به گزارش مجله آرونو، چهاردهم مهرماه سال ۸۸، صداوسیما نخستین شبکه دیجیتال خود را با مأموریت تولید و پخش برنامه‌های مستند به صورت آزمایشی راه‌اندازی کرد و یک سال بعد به فعالیت این شبکه رسمیت بخشید.
حالا با گذشت ۱۳ سال، شبکه مستند سیما، یک شبکه دیجیتال ۲۴ ساعته است که تولید و پخش فیلم‌های مستند را در دستور کار دارد و برنامه‌های آن برای اغلب مردم کشور در دسترس است.
این شبکه که در بدو امر فقط برای ۲۵ درصد از مردم ایران قابل دسترسی بود، از اواخر سال ۱۳۹۴ به طور همزمان مجهز به سیستم پخش SD و HD شد.
در تعریف شبکه مستند، موضوعاتی چون ترویج بصیرت دینی، معرفی راه‌های ایجاد جامعه سالم، تبیین هویت ایرانی اسلامی و ارائه تصویری واقعی از جامعه آمده است.
البته در کنار این تعاریف، شبکه مستند بنا بر آنچه در تعریفش آمده است، تلاش می‌کند، به عنوان یک شبکه تخصصی و پایگاه فیلم‌های مستند و مستندسازان، زمینه سازماندهی، آموزش و گسترش فرهنگ مستندسازی و حمایت از فیلم سازان عرصه مستند را در کشور فراهم آورد؛ مأموریتی که البته در این سال‌ها با فراز و نشیب‌هایی در تحققش مواجه بوده است.
در سال‌های اخیر، برخی مستندسازان در گفت‌وگوهایی جداگانه با نام بردن از صداوسیما به عنوان متولی اصلی تولید و پخش مستند در کشور، انتقادهایی را متوجه این حوزه دانسته‌اند و البته نوک پیکان تمام این انتقادها به طور خاص متوجه شبکه مستند نبوده است؛ بلکه آنها، منتقد از رویکردی کلی بوده‌اند که صداوسیما در قبال مستند اتخاذ می‌کند.
با این همه از آنجا که شبکه مستند به عنوان شبکه تخصصی صداوسیما در این حوزه شناخته می‌شود، شاید بیش از همه، کم‌کاری‌ها را باید متوجه عملکرد این شبکه دانست. شبکه‌ای که در بدو امر انتظار می‌رفت تحولی در مستندسازی ایجاد کند، اما هرچه گذشت حالا چه به دلیل مشکلات مالی و چه به لحاظ مدیریتی نتوانست در تحقق آرزوها و برداشتن گام‌هایی فراتر از مستندسازی کلیشه‌ای، آن‌طور که باید و شاید راهگشا باشد.
سال ۸۹ زمانی که شبکه مستند فعالیت رسمی خود را آغاز کرد، سیدعزت الله ضرغامی هنوز بر مسند کار بود و ریاست صداوسیما را بر عهده داشت. او اگرچه در دوران ریاستش به ساختار نمایش ارجحیت می‌داد، اما با این اطمینان که شبکه مستند یکی از پربیننده‌ترین شبکه‌هایی خواهد شد که اقدام به تأسیس آنها کرد، سند نخستین شبکه دیجیتال را به اسم «مستند» زد.
البته نگاه ضرغامی در آن زمان به مستند، تولید کاری خلاقانه بر اساس واقعیات بود یا حداقل اینگونه آن را تعریف کرد و اینکه اگر مستند با ابتکار و جذابیت‌های لازم ایجاد شود، از بسیاری از کارهای نمایشی جذابیت بالاتری دارد.
از طرفی امید مستندسازان به شبکه‌ای بود که با راه‌اندازی آن می‌توانند کارهای خود را به فروش برسانند و از اتهام و مشکلات فروش اثر به شبکه‌های خارجی هم رهایی یابند. عزت‌الله ضرغامی در پاسخ به پرسشی درباره دغدغه مستندسازان برای پخش آثارشان، حق را به آنها داده و گفته بود: اگر مستندسازان دغدغه دارند، راست می‌گویند و گله آنها درست است.
با این همه، عملکرد شبکه مستند به عنوان نخستین شبکه دیجیتال صداوسیما در امروز که وارد چهاردهمین سال فعالیت خود خواهد شد، همچنان از سوی مستندسازان و شاید خود موسسانش با علامت سوال‌های بسیاری روبه‌رو است. شبکه‌ای که می‌تواند امیدبخش خیل وسیعی از فیلمسازان کشور و به‌خصوص جوان‌ترها باشد. شبکه‌ای تخصصی که شاید بیش از هر رسانه دیگری، این روزها بتواند جبران‌کننده آسیبی باشد که به لحاظ فرهنگی از سوی کانال‌های مستند و خبری فارسی‌زبان در دیگر کشورها، بر ما تحمیل می‌شود.
امروز می‌تواند شروع قوی‌تر برای مستند در سیما باشد و یادآوری این تولد، بهانه‌ای است برای مرور مطالبات و آرزوها.
