به گزارش خبرگزاری مجله آرونو، مصرف‌گرایی یکی معضلات جامعه امروز ماست که با افزایش چشم و هم چشمی و ایجاد نیاز به خرید ابزار یا وسایلی که فرد هیچ گونه نیازی به آن ندارد، هرروز در حال گسترش است؛ هرچند طبیعت انسان خواهان داشتن بهترین‌هاست اما باید توجه کرد که مصرف گرایی حتی بر روان آدم‌ها هم تأثیر منفی می‌گذارد و آنها را در تلاطم یک رقابت پوچ و بیهوده قرار می‌دهد؛ در این راستا، رسانه‌ها، به‌ویژه صدا و سیما، به عنوان ابزارهای قدرتمند اطلاع‌رسانی و آموزش، می‌توانند نقش مهمی در کاهش مصرف‌گرایی ایفا کنند.
صدا و سیما که امروز در دام تبلیغات پر زرق و برق افتاده، می‌تواند ذهن‌ها را تحت تأثیر قرار دهد چراکه نماینده‌ای از میانگین زندگی کل جامعه است؛ یکی از روش‌های مؤثر در این زمینه، نمایش زندگی‌های ساده و بی‌تکلف از طریق مستندها، سریال‌ها یا برنامه‌های تلویزیونی و حتی تبلیغات است که می‌توان در عین حفظ اصالت، ساده زیستی به تصویر کشیده شود و به مخاطب بگوید هر کس زندگی پر زرق و برق دارد با کلاس و بافرهنگ نیست و هر کس زندگی ساده‌تری دارد، فقیر، خسیس یا بی‌فرهنگ نیست!
به طور کلی، در عصر موجود و با توجه به مشکلات اقتصادی، مصرف‌گرایی مانند زهری است که به طور جدی بر فشارهای اقتصادی، افزایش بدهی‌ها، تخریب محیط زیست و کاهش کیفیت زندگی فردی و اجتماعی می‌افزاید؛ صدا و سیما به‌ویژه می‌تواند با تنظیم قوانین و مقررات خاص در زمینه تبلیغات از اثار این چنینی بکاهد. رسانه باید از پخش تبلیغاتی که موجب تشویق به خرید بی‌رویه و مصرف اضافی می‌شود، جلوگیری کند و با نمایش تبلیغات مفهومی و آموزشی که بر مصرف بهینه و مسئولانه تأکید دارند، به ترویج الگوهای مصرف صحیح پرداخت.
وقتی رسانه تعیین می‌کند چه بپوشیم و چه بخریم!
در این راستا دکتر سید تقی کمالی، عضو هیأت مؤسس انجمن سواد رسانه‌ای ایران به خبرنگار مجله آرونو اظهار کرد: مصرف‌گرایی و سبک زندگی، دو مفهوم به هم پیوسته هستند که از نظر جامعه‌شناسی و مطالعات فرهنگی، اهمیت زیادی دارند؛ در واقع، افراد تلاش می‌کنند با مصرف بیشتر، حتی به صورت کنترل نشده آن را نماد زندگی قرار داده و خود را از بقیه افراد تمایز دهند که غالبأ جنبه طبقاتی دارد.
وی افزود: اگر افراد از سواد رسانه‌ای کافی برخوردار باشند، تأثیرات رسانه بر آنها به صورت آگاهانه خواهد بود اما اگر چنین نباشد، شاهد تأثیرات عمیق‌تر رسانه بر افراد هستیم. در شبکه‌های اجتماعی، تصور می‌شود با تبدیل مخاطب به کاربر، عملکرد آگاهانه نیز افزایش پیدا می‌کند اما میزان تأثیرگذاری این رسانه‌ها آنقدر وسیع است که نبود مهارت‌های زندگی مانند تفکر تحلیلی و انتقادی و توانایی حل مسئله، منجر به کاهش کنش‌گری و تشخیص سوگیری‌های رسانه می‌شود.
سایه سرمایه‌داری بر رسانه‌های جمعی
عضو هیأت مؤسس انجمن سواد رسانه‌ای خاطر نشان کرد: با توجه به پیوند رسانه‌های جمعی با سرمایه داری، شاهد پررنگ‌تر بودن مصرف گرایی در آن خواهیم بود؛ البته سودمند بودن یا نبودن مصرف، دو جنبه متفاوت هستند اما متأسفانه مصرف محصولات مضر برای جامعه، مانند تبلیغات دخانیات هم در آن دیده می‌شود؛ در واقع تولیدکنندگان با تمرکز عمده زنان و نوجوانان، تلاش برای افزایش فروش محصولات خود دارند.
دکتر کمالی ادامه داد: مصرف گرایی، افزایش زندگی لوکس یا لاکچری را با خود به همراه دارد؛ در واقع افراد تلاش می‌کنند با مصرف گرایی، جایگاه اجتماعی خود را متفاوت‌تر از دیگران نشان دهند؛ در این چالش از یک طرف عوامل تبلیغاتی مانند تولید کنندگان محتوا از جمله برخی بلاگرها قرار دارند که گاهی آنها هم به طور آگاهانه یا نا آگاهانه به انجام آن می‌پردازند؛ در طرف دیگر نیز کاربران منفعلی هستند که تأثیر پذیری ناآگاهانه از رسانه‌ها دارند.
وی تصریح کرد: در این مسیر، افراد باید هوش دیجیتال خود را افزایش دهند که بخشی از آن مصونیت بخشی و تحت تأثیر قرار نگرفتن افکار و رفتار از پیام‌های مغرضانه‌ای است که از طریق رسانه‌ها منتقل می‌شوند.
آیا رسانه‌های مرجعی مانند صداوسیما، درست عمل کرده‌اند؟
عضو هیأت مؤسس انجمن سواد رسانه‌ای ایران گفت: اگر سیاست‌گذاری رسانه‌ای، هوشمندانه نباشد، خواهیم دید که رسانه‌های مرجع مانند رادیو و تلویزیون در برابر رسانه‌های جایگزین مانند اینستاگرام، مسیر اشتباهی را طی می‌کنند؛ در واقع در ایران به جای تأثیرگذاری رسانه‌های جریان اصلی بر رسانه‌های جایگزین، شاهد عکس این موضوع هستیم؛ رسانه‌های مرجع به جای جریان‌سازی، تحت تأثیر فضای حاکم بر این رسانه‌ها قرار گرفته و بر موج آنچه در فضای مجازی مورد توجه قرار می‌گیرد، سوار می‌شوند تا فرصت‌ها را از دست ندهند.
دکتر کمالی بیان کرد: رسانه‌های جمعی با توجه به قدمت و جایگاه خود، به کمک سیاست‌گذاری صحیح، قابلیت جریان‌سازی دارند و در فضای ایجاد شده، می‌توانند به مخاطبان و کاربران کمک کنند تا از سردرگمی، رها شوند؛ به طور کلی شاید باید گفت رسانه‌های جمعی ما، کارکرد خود را فراموش کردند در حالی که همراه با تنوع رسانه‌ای می‌توانند از مواهب آن نیز بهره‌برداری کنند.
نقشه مهندسی فرهنگی کشور، نیازمند به‌روزرسانی است
وی عنوان کرد: آسیب‌های متأثر از رسانه‌های اجتماعی، خیلی زود به جامعه وارد می‌شود زیرا بیشتر افراد، توانایی دفاع از خود در برابر آنها را ندارند، بنابراین نظام‌های فرهنگی و آموزشی، نقش مهمی برای افزایش سواد رسانه‌ای و آگاهی‌بخشی بر عهده دارند. شبکه‌های اجتماعی با قدرتی که از خود نشان دادند، می‌توانند با ذائقه‌سازی، تغییر در اولویت‌ها و سبک زندگی یک سری هنجارهای ساختگی ارائه دهند و به تغییرات فرهنگی و دگرگونی اجتماعی، سرعت بیشتری ببخشند.
عضو هیأت مؤسس انجمن سواد رسانه‌ای ایران افزود: سال‌هاست که از تدوین سند مهندسی فرهنگی در کشور می‌گذرد و نیاز است بخشی از آنکه با تحولات روز رسانه‌ای و تغییرات فرهنگی ارتباط دارد با مد نظر قرار دادن ملاحظات ارزشی به‌روزرسانی شود؛ البته باید از دستگاه‌های اجرایی نیز مطالبه‌گری لازم صورت گیرد تا یک همگرایی و وفاق ایجاد شود و شاهد کاهش آسیب‌های ناشی از رسانه‌ها بر سبک زندگی مردم باشیم.
به گزارش مجله آرونو، باید گفت کاهش مصرف گرایی، به معنای خساست نیست! مفهوم اشتباهی که بین خیلی‌ها جا افتاده است! در این راستا صدا و سیما و رسانه‌ها به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان تأثیرگذار در جوامع امروزی، ظرفیت بالایی برای تغییر نگرش‌ها و رفتارهای مصرفی دارند؛ با استفاده از ابزارهای مختلف، از جمله ترویج فرهنگ ساده‌زیستی، ارائه محتوای آموزشی، مقابله با تبلیغات تجاری زیان‌آور، حمایت از تولیدات داخلی و پایدار، ایجاد فضای گفتگو و نقد اجتماعی، و معرفی الگوهای رفتاری مناسب، رسانه‌ها می‌توانند نقش مهمی در کاهش مصرف‌گرایی ایفا کنند و به بهبود کیفیت زندگی فردی و اجتماعی کمک کنند و به همین وسیله به حفظ محیط زیست و ارتقای سبک زندگی ایرانی اسلامی کمک کنند.
