خطر سکته‌های قلبی و مغزی می‌شود، مغز نیز از این آسیب‌ها بی‌نصیب نیست، نیکوتین با تأثیر بر سیستم عصبی مرکزی، موجب وابستگی روانی، تحریک‌پذیری، اضطراب و اختلالات خواب می‌شود و در بلندمدت، این وابستگی می‌تواند به افسردگی، ضعف حافظه و کاهش تمرکز منجر شود.
در طب سنتی، سیگار به‌عنوان ماده‌ای با طبع گرم و خشک شناخته می‌شود که موجب افزایش سودا، خشکی مغز و اختلال در تعادل اخلاط بدن می‌شود و این اختلالات مزاجی زمینه‌ساز بیماری‌های روان‌جسمی مانند وسواس، بی‌خوابی، و ضعف اعصاب است، طب سنتی مصرف دخانیات را مخل قوای حیاتی می‌داند و توصیه می‌کند برای حفظ سلامت، از هرگونه ماده دودزا پرهیز شود، همچنین این مکتب بر اصلاح مزاج، پاک‌سازی بدن و تقویت قوای مغزی برای ترک پایدار تأکید دارد.
راهکارهای ترک سیگار در طب سنتی شامل استفاده از گیاهان دارویی آرام‌بخش مانند بادرنجبویه، سنبل‌الطیب، گل گاوزبان و کندر است که به کاهش اضطراب، تقویت اراده و تعدیل مزاج کمک می‌کنند و اصلاح تغذیه با غذاهای مرطوب‌کننده، خواب منظم، ورزش سبک و پرهیز از محرک‌های روانی نیز از اصول درمانی این مکتب محسوب می‌شود؛ ترک تدریجی، همراه با مراقبت‌های مزاجی، مؤثرترین روش برای کاهش وابستگی و جلوگیری از بازگشت است.
به طور کلی، ترک سیگار نه‌تنها یک اقدام درمانی، بلکه یک تحول در سبک زندگی و نگرش فردی است و طب سنتی با نگاه کل‌نگر و شخصی‌سازی درمان، می‌تواند نقش مکمل و مؤثری در کنار پزشکی مدرن ایفا کند و بهره‌گیری از این رویکردها، به‌ویژه در جوامعی با فرهنگ غنی درمان‌های طبیعی، می‌تواند مسیر ترک را هموارتر، پایدارتر و کم‌عارضه‌تر سازد.
با توجه به تأثیر مصرف دخانیات و به ویژه سیگار و آسیب‌های آن و در راستای توصیه‌های مؤثر به منظور کاهش مصرف سیگار و دخانیات در طب سنتی، با بهنام یوسفیان، متخصص طب سنتی، گفت‌وگویی داشتیم که شرح آن را در ادامه می‌خوانید.
مجله آرونو: از دیدگاه طب سنتی، مصرف دخانیات مانند سیگار چه تأثیری بر مزاج و تعادل اخلاط بدن دارد؟
یوسفیان: در طب سنتی ایرانی، بدن انسان از ترکیب چهار خلط اصلی صفرا، سودا، بلغم و خون تشکیل شده که تعادل میان آن‌ها برای حفظ سلامت ضروری است و مصرف دخانیات به‌ویژه سیگار، به‌عنوان عاملی مؤثر در ایجاد خشکی و گرمی مزاج شناخته می‌شود؛ دود حاصل از سوختن تنباکو دارای طبع گرم و خشک است و می‌تواند مزاج طبیعی فرد را به سمت خشکی سوق دهد که در بلندمدت موجب اختلال در عملکرد اندام‌های مختلف می‌شود.
این تغییر مزاجی به‌ویژه در افراد با مزاج گرم و خشک، خطرناک‌تر است، چراکه باعث تشدید علائم مانند بی‌قراری، خشکی پوست، تحریک‌پذیری و کاهش رطوبت طبیعی بدن می‌شود؛ در طب سنتی خشکی بیش از حد یکی از عوامل زمینه‌ساز بیماری‌هایی مانند افسردگی، بی‌خوابی و ضعف اعصاب تلقی می‌شود، همچنین دود سیگار می‌تواند باعث انسداد مجاری تنفسی و کاهش کیفیت هوای ورودی به ریه‌ها شود.
از منظر اخلاط، مصرف دخانیات می‌تواند تولید سودا را افزایش دهد که با علائمی مانند وسواس، اضطراب و تفکر منفی همراه است، همچنین کاهش بلغم و رطوبت طبیعی بدن می‌تواند موجب خشکی مغز و ضعف حافظه شود و این تغییرات در اخلاط به‌ویژه در افراد مستعد، زمینه‌ساز بیماری‌های مزمن و اختلالات روان‌جسمی خواهد بود.
طب سنتی مصرف دخانیات را نه‌تنها مضر برای اندام‌های حیاتی، بلکه مخرب برای تعادل مزاجی و روانی فرد می‌داند و توصیه اصلی، پرهیز از هرگونه ماده دودزا و حفظ تعادل اخلاط از طریق تغذیه، اصلاح سبک زندگی و استفاده از داروهای گیاهی مناسب است.
مجله آرونو: کدام اندام‌های حیاتی بدن بیشترین آسیب را از مصرف سیگار می‌بینند و این آسیب‌ها چگونه در طب سنتی توصیف می‌شود؟
یوسفیان: در طب سنتی ایرانی، اندام‌های حیاتی مانند قلب، مغز و ریه‌ها به‌عنوان مراکز اصلی قوای حیاتی شناخته می‌شود و مصرف سیگار، به‌واسطه دود گرم و خشک آن، بیشترین آسیب را به ریه‌ها وارد می‌کند، ریه‌ها در طب سنتی مسئول تنظیم نفس و تأمین هوای لطیف برای قلب و مغز هستند و ورود دود به ریه‌ها باعث انسداد مجاری هوایی، کاهش لطافت هوا و اختلال در عملکرد تنفسی می‌شود که در نهایت به ضعف قوای حیاتی منجر خواهد شد.
قلب نیز از این آسیب‌ها بی‌نصیب نمی‌ماند و دود سیگار موجب افزایش خشکی و گرمی در خون می‌شود که می‌تواند باعث تپش قلب، افزایش فشار خون و اختلال در جریان طبیعی خون می‌شود، در طب سنتی، هرگونه اختلال در عملکرد قلب، تأثیر مستقیم بر نشاط، انرژی و تعادل روانی فرد دارد و سیگار با ایجاد اختلال در خون‌رسانی، قلب را از دریافت هوای لطیف محروم می‌کند و موجب ضعف عملکرد آن می‌شود.
مغز نیز به‌شدت تحت تأثیر مصرف دخانیات قرار می‌گیرد، مغز نیازمند رطوبت و لطافت است تا بتواند عملکردهای فکری، حافظه و تمرکز را به‌درستی انجام دهد و دود سیگار با خاصیت خشک‌کنندگی خود، رطوبت مغز را کاهش می‌دهد و موجب بروز علائمی مانند سردرد، ضعف حافظه، بی‌خوابی و تحریک‌پذیری می‌شود، همچنین افزایش سودا در مغز می‌تواند زمینه‌ساز اختلالات روانی مانند افسردگی و اضطراب باشد.
طب سنتی مصرف سیگار را عامل تخریب تدریجی قوای حیاتی می‌داند و این آسیب‌ها نه‌تنها جسمی، بلکه روانی و مزاجی است و در صورت تداوم مصرف، می‌تواند منجر به بیماری‌های مزمن و کاهش کیفیت زندگی شود و درمان این آسیب‌ها نیازمند پرهیز کامل، اصلاح مزاج و استفاده از داروهای لطیف‌کننده و مرطوب‌کننده است.
مجله آرونو: چه راهکارهایی برای کاهش وابستگی به سیگار در طب سنتی وجود دارد؟
یوسفیان: برای کاهش وابستگی به سیگار، طب سنتی بیشتر بر اصلاح مزاج و تقویت اراده تمرکز دارد؛ وابستگی به سیگار به طور معمول با افزایش سودا و ضعف قوای مغزی همراه است، بنابراین درمان این مشکل باید شامل کاهش سودا، افزایش رطوبت مغز و تقویت قوای روانی باشد و استفاده از گیاهان آرام‌بخش مانند بادرنجبویه، سنبل‌الطیب و گل گاوزبان می‌تواند در کاهش اضطراب و میل به سیگار مؤثر باشد.
توصیه‌هایی مانند مصرف غذاهای مرطوب‌کننده، پرهیز از محرک‌های روانی و انجام فعالیت‌های آرام‌بخش مانند پیاده‌روی در طبیعت، بخشی از راهکارهای طب سنتی برای کاهش وابستگی به شمار می‌رود و ترک سیگار نه‌تنها یک اقدام جسمی، بلکه یک فرایند مزاجی و روانی تلقی می‌شود که نیازمند همراهی ذهن و بدن است.
به طور کلی، طب سنتی جایگزینی برای سیگار ارائه نمی‌دهد، بلکه راهکارهایی برای بازگرداندن تعادل طبیعی بدن و کاهش تمایل به مصرف آن پیشنهاد می‌کند که این راهکارها بر پایه شناخت مزاج فرد، اصلاح سبک زندگی و استفاده از گیاهان دارویی مناسب بنا شده است.
مجله آرونو: چه گیاهان دارویی یا ترکیبات طبیعی در طب سنتی برای کاهش میل به سیگار و کمک به ترک آن توصیه می‌شود؟
یوسفیان: در طب سنتی، گیاهان دارویی نقش مهمی در اصلاح مزاج، آرام‌سازی اعصاب و کاهش وابستگی‌های رفتاری دارند و برای ترک سیگار، تمرکز اصلی بر کاهش سودا، تقویت مغز و آرام‌سازی روان است؛ یکی از گیاهان پرکاربرد در این زمینه بادرنجبویه است که با طبع گرم و خاصیت آرام‌بخش، به کاهش اضطراب و میل روانی به سیگار کمک می‌کند و مصرف دمنوش بادرنجبویه به‌صورت روزانه می‌تواند در کاهش تحریک‌پذیری و تثبیت خلق مؤثر باشد.
سنبل‌الطیب نیز از جمله گیاهان مؤثر در کاهش وابستگی روانی به سیگار است، این گیاه با خاصیت خواب‌آور و ضداضطراب، به تنظیم سیستم عصبی کمک می‌کند و تمایل به مصرف مواد محرک را کاهش می‌دهد و ترکیب سنبل‌الطیب با گل گاوزبان یا اسطوخودوس، یک دمنوش آرام‌بخش و ضدسودا ایجاد می‌کند که در فرایند ترک سیگار بسیار مفید است.
از دیگر گیاهان توصیه‌شده می‌توان به کندر اشاره کرد؛ کندر با خاصیت تقویت حافظه و مغز، در کاهش آثار خشکی ناشی از سیگار مؤثر است و مصرف روزانه مقدار کمی کندر همراه با عسل یا در دمنوش، می‌تواند به بازسازی قوای مغزی و کاهش وابستگی کمک کند، همچنین زعفران با خاصیت نشاط‌آور و ضدافسردگی، در طب سنتی برای تقویت روحیه و کاهش میل به مواد محرک توصیه شده است.
در کنار این گیاهان، استفاده از ترکیبات طبیعی مانند شربت بنفشه، عرق کاسنی و عرق بیدمشک نیز در پاک‌سازی بدن از آثار دود و تعدیل مزاج مؤثر است و این ترکیبات با خاصیت خنک‌کنندگی و مرطوب‌کنندگی، به کاهش خشکی ناشی از سیگار و بازگرداندن تعادل اخلاط کمک می‌کند.
طب سنتی برای ترک سیگار به ترکیبی از گیاهان آرام‌بخش، مرطوب‌کننده و تقویت‌کننده مغز تکیه دارد و مصرف منظم این گیاهان، همراه با اصلاح سبک زندگی و پرهیز از محرک‌های روانی، می‌تواند مسیر ترک را هموارتر و پایدارتر کند.
مجله آرونو: اصلاح سبک زندگی در فرایند ترک سیگار و دخانیات چه نقشی دارد؟
یوسفیان: در طب سنتی، سبک زندگی سالم یکی از ارکان اصلی حفظ سلامت و درمان بیماری‌ها است و ترک سیگار نیز بدون اصلاح سبک زندگی، به‌ویژه در زمینه تغذیه، خواب و فعالیت بدنی، به‌سختی پایدار خواهد بود؛ تغذیه مناسب می‌تواند نقش مهمی در تعدیل مزاج و کاهش میل به سیگار ایفا کند و غذاهای مرطوب‌کننده مانند آش‌های سبک، سوپ جو، خوراک‌های حاوی کدو، اسفناج و روغن زیتون، به کاهش خشکی بدن و تقویت رطوبت مغز کمک می‌کند.
خواب منظم و کافی نیز در طب سنتی اهمیت زیادی دارد و بی‌خوابی یا خواب نامنظم موجب افزایش سودا و تحریک‌پذیری روانی می‌شود که میل به سیگار را تشدید می‌کند، توصیه می‌شود فرد در ساعات شب به‌ویژه قبل از نیمه‌شب، بخوابد و از مصرف غذاهای سنگین یا محرک قبل از خواب پرهیز کند، چراکه خواب باکیفیت، به بازسازی قوای مغزی و کاهش وابستگی‌های رفتاری کمک می‌کند.
ورزش سبک و منظم، مانند پیاده‌روی در هوای پاک، نقش مهمی در تقویت قوای حیاتی و دفع اخلاط فاسد دارد و در طب سنتی، حرکت معتدل موجب افزایش حرارت غریزی و پاک‌سازی بدن از مواد زائد می‌شود، ورزش به بهبود خلق، کاهش اضطراب و تقویت اراده در ترک سیگار کمک می‌کند و توصیه می‌شود ورزش در ساعات معتدل روز انجام و از فعالیت‌های شدید یا در هوای آلوده پرهیز شود.
علاوه بر این موارد، اصلاح رفتارهای روزمره مانند کاهش مواجهه با استرس، پرهیز از تنهایی و تقویت ارتباطات اجتماعی نیز در فرایند ترک مؤثر است، طب سنتی ترک سیگار را نه‌تنها یک اقدام جسمی، بلکه یک تحول در سبک زندگی و مزاج فرد می‌داند که نیازمند هماهنگی جسم، روان و محیط است.
اصلاح سبک زندگی از نظر طب سنتی، پایه‌ای‌ترین و مؤثرترین راهکار برای ترک پایدار سیگار است و این اصلاحات باید به‌صورت تدریجی، مستمر و متناسب با مزاج فرد انجام شود تا تأثیر واقعی و ماندگار داشته باشد.
مجله آرونو: تفاوتی میان دیدگاه طب سنتی و پزشکی مدرن در مورد ترک سیگار و درمان وابستگی به نیکوتین وجود دارد؟
یوسفیان: طب سنتی و پزشکی مدرن هر دو به مضرات سیگار اشاره دارند، اما رویکرد آن‌ها به ترک و درمان وابستگی به نیکوتین تفاوت‌های بنیادینی دارد، پزشکی مدرن وابستگی به سیگار را بیشتر یک اعتیاد فیزیولوژیک و روانی می‌داند که با استفاده از داروهای جایگزین نیکوتین، درمان‌های شناختی-رفتاری و گاهی داروهای ضدافسردگی کنترل می‌شود و تمرکز این رویکرد بر مهار علائم ترک و کاهش تدریجی وابستگی است.
در مقابل، طب سنتی وابستگی به سیگار را نتیجه اختلال در مزاج، افزایش سودا و ضعف قوای مغزی و روانی می‌داند و درمان در این مکتب بر اصلاح مزاج، پاک‌سازی بدن از اخلاط فاسد، تقویت اراده و استفاده از گیاهان دارویی آرام‌بخش و مرطوب‌کننده متمرکز است؛ طب سنتی به جای جایگزینی نیکوتین، تلاش می‌کند ریشه میل به سیگار را از طریق تعادل مزاجی و روانی از بین ببرد.
یکی دیگر از تفاوت‌ها، نگاه به بدن به‌عنوان یک کل هماهنگ در طب سنتی است، در این دیدگاه، ترک سیگار باید با اصلاح تغذیه، خواب، ورزش و حتی روابط اجتماعی همراه باشد تا نتیجه پایدار حاصل شود، در حالی که پزشکی مدرن گاهی درمان را به سطح دارویی یا روان‌درمانی محدود می‌کند و طب سنتی بر هماهنگی جسم و روان تأکید دارد.
طب سنتی به تفاوت‌های فردی در مزاج توجه ویژه دارد؛ به عنوان مثال، فردی با مزاج گرم و خشک ممکن است نیاز به درمان متفاوتی نسبت به فردی با مزاج سرد و تر داشته باشد، این شخصی‌سازی درمان در طب سنتی، یکی از نقاط قوت آن در ترک سیگار محسوب می‌شود.
به طور کلی، هر دو رویکرد می‌توانند مکمل یکدیگر باشند و استفاده از اصول طب سنتی در کنار روش‌های علمی پزشکی مدرن، می‌تواند فرایند ترک سیگار را هم از نظر جسمی و هم روانی تسهیل کند و احتمال بازگشت را کاهش دهد.
مجله آرونو: ترک سیگار باید به صورت ناگهانی صورت گیرد یا باید به‌صورت تدریجی و با ملاحظاتی خاص انجام شود؟
یوسفیان: در طب سنتی، ترک ناگهانی سیگار بسته به مزاج فرد، شدت وابستگی و وضعیت روانی توصیه نمی‌شود، این مکتب بر اصل تدریج در درمان تأکید دارد، به‌ویژه زمانی که ماده‌ای مانند سیگار به‌طور مزمن مصرف شده و بدن به آن عادت کرده است؛ ترک ناگهانی ممکن است موجب افزایش سودا، تحریک‌پذیری، بی‌خوابی و اختلالات روانی شود که خود می‌تواند میل به بازگشت را تقویت کند.
رویکرد طب سنتی به ترک سیگار شامل کاهش تدریجی مصرف، همراه با اصلاح مزاج و تقویت قوای مغزی است، به عنوان مثال، فرد می‌تواند ابتدا تعداد سیگارهای روزانه را کاهش دهد، سپس از گیاهان آرام‌بخش و مرطوب‌کننده استفاده و علائم ترک را کنترل کند و در این مرحله، توجه به تغذیه مناسب، خواب منظم و فعالیت‌های آرام‌بخش بسیار مهم است.
طب سنتی توصیه می‌کند که ترک سیگار در فصول معتدل مانند بهار یا پاییز انجام شود، زیرا بدن در این فصول آمادگی بیشتری برای تغییرات مزاجی دارد و ترک در فصل زمستان با طبع سرد و خشک یا تابستان با طبع گرم و خشک ممکن است علائم ترک را تشدید کند، مگر اینکه با مراقبت‌های خاص همراه باشد.
در مواردی که فرد دارای مزاج قوی و اراده بالا باشد، ترک ناگهانی ممکن است موفقیت‌آمیز باشد، اما حتی در این موارد نیز توصیه می‌شود که بدن با گیاهان دارویی و اصلاح سبک زندگی حمایت شود تا از بروز عوارض جلوگیری شود، طب سنتی ترک سیگار و دخانیات را نه‌تنها یک تصمیم، بلکه یک فرایند درمانی می‌داند که باید با شناخت دقیق مزاج و شرایط فرد انجام شود.
ترک تدریجی با همراهی اصلاح مزاج، تغذیه مناسب و حمایت روانی، رویکرد اصلی طب سنتی برای ترک سیگار است و این روش نه‌تنها مؤثرتر، بلکه پایدارتر و کم‌عارضه‌تر خواهد بود.
