به گزارش خبرگزاری مجله آرونو، چالش کمبود معلم مسئله‌ای است که در چند سال اخیر بسیار به گوش خانواده‌ها و فعالان حوزه تعلیم و تربیت می‌رسد، وجود چنین چالشی در سیستم آموزشی کشور به‌طور حتم دلایل مختلفی می‌تواند داشته باشد که از جنبه‌های متفاوتی قابل بررسی است، اما مهم‌تر از همه آثار و پیامدهای این کمبود در فرایند رشد و تربیت دانش‌آموزان است؛ دانش‌آموزانی که با طی کردن دوره‌های تحصیلی و گذر از دوران دانش‌آموزی و دانشجویی، آینده کشور را به دست خواهند گرفت.
ناترازی نیروی انسانی در آموزش‌وپرورش کشور یا به عبارتی کمبود معلم مورد نیاز به نسبت کلاس‌های درس و تعداد دانش‌آموزان موجب شده است که بعضی از مدارس برای کلاس‌های خود معلم نداشته باشند و ناچار از برگزاری کلاس منصرف می‌شوند یا با تأخیر چند هفته‌ای یا چند ماهی کلاس‌های درس خود را آغاز می‌کنند؛ این روند در طولانی مدت می‌تواند رشد، آموزش، تربیت و سطح سواد علمی دانش‌آموزان به‌ویژه دوران ابتدایی و دبستان را تحت تأثیر قرار دهد و به جامعه علمی آینده کشور آسیب جدی وارد کند.
کمبود معلم در مدارس ایران به یکی از چالش‌های اساسی تبدیل شده است، این مشکل ناشی از عوامل متعددی از جمله افزایش جمعیت دانش‌آموزان، بازنشستگی گسترده معلمان و ناکافی بودن جذب معلمان جدید است، در سال‌های اخیر اقداماتی برای جبران این ناترازی نیروی انسانی در آموزش‌وپرورش کشور توسط وزارت آموزش‌وپرورش و سازمان‌های مربوطه انجام شده و این نوید به گوش رسیده است که در چندسال آینده دیگر با بحران کمبود معلم مواجه نخواهیم بود.
چرا کمبود معلم ایجاد شد؟
علی فرهادی، سخنگوی وزارت آموزش‌وپرورش اعلام کرده که مشکل کمبود معلم مربوط به سال‌های ۹۲ تا ۹۶ است، در این سال‌ها تنها راه ورود به شغل معلمی از طریق دانشگاه‌های فرهنگیان و شهید رجایی بود، اما جمعیت دانشجو معلمان از ۲۵ هزار نفر به سه هزار نفر کاهش پیدا کرد، همزمان با این کاهش، جمعیت دانش‌آموزی از ۱۲ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر به ۱۷ میلیون نفر رسید و تعداد معلمان بازنشسته نیز افزایش پیدا کرد که تمام این عوامل منجر به کمبود معلم شد.
طبق اظهارات سخنگوی وزارت آموزش‌وپرورش، جمعیت دانش‌آموزی تا سال ۱۴۰۸ تغییر چندانی نخواهد داشت، اما پس از آن تا سال ۱۴۱۲، با کاهش جمعیت دانش‌آموزان، تعداد آن‌ها مجدد به ۱۲.۷ میلیون نفر خواهد رسید، بنابراین باید در استخدام معلمان دقت کافی صورت گیرد تا در سال‌های آینده با مشکل مازاد نیرو مواجه نشویم، به همین دلیل سیاست وزارتخانه بر حداقل جذب از طریق آزمون استخدامی و ورود معلمان تنها از دانشگاه‌های فرهنگیان و شهید رجایی متمرکز است.
بحران نیروی انسانی نیاز به تدبیر دارد
حمید رفیعی، معلم و پژوهشگر حوزه تعلیم و تربیت در مصاحبه پیشین خود با خبرنگار مجله آرونو در خصوص کمبود معلم در نظام آموزش‌وپرورش کشور با بیان اینکه فقدان رصد اطلاعات وضعیت نیروی انسانی سبب وجود چالش و ایجاد بحران می‌شود، اظهار کرد: در دهه ۶۰ با افزایش تعداد دانش‌آموزان و جذب معلم روبه‌رو بودیم و به دنبال آن بعد از گذشت چندین سال با فرا رسیدن زمان بازنشستگی نیروهای جذب شده با افزایش ناگهانی بازنشستگی معلمان در یک بازه زمانی روبه‌رو شدیم.
وی افزود: با انتقال برخی نیروها و معلمان به سازمان‌ها و ارگان‌های دیگر به علت وجود نیروی مازاد بر نیاز و کاهش هزینه‌ها، همچنین بازنشست کردن زودهنگام و زودتر از ۳۰ سال معلمان سبب ایجاد چالش‌هایی در زمینه نیروی انسانی می‌شود؛ این چالش‌ها وقتی با کاهش جذب دانشجو معلم در دانشگاه‌های تربیت معلم و فرهنگیان همراه شود، شاهد بحران کمبود معلم و نیروی زبده تربیتی خواهیم بود.
دانشجو دکترای رشته حکمرانی دانشگاه تهران با بیان اینکه اگر تأمین معلم را جایگزین تربیت معلم کنیم با چالش‌های جدی مواجه خواهیم شد، عنوان کرد: بحران نیروی انسانی نیاز به تدبیر دارد و رفع ناگهانی و به یک باره آن امکان‌پذیر نیست، همچنین جذب‌های با ظرفیت و تعداد بالا سبب رفع مشکل نیروی انسانی به صورت موقت می‌شود، اما در طولانی مدت پاسخگوی رفع این نیاز نیست، بنابراین نیاز به تدبیر حکیمانه برای تنظیم‌گری تعداد نیرو در قالب دانشگاه فرهنگیان متناسب با نیاز است تا بتوانیم جذب مناسب و تربیت دانشجو داشته باشیم.
افزایش ۱۰ درصدی جذب دانشجو معلمان / مسئولان مربوطه باید با استفاده از تمام توان پای رفع این چالش ایستادگی کنند
رفیعی در خصوص جذب نیرو از طریق دانشگاه‌های فرهنگیان سراسر کشور گفت: به تاکید مقام معظم رهبری در سال گذشته، ظرفیت دانشگاه فرهنگیان باید دو برابر شود، با اینکه افزایش جذب دانشجو معلم در چند سال گذشته شیبی حدود ۱۰ درصد داشته است؛ علاوه بر آن طبق مصوبه‌ای که برای برنامه هفتم در مجلس شورای اسلامی تصویب شد، سالانه باید ۲۵ درصد ظرفیت دانشگاه فرهنگیان افزایش پیدا کند که به مرور بحران نیروی انسانی در آموزش‌وپرورش را پاسخگو باشد.
وی با بیان اینکه برای بهبود وضعیت ظرفیت معلمان کشور نیاز به عزم ملی و مطالبه‌گری صحیح از مسئولان است، اضافه کرد: دولت و مسئولان مربوطه باید با استفاده از تمام توان پای رفع این چالش ایستادگی کنند و ظرفیت‌های بدون استفاده را در اختیار آموزش‌وپرورش قرار دهند تا بتوانیم در طولانی مدت پاسخگوی نیاز تأمین نیروی انسانی، جبران کمبود معلم و تربیت نیروی خبره تربیتی باشیم.
تعیین نقشه راه جامع با افق دید چند سال، کلید مدیریت منابع انسانی
حمیدرضا قائم‌پناه، معلم و فعال حوزه تعلیم و تربیت در مصاحبه پیشین خود با خبرنگار مجله آرونو در خصوص علت ناترازی نیروی انسانی در آموزش‌وپرورش اظهار کرد: این ناترازی سابقه‌ای طولانی مدت دارد و نمی‌توان بازه زمانی مشخصی را برای آن تعیین کرد، همچنین علت‌های مختلفی دست به دست یکدیگر داده‌اند و سبب شده است تا شاهد این چالش نیروی انسانی به‌ویژه در شروع سال تحصیلی گذشته باشیم.
وی با اشاره به اینکه ماهیت آموزش‌وپرورش در نیروی انسانی است، افزود: در آموزش‌وپرورش شرایط خاصی وجود دارد که شاید در دیگر اداره‌ها و سازمان‌ها وجود نداشته باشد، برای مثال تعداد جذب نیرو در جنسیت‌های متفاوت، جذب نیروی مناسب دبیری، آموزگاری و آموزش کودکان استثنایی و جذب دانشجو در رشته‌های تخصصی مانند زیست، شیمی، ریاضی و ادبیات از معیارهایی است که در جذب نیروی آموزش‌وپرورش موضوعیت دارد و نمی‌توان نسبت به آن بی‌تفاوت بود.
فعال حوزه تعلیم و تربیت با تاکید بر اینکه وجود نداشتن برنامه کلان نیروی انسانی کمبودی است که در مدیریت منابع انسانی وزارت آموزش‌وپرورش وجود دارد، عنوان کرد: نیاز است نقشه راه جامع با چشم‌انداز چندساله برای جذب و کنترل نیروی انسانی تعیین شود تا بتوانیم در سال‌های متوالی به اندازه نیاز جذب و پذیرش دانشجو داشته باشیم، همچنین با نبود چنین نقشه راهی در چندین سال آینده نیز با مشکل نیروی انسانی مواجه خواهیم شد.
مسئله آموزش‌وپرورش مسئله اول کشور است / راه جبران ناترازی نیروی انسانی چیست؟
رفیعی با اشاره به اهمیت وجود نقشه راه برای داشتن دیدگاه کلی نسبت به مسئله نیروی انسانی گفت: در شرایط فعلی باید سیاست‌های کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت برای جبران ناترازی نیروی انسانی تنظیم شود، سیاست بلند مدت نیازمند تعیین یک سند و نقشه راه است، اما در سیاست کوتاه مدت باید سعی شود از ناترازی نیروی انسانی جلوگیری کنیم و از ضریب آن کاهش دهیم، در برنامه‌های میان مدت نیز باید با تقویت و افزایش ظرفیت دانشگاه‌های فرهنگیان به جذب مطلوب در سال‌های آینده برسیم.
وی با اشاره به اینکه نظام آموزشی در هر کشور پایه اصلی کشور و معلم محوریت این پایه است، خاطرنشان کرد: رهبر انقلاب در سخنرانی‌های خود تاکید کرده‌اند که مسئله آموزش‌وپرورش مسئله اول کشور است، بنابراین باید با درک اهمیت تأثیرگذاری آموزش‌وپرورش به رشد و سرمایه‌گذاری بر آن بپردازیم و معتقدیم که هرچه برای نظام آموزشی و تربیتی کشور سرمایه‌گذاری شود، هدر رفت نخواهد داشت و به‌طور قطع شاهد نتایج مثبت و مؤثر آن برای جامعه خواهیم بود.
فعال حوزه تعلیم و تربیت تاکید کرد: باید با تغییر دیدگاه‌ها نسبت به مسئله آموزش، پرورش و تربیت در کشور با عزم و اراده ملی نسبت به چالش‌های پیش‌رو اقدام به برنامه‌ریزی کنیم و سعی بر رفع مشکلات داشته باشیم، باید از امکانات موجود در جهت افزایش ظرفیت‌های آموزش‌وپرورش و دانشگاه‌های فرهنگیان بهره بگیریم.
جزئیات جذب معلمان جدید / کمبود معلم نصف شد
رضا مراد صحرایی، وزیر سابق آموزش‌وپرورش در مرداد سال جاری درباره کمبود معلم برای مهر سال جاری اظهار کرد: کمبود معلم در مدارس موضوع جدیدی نیست، ما در یک دوره‌ای تا ۳۵۰ هزار معلم هم کمبود داشتیم.
وی با بیان اینکه استخدام تنها راه جبران کمبود معلم نیست، افزود: دولت سیزدهم بحران مدیریت کمبود که از سوی دولت قبل ۳۵۰ هزار نفر اعلام شده بود را به خوبی مدیریت کرد و این کمبود اکنون به ۱۷۶ هزار نفر رسیده است که در سال تحصیلی جدید با ورود ۱۰۵ هزار نفر به عرصه تعلیم و تربیت، تا حدود زیادی این کسری جبران خواهد شد.
وزیر آموزش‌وپرورش ادامه داد: در سال جاری فارغ‌التحصیلان دانشگاه فرهنگیان، و شهید رجایی و آزمون‌های استخدامی که انجام داده‌ایم را داریم که این تعداد، تاریخی‌ترین استخدام کشور در این وزارتخانه به شمار می‌رود، همچنین بخش دیگری از کمبود معلم از طریق بکارگیری معلمان فعلی و ظرفیت بازنشستگان تکمیل می‌شود.
صحرایی بیان کرد: مهر سال جاری بر اساس برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته و نظام سازماندهی طراحی شده، مشکلات مهر سال گذشته را نخواهیم داشت و در حالی سال تحصیلی آغاز می‌شود که موضوع کلاس‌بندی بزرگ‌تر انجام می‌شود که اگر کسری هم در منطقه‌ای وجود دارد، خیلی سریع قابل جبران باشد.
مهر سال گذشته وزارت آموزش‌وپرورش با کمبود معلم به گونه‌ای مواجه شد که بسیاری از کلاس‌های درس در یک ماه اول سال تحصیلی معلم نداشتند و این کسری با جذب ۷۰ هزار معلم در آزمون استخدامی جبران شد.
تأمین ۹۳ هزار معلم از ۱۷۶ هزار کمبود
در سال جاری ۷۴ هزار معلم تازه‌نفس از طریق آزمون استخدامی و فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های تربیت معلم به مدارس کشور وارد شدند و از مجموع ۱۷۶ هزار کمبود معلم، ۹۳ هزار نفر تأمین شده‌اند.
مسئولان وزارت آموزش‌وپرورش اعلام کرده‌اند که در سال تحصیلی جدید با کمبود ۱۷۶ هزار معلم مواجه هستیم، تاکنون ۹۳ هزار نفر از طریق آزمون استخدامی، فارغ‌التحصیلان دانشگاه فرهنگیان و معلمان خرید خدمات تأمین شده‌اند و مابقی نیز با اضافه تدریس معلمان شاغل و تدریس معلمان بازنشسته جبران می‌شود، به همین دلیل کلاس‌های بدون معلم در مدارس دولتی وجود نخواهد داشت.
به گفته مسئولان وزارت آموزش‌وپرورش، در سال جاری تمام کشور وضعیت به نسبت آرامی دارد، اما در پنج استان خراسان رضوی، شهرستان‌های تهران، اصفهان، کرمان و یزد شرایط خاص‌تری برقرار است که به‌دقت رصد می‌شود تا از وجود کلاس‌های بدون معلم جلوگیری شود.
علی فرهادی؛ سخنگوی وزارت آموزش‌وپرورش درباره استخدام‌های این وزارتخانه در سال ۱۴۰۳ گفت: در آزمون جذب آموزگار ابتدایی ۲۸ هزار ظرفیت وجود داشت که ۲۱ هزار نفر شرایط لازم را داشتند و استخدام شدند، در آزمون جذب دبیر و هنرآموز (معلم هنرستان) نیز به ترتیب ۲۴ هزار و ۱۷ هزار نفر جذب شدند، ۱۸ هزار نفر از فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های فرهنگیان و شهید رجایی نیز مهر سال جاری وارد کلاس‌های درس خواهند شد.
تدریس ۲۶ هزار معلم بازنشسته
در سال جاری ۷۴ هزار معلم بازنشسته شدند که ۲۶ هزار نفر از آن‌ها درخواست ادامه خدمت دادند و از مهر به تدریس مشغول شدند، همچنین مجوز استفاده از معلمان خرید خدمات در مدارس تمدید شده و آن‌ها نیز همچنان به تدریس ادامه خواهند داد؛ بر این اساس به گفته مسئولان وزارت آموزش‌وپرورش، با این برنامه‌ریزی‌ها بیش از ۹۰ هزار نیروی جدید در مهر سال جاری نسبت به سال گذشته جذب شده‌اند.
تمام کلاس‌ها با معلم، سال تحصیلی را شروع کردند
رضوان حکیم‌زاده، معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش‌وپرورش در مهر سال جاری درباره وضعیت توزیع نیروی انسانی گفت: وضعیت توزیع نیروی انسانی و ساماندهی نیروی انسانی نیز به شکلی بود که دانش‌آموزان از روز نخست سر کلاس‌ها حاضر شدند و کلاس‌های درس را با معلمان شروع کردند.
وی با بیان اینکه یکی از موارد مهم دیگر در راستای عدالت آموزشی این است که دانش‌آموزان در هر کجای ایران بتوانند در کلاس‌های درس با معلمانی کار کنند که آموزش‌های لازم را دیده باشند، افزود: بسیاری از معلمان فارغ‌التحصیل دانشگاه فرهنگیان هستند؛ برنامه مدونی تنظیم شده تا بتوانیم برای توانمندسازی سایر معلمان که به هر دلیلی آموزش‌های لازم را ندیده‌اند، این آموزش‌ها را ارائه دهیم تا کلاس‌های درس پربارتری داشته باشیم.
رفع مشکلات نیروهای خرید خدمات
معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش‌وپرورش درباره کمبود نیروی انسانی ادامه داد: اصلاح بخشنامه بازنشستگان توسط وزیر و دعوت از بازنشستگان به شکل داوطلبانه کمک بزرگی بود؛ بسیاری از این افراد داوطلبانه اعلام تمایل کردند که همکاری داشته باشند، برخی از نیروهای خرید خدمات که وضعیت نامشخصی داشتند با رایزنی‌های وزیر آموزش‌وپرورش با سازمان امور اداری استخدامی و همکاری مجلس مشکلشان برطرف شد و در کنار ما هستند.
حکیم‌زاده در گفت‌وگویی رادیویی با بیان اینکه از جهت کلاس‌های درس به ویژه در دوره ابتدایی تمام کلاس‌ها با معلم، سال تحصیلی را شروع کردند و مشکل خاصی نداریم، گفت: وقتی که به شرایط مطلوب فکر کنیم و بخواهیم تراکم کمتری در کلاس‌های درس داشته باشیم، به طور قطع به معلم نیاز داریم که در سال‌های آینده با همکاری سازمان‌های بیرونی و توجه به استانداردها، امیدوار هستیم بتوانیم تعداد بیشتری از افراد را که شایسته هستند، جذب کنیم.
