به گزارش خبرگزاری مجله آرونو، در دنیای امروز که رسانه‌ها هر لحظه و از هر سو افکار و زندگی ما را احاطه کرده‌اند، داشتن سواد رسانه‌ای دیگر تنها یک انتخاب نیست، بلکه ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است؛ با رشد بی‌سابقه منابع خبری و اطلاعاتی در فضای دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی، توانایی تحلیل، تشخیص و درک صحیح از محتوای رسانه‌ای اهمیت ویژه‌ای یافته است.
آموزش سواد رسانه‌ای به افراد کمک می‌کند تا از مصرف‌کننده‌ای منفعل به مخاطبی آگاه و فعال تبدیل شوند، به دور از تأثیرپذیری‌های سطحی، اطلاعات را ارزیابی و به‌درستی پردازش کنند. در همین راستا به بررسی اهمیت و نیاز به یادگیری سواد رسانه‌ای در جامعه امروز پرداختیم و با دو تن از کارشناسان حوزه رسانه گفت‌وگو کردیم که در ادامه آن را می‌خوانیم:
تولید رسانه‌ای فرایند مردمی به خود گرفته است
حمید ضیائی‌پور، کارشناس حوزه رسانه به خبرنگار مجله آرونو اظهار می‌کند: به‌طور کلی شیوه تولید و انتشار محتوا در فضای رسانه‌ای نسبت به دو دهه قبل به‌طور کامل تغییر کرده است؛ به‌طوری که پیش‌تر انحصار تولید محتوا در اختیار رسانه‌های رسمی همچون رادیو، تلویزیون یا موسساتی که تولید فیلم، ویدئو، سریال و نمایش‌ها را داشتند بود، اما اکنون با توجه به فراگیر شدن فناوری‌های ارتباطی و آسان شدن فرایند تولید محتوا و همچنین پیشرفت تکنولوژی‌های تولید و تدوین فیلم، عکس و ویدئو این فرایند دستخوش تغییر شده است.
وی با بیان اینکه امروزه همه شهروندان امکان استفاده و تولید چنین محتواهایی را دارند، ادامه می‌دهد: امروزه در دنیا شاهد یک پدیده‌ای به نام روزنامه‌نگاری شهروندی هستیم یعنی هر شهروندی می‌تواند بر اساس استعدادها یا بر اساس نیازمندی‌ها و توانمندی‌های خود ویدئویی را تولید و منتشر کند؛ که بستر انتشار آن نیز ساده و از طریق شبکه‌های اجتماعی همچون اینستاگرام، یوتیوب، تلگرام و موارد از این دست همچون پیام‌رسان‌های ایرانی است.
کارشناس رسانه‌ای تصریح می‌کند: با این فرآیند، اصلی‌ترین پدیده‌ای که اتفاق افتاده همین است که تولید و انتشار محتوا از انحصار رسانه‌های رسمی خارج شده و فرایند مردمی به خود گرفته است.
افزایش سواد رسانه‌ای و احساس مسئولیت اجتماعی در بین مردم، راه‌حل گذر از گمراهی است
وی می‌افزاید: باید توجه کرد که در رسانه‌های رسمی دانش و مهارت این کار وجود داشت و فرایندی به نام دروازه‌بانی وجود داشت، یعنی مدیری، دبیری، گروهی، سردبیری و مدیر شبکه‌ای بودند که اینها را کنترل می‌کردند و در دنیای ژورنالیسم به عنوان دروازه‌بانی مطرح است که هم راستی‌آزمایی، هم مصلحت‌سنجی و هم ویرایش و ویراستاری انجام می‌شد، یعنی اگر اشکالات، مشکلات، تبعات و مسائلی در آن وجود داشت رفت و رجوع می‌شد.
ضیائی‌پور می‌گوید: در روزنامه‌نگاری شهروندی، تولیدکننده، صدابردار، گرافیست و مواردی از این دست، کار یک نفر است یا تعداد محدودی هستند، بنابراین فرایند دروازه‌بانی و کنترل کردن محتوا تا حد زیادی حذف شده و همین موضوع باعث شده است که محتوای نامناسب یا محتواهای نادرست یا دارای تبعات اجتماعی در این فضاها منتشر شود.
وی اظهار می‌کند: راه‌حل این مشکل افزایش سواد رسانه‌ای و احساس مسئولیت اجتماعی بین مردم است؛ یعنی اگر تولیدکنندگان محتوا آموزش ببینند، دانش رسانه‌ای کافی داشته و احساس مسئولیت اجتماعی نیز داشته باشند تا حد زیادی از آسیب‌هایی که ممکن است از این ناحیه به جامعه وارد شود، جلوگیری می‌شود.
کارشناس رسانه‌ای با اشاره به اینکه با پیشرفت تکنولوژی جامعه دچار یکسری آسیب‌ها می‌شود، ادامه می‌دهد: بخشی از سواد رسانه‌ای معطوف به تولیدکنندگان و منتشرکنندگان محتوا می‌شود و بخشی از سواد رسانه معطوف به مخاطبان و گیرندگان اطلاعات است یعنی اگر خود افراد، مردم، مصرف‌کنندگان و بازدیدکنندگان اطلاعات، آن‌ها هم سواد رسانه‌ای کافی داشته باشند تا حد زیادی می‌توان جلوی آسیب‌های احتمالی را گرفت.
ضیائی‌پور می‌افزاید: در مواردی که جرم صورت می‌گیرد، همچون بزهکاری، کلاهبرداری، انحراف اجتماعی، جرایم، موارد مفسدانگیزی تولید می‌شود، باید همچون تمام دنیا سیستم‌های امنیتی، قضائی و پلیسی وارد عمل شود، اما در سایر موارد که مربوط به سبک زندگی اجتماعی، فرهنگی و مسائل دیگر است، خود مردم با این کنار می‌آیند و دستگاه‌های حاکمیتی به‌طور معمول سعی می‌کنند دانش مردم را بالا ببرند.
سواد رسانه‌ای در نقش واکسیناسیون
وی می‌گوید: دستگاه‌ها با رویکرد آموزشی مردم را واکسینه می‌کنند؛ چراکه امروزه جلوی روند تکنولوژی را نمی‌شود گرفت، این یک روند جهانی است و ابزارها به‌ویژه هوش مصنوعی به‌سادگی تولیداتی را آماده و منتشر می‌کنند، به‌طوری که افراد با کمک آن حتی متن را به ویدئو و عکس را به ویدئو تبدیل کنند که این موج بزرگی است.
کارشناس رسانه‌ای با بیان اینکه باید دانش، سواد رسانه‌ای و مهارت‌های کار با رسانه برای استفاده از آن در جامعه گسترش پیدا کند تا نقش واکسیناسیون و پیشگیری از آسیب‌ها را داشته باشد، اظهار می‌کند: بخشی از این کار توسط رسانه‌های عمومی و آموزشی آموزش داده می‌شود، همچنین نظام آموزشی وارد کار می‌شود و از کودکی با بچه‌ها کار می‌کنند. از طرفی بخشی نیز توسط دستگاه‌های حاکمیتی دنبال می‌شود همچون وزارت فرهنگ و ارشاد، سازمان صدا و نهادهای دیگری که به‌نوعی در این موضوع دخیل هستند، می‌توانند با توسعه فرهنگ سواد رسانه‌ای و مسئولیت اجتماعی تا حد زیادی جلوی اینها را بگیرند.
فضای مجازی ما را به نقطه انحرافی می‌برد
همچنین در ادامه فرشته روح‌افزا، از دیگر کارشناسان حوزه فضای مجازی با بیان اینکه تولیدات فضای مجازی به‌طور معمول اسناد معتبر علمی ندارد، اظهار می‌کند: هیچ‌وقت یک آدم دانشمند، جامعه‌شناس، روان‌شناس قوی نمی‌آید مطالب خود را در فضای مجازی بگذارد بلکه در دانشگاه‌ها و جاهای مختلف روی آن بحث می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: بیشتر مطالبی که در فضای مجازی می‌آید، مباحث بی‌اعتبار و گاهی از تجربیات شخصی افراد است و گاهی نیز الگویی گرفته شده از کشورهای خارجی است؛ در حالی که به سبک زندگی ایرانی نمی‌خورد و ما نمی‌توانیم آن‌ها را بپذیریم.
کارشناس رسانه‌ای تصریح می‌کند: گاهی اوقات از آنجایی که نمی‌شود تمام موضوعات همچون روابط در خارج از کشور و مواردی از این دست را مستقیم بیان کنند، می‌آیند و از طریق و قالب‌های موجه‌تری همچون مراقب خانواده خود باشند و… اثرات سویی را در تولیدات خود نسبت به خانواده بیان می‌کنند و اینجاست که به خانواده‌ها لطمه می‌زند؛ یعنی به جای اینکه اینها را عاقلانه وارد بحث‌های بنیادی و منطقه‌ای کنند، وارد بحث‌های محرک‌آمیز می‌کند.
وی با اشاره به اینکه فضای مجازی در همه کشورهای دنیا و حتی آن کشورهایی که اعلام نمی‌کنند کنترل می‌شود و این‌جوری نیست که همه افراد بتوانند هر اطلاعات و چیزی را بارگذاری و رواج دهند، می‌افزاید: گاهی اوقات در فضای رسانه‌ای می‌بینیم یکسری روایت‌هایی را بیان می‌کنند یا داستان‌هایی را تعریف می‌کنند که حقیقت ندارد؛ اما ازآنجایی که افراد می‌خواهند سود خود را در شبکه مجازی ببرند، این نوع انحرافات اندیشه‌ای را ایجاد می‌کند. در همین راستا افرادی که تمایل دارند در مسیر صحیح و درستی حرکت کنند، باید هم خودشان هم خانواده‌شان کتاب مطالعه کنند و کتاب بخوانند.
روح‌افزا می‌گوید: آنقدر می‌شود در فضای مجازی حرف‌های غیر مستند زد و به افراد منتسب کرد که متوجه آن نمی‌شویم؛ در همین راستا می‌توان گفت که فضای مجازی، فضای امنی از لحاظ گرفتن اطلاعات نیست.
وی اظهار می‌کند: اگر واقعاً می‌خواهید بفهمید و بدانید، به فرموده رهبری کتاب بخوانید چراکه کتاب خیلی با فضای مجازی فرق می‌کند و از آنجایی که ما انسان‌ها کتاب را انتخاب می‌کنیم، در کتاب‌ها نکات انحرافی نیست؛ اما فضای مجازی وقت‌گیر است و ما را به نقطه انحرافی می‌برد.
در کشورهای خارجی اجازه می‌دهند خانواده‌ها بچه‌هایشان را کنترل کنند
کارشناس رسانه‌ای ادامه می‌دهد: خود فضای مجازی ما را می‌کشد؛ یعنی سیستم هوشمندی که در فضای اینترنتی وجود دارد انسان را با خود می‌کشد و می‌بینید یک عالمه متن خواندیم که نمی‌تواند کمک‌مان کند، تنوع زیادی دارد و پراکنده است و بعضی اوقات نیز تحت عنوان نجات خانواده منحرف کننده است و به صورت غیرمستقیم فساد دارد.
روح‌افزا می‌افزاید: پشتوانه این تولیدات بحث‌های حساب شده است و نمی‌توان گفت که یک آدم دلسوز می‌خواهد مردم را در جریان بگذارد! اما گاهاً هم نمی‌توان گفت که صد در صد این گونه است ولی اغلب اینگونه است چراکه این یک روش حاکم در دنیا و فضای مجازی است.
وی با بیان اینکه در خیلی از کشورها برای استفاده از فضای مجازی قانون وضع می‌کنند، می‌گوید: امروزه اگر روی هوش مصنوعی و مواردی از این دست کار نکنیم، تمرکز نداشته باشیم و کار اساسی نکنیم سرانجام خوبی نخواهد داشت؛ به طوری که یک مورد از اینها به کل کشور لطمه خواهد زد.
کارشناس رسانه‌ای با اشاره به اینکه بارها درخواست کردیم که فضای مجازی اهمیت زیادی دارد و باید کنترل شود، اظهار می‌کند: ما نباید تنها مقلد باشیم چراکه امروزه در کشورهایی همچون انگلستان بچه‌ها آی پی دارند و اجازه ندارند وارد فضای مجازی به هر صورت و آزادانه شوند یا هر کاری بخواهند بکنند؛ حتی دانشجوهای مقطع کارشناسی نمی‌توانند در خیلی از جاها بروند و در حد جایگاه خودش اجازه حضور در فضای مجازی را دارند.
وی ادامه می‌دهد: در کشورهای خارجی اجازه می‌دهند خانواده‌ها بچه‌هایشان را کنترل کنند، یعنی ارتباطات بچه‌ها را در فضای مجازی به اطلاع خانواده‌ها می‌رسانند! از این رو در دنیایی که خودشان تولید کننده بستر فضای مجازی بودند اینگونه برخورد می‌کنند و حتی می‌گویند زیر ۱۶ ساله نمی‌شود در این فضا برود.
وقتی به بچه خود غذا می‌دهید، کنارش یک ظرف سم هم می‌گذارید؟
روح‌افزا با اشاره به اینکه اینها آفت فضای مجازی است، تصریح می‌کند: وقتی یک گلدان گل می‌گیرید باید مراقب آن باشید، چند وقت یک‌بار علف‌های هرز آن را بگیرید و سمپاشی کنید. مگر می‌شود ما اینقدر نسبت به فضای مجازی که قدرتمند است بی‌توجه باشیم؟
وی می‌افزاید: اهداف مختلف و گرایش‌های مختلفی همچون سکولار، مذهبی، فرق، ادیان و… همه می‌خواهند خود را اثبات و طرفدار پیدا کنند و کار خود را در فضای مجازی انجام می‌دهند. در همین راستا ما باید اینها را کنترل کنیم و سواد آن را به دیگران نیز برسانم چراکه مگر بچه‌های ما، جوانان ما و حتی خانواده‌هایی که تشکیل می‌شوند، چند بار شانس ۱۷ سالگی ۱۵ سالگی و ۲۰ سالگی را دارند که بخواهند در این فضا گم شوند، اشتباه کنند و غرق شوند؟
این کارشناس رسانه اظهار می‌کند: در فضای مجازی داستان سرایی‌های بسیار جذاب، روابط غلط و گاهاً آموزش‌های نادرستی ارائه می‌شود، که می‌تواند افراد را به سمت غلط انحراف دهد و ما متوجه اینها نیستیم.
روح‌افزا ادامه با بیان اینکه همین روند موجب ولنگاری فرهنگی که در فضای مجازی وجود دارد می‌شود، ادامه می‌دهد: شبیخون همچون فیلم و انواع کلیپ‌ها خصوصاً در فضای اینستاگرام بیداد می‌کند؛ در همین راستا باید در کشور خودمان کار فرهنگی کنیم تا بتوانیم فرهنگ اصیل و ناب خود یعنی فرهنگ اسلامی و محمدی را انتقال دهیم.
وی تصریح می‌کند: آیا وقتی به بچه خود غذا می‌دادید، کنارش یک ظرف سم هم می‌گذاشتید و می‌گفتید از این هم می‌توانی استفاده کنی؟ در همین راستا مگر امکان دارد فضای مجازی را رها کرد؟ وقتی چنین صحبتی را بیان می‌کنیم با این اتهام روبه‌رو می‌شویم که دوست دارید مردم عقب برگردند و شما تندرویید و از موارد! در صورتی که ما با سواد به روز موافق هستیم اما نه با آفت‌های آن.
فضای مجازی در ظاهر پسندیده اما در باطن آلوده
کارشناس رسانه‌ای می‌افزاید: امروزه همه پایان‌نامه‌ها، مقاله‌ها و به طور کلی بیشتر امورات با فضای مجازی در دانشگاه و… رد و بدل می‌شود و این فضای مفیدی است اما سواد رسانه‌ای که با نبود برخی محدودیت‌ها باشد، مثل خانه‌ای می‌ماند که هر کسی را در خانه خود راه می‌دهیم!
وی می‌گوید: با ورود چنین سمومی در ذهن، دیگر چطور می‌توان فضای فکری نوجوانان، جوانان و حتی خودمان را به راحتی پاک کنیم؟ چطور درست و حقیقت را یاد بگیرد؟ وقتی یک بدنی مسموم می‌شود باید به سلامت جسمی خود برسد و دیگر نمی‌تواند برود قهرمان ورزشی شود و مقام‌های بالاتری را برای ذهن و جایگاه خود پیدا کند.
روح‌افزا با بیان اینکه فضای مجازی خیلی آسیب دارد، اظهار می‌کند: دانش آموزان ما باید در فضای مجازی بروند و نمی‌شود که وارد این فضا نشوند اما باید یاد دهیم که از چه چیز فضای مجازی استفاده کنند و آموزش سواد رسانه‌ای ببینند.
وی با اشاره به اینکه آموزش سواد رسانه‌ای در دانشگاه و مدارس الزامی است، ادامه می‌دهد: فضای مجازی در ظاهر پسندیده اما در باطن آلوده است که دارد محتواهایی را در قالب سرگرمی و… انتقال و آموزش می‌دهد؛ در همین راستا باید گفت که هر چیزی را نمی‌شود از هر جا و هر کسی گرفت.
به گزارش مجله آرونو، با رشد سریع فناوری و شبکه‌های اجتماعی، هر فرد می‌تواند به راحتی تولیدکننده‌ی محتوا باشد، که این امر به گسترش شایعات، اطلاعات غلط و اخبار دروغ دامن می‌زند. در این میان، سواد رسانه‌ای به عنوان ابزاری ضروری ظاهر می‌شود تا بتوانیم اطلاعات درست را از نادرست متمایز کنیم و تحت تأثیر تبلیغات نادرست یا شایعات قرار نگیریم.
همچنین با آموختن مهارت‌های سواد رسانه‌ای، نه تنها می‌توانیم از صحت اطلاعات مطمئن شویم، بلکه قدرت آن را خواهیم داشت که بینش انتقادی پیدا کنیم و در مواجهه با هرگونه محتوای غیرعلمی و نامعتبر، آگاهانه واکنش نشان دهیم؛ آموزش و تقویت سواد رسانه‌ای در جامعه امروز یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است. این مهارت به ما کمک می‌کند تا با دیدی باز و آگاهانه با اطلاعات برخورد کنیم و در برابر شایعات، اخبار دروغین و محتوای بی‌اساس مقاومت کنیم.
سواد رسانه‌ای نه تنها به تقویت قدرت تحلیل و تفکر انتقادی ما می‌انجامد، بلکه ما را در برابر تأثیرات منفی رسانه‌های نامعتبر محافظت کرده و به رشد آگاهی جمعی کمک می‌کند. با تکیه بر سواد رسانه‌ای، می‌توانیم جامعه‌ای آگاه‌تر، مسئول‌تر و مقاوم‌تر در برابر بحران‌های اطلاعاتی داشته باشیم.
گزارش از: زهراسادات سلطانی
