به گزارش خبرگزاری مجله آرونو، افت تحصیلی دانش‌آموزان یکی از چالش‌های مهم آموزشی است که می‌تواند پیامدهای روانی، اجتماعی و تحصیلی گسترده‌ای به همراه داشته باشد، این پدیده به طور معمول به صورت کاهش نمرات، بی‌انگیزگی، غیبت‌های مکرر یا افت کیفیت یادگیری بروز می‌کند و اگر به موقع شناسایی و مدیریت نشود، ممکن است مسیر تحصیلی و شغلی دانش‌آموز را تحت تأثیر قرار دهد.
یکی از دلایل اصلی ضرورت توجه به عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان، نقش آن در شکل‌گیری اعتماد به نفس، انگیزه و هویت فردی آنان است؛ دانش‌آموزی که احساس موفقیت و پیشرفت داشته باشد، با انگیزه بیشتری در فعالیت‌های آموزشی مشارکت می‌کند و در برابر چالش‌ها مقاومت بیشتری نشان می‌دهد و در مقابل، افت تحصیلی می‌تواند منجر به احساس شکست، کاهش عزت نفس و حتی بروز مشکلات روانی شود.
نظام آموزشی، والدین و مشاوران باید عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان را به صورت مستمر و چندجانبه ارزیابی کنند و این ارزیابی نباید تنها بر اساس نمرات باشد، بلکه باید شامل بررسی رفتارهای یادگیری، تعاملات اجتماعی، وضعیت روانی و میزان مشارکت در کلاس نیز باشد، چنین رویکردی امکان شناسایی زودهنگام افت تحصیلی و طراحی مداخلات مؤثر را فراهم می‌کند.
اقدام به موقع برای جبران افت تحصیلی از اهمیت بالایی برخوردار است و هرچه فاصله بین بروز افت و شروع مداخله بیشتر شود، احتمال تثبیت مشکلات و کاهش انگیزه دانش‌آموز افزایش می‌یابد و مداخلاتی مانند مشاوره روان‌شناختی، آموزش مهارت‌های مطالعه، تقویت ارتباط با معلم و خانواده و اصلاح برنامه‌ریزی درسی می‌توانند نقش مؤثری در بازگرداندن دانش‌آموز به مسیر موفقیت ایفا کنند.
افت تحصیلی؛ نشانه‌ای از چالش‌های عمیق‌تر درونی، هیجانی و اجتماعی دانش‌آموزان
زهرا صالحی، روانشناس و عضو انجمن روانشناسی کشور با بیان اینکه افت تحصیلی از منظر روانشناسی نه تنها یک مسئله آموزشی، بلکه نشانه‌ای از چالش‌های عمیق‌تر درونی، هیجانی و اجتماعی دانش‌آموزان است، به خبرنگار مجله آرونو می‌گوید: این پدیده به عنوان زنگ خطری برای سلامت روان، انگیزه درونی و احساس تعلق دانش‌آموز به محیط آموزشی تلقی می‌شود و افت تحصیلی می‌تواند بازتابی از اضطراب، افسردگی یا احساس بی‌ارزشی باشد که در قالب کاهش عملکرد تحصیلی خود را نشان می‌دهد.
وی با بیان اینکه یکی از مهم‌ترین عوامل روان‌شناختی مؤثر بر افت تحصیلی، اضطراب امتحان است، می‌افزاید: بسیاری از دانش‌آموزان در مواجهه با آزمون‌ها دچار ترس، نگرانی و افکار منفی می‌شوند که عملکرد شناختی آن‌ها را مختل می‌کند و این اضطراب می‌تواند به شکل چرخه‌ای معیوب عمل کند؛ در واقع شکست در امتحان، اضطراب را تشدید می‌کند و اضطراب بیشتر، احتمال شکست‌های بعدی را افزایش می‌دهد.
روانشناس و عضو انجمن روانشناسی کشور با اشاره به اینکه عزت‌نفس پایین نیز نقش مهمی در افت تحصیلی دارد، تصریح می‌کند: دانش‌آموزانی که خود را ناتوان یا بی‌ارزش می‌دانند، کمتر به توانایی‌های خود اعتماد دارند و در نتیجه انگیزه‌ای برای تلاش و پیشرفت ندارند و این احساس می‌تواند ناشی از مقایسه‌های مکرر، انتظارات غیرواقع‌بینانه والدین یا تجربه‌های شکست در گذشته باشد.
صالحی با بیان اینکه نقش انگیزش درونی در عملکرد تحصیلی غیرقابل انکار است و دانش‌آموزانی که به صورت درونی برای یادگیری انگیزه دارند، حتی در شرایط دشوار نیز به تلاش ادامه می‌دهند، ادامه می‌دهد: زمانی که انگیزش جای خود را به اجبار، ترس از تنبیه یا پاداش‌های بیرونی می‌دهد، افت تحصیلی به‌تدریج شکل می‌گیرد و روانشناسی انگیزش نشان می‌دهد که احساس کنترل، هدف‌مندی و ارتباط با محتوای درسی، کلیدهای حفظ انگیزه است.
نقش روابط اجتماعی در افت تحصیلی دانش‌آموزان / نقش خانواده در شکل‌گیری نگرش تحصیلی دانش‌آموزان بسیار پررنگ است
وی با اشاره به اینکه روابط اجتماعی نیز در این میان نقش مهمی ایفا می‌کنند، می‌گوید: طرد شدن از سوی همسالان، تجربه قلدری یا نداشتن دوست صمیمی می‌تواند منجر به انزوا، کاهش اعتماد به نفس و در نهایت افت تحصیلی شود و از سوی دیگر، حمایت اجتماعی از سوی دوستان، معلمان و خانواده می‌تواند نقش حفاظتی در برابر افت تحصیلی ایفا کند.
روانشناس و عضو انجمن روانشناسی کشور اضافه می‌کند: نقش خانواده در شکل‌گیری نگرش تحصیلی دانش‌آموزان از منظر روانشناسی بسیار پررنگ است و سبک‌های فرزندپروری مستبدانه یا بی‌تفاوت، نبود گفت‌وگوی عاطفی یا فشار بیش از حد برای موفقیت می‌تواند به احساس ناکامی، اضطراب و در نهایت افت تحصیلی منجر شود و در مقابل، خانواده‌هایی که محیطی امن، حمایت‌گر و انگیزه‌بخش فراهم می‌کنند، احتمال موفقیت تحصیلی فرزندان خود را افزایش می‌دهند.
صالحی می‌افزاید: از منظر روانشناسی رشد، افت تحصیلی می‌تواند نشانه‌ای از ناهماهنگی بین نیازهای رشدی دانش‌آموز و ساختارهای آموزشی باشد؛ نوجوانان در دوره‌ای از زندگی قرار دارند که نیاز به استقلال، معنا و هویت دارند و اگر مدرسه نتواند این نیازها را پاسخ دهد، دانش‌آموزان ممکن است با بی‌علاقگی، پرخاشگری یا کناره‌گیری از درس واکنش نشان دهند.
وی خاطرنشان می‌کند: مداخلات روان‌شناختی می‌توانند نقش کلیدی در پیشگیری و درمان افت تحصیلی ایفا کنند و مشاوره تحصیلی، آموزش مهارت‌های مقابله با استرس، تقویت عزت‌نفس و ایجاد برنامه‌های انگیزشی می‌تواند به دانش‌آموزان کمک کند تا دوباره به مسیر رشد بازگردند، نگاه روان‌شناختی به افت تحصیلی، افراد را از قضاوت‌های سطحی دور می‌کند و به درک عمیق‌تری از نیازهای انسانی در دل آموزش می‌رساند.
افت تحصیلی پدیده‌ای چندوجهی است / ضرورت شناسایی مشکلات زمینه‌ای دانش‌آموزان
فاطمه رضازاده، روانشناس و مشاور کودک و نوجوان با بیان اینکه افت تحصیلی دانش‌آموزان پدیده‌ای چندوجهی است که ریشه‌های روان‌شناختی، اجتماعی و آموزشی دارد، به خبرنگار مجله آرونو می‌گوید: برای مقابله مؤثر با افت تحصیلی، باید به عوامل روانی و رفتاری توجه ویژه‌ای داشت.
وی با بیان اینکه انگیزه درونی یکی از مهم‌ترین محرک‌های یادگیری است، می‌افزاید: توصیه می‌شود که دانش‌آموزان به جای تمرکز صرف بر نمره، به اهداف شخصی، علاقه‌مندی‌ها و معنای یادگیری توجه کنند و معلمان و والدین می‌توانند با گفت‌وگو، تشویق و ارائه بازخورد مثبت، به دانش‌آموز کمک کنند تا اهداف تحصیلی خود را مشخص و برای رسیدن به آن‌ها برنامه‌ریزی کند.
روانشناس و مشاور کودک و نوجوان تصریح می‌کند: افت تحصیلی اغلب ناشی از ناتوانی در مدیریت زمان و انجام وظایف در موعد مقرر است و آموزش مهارت‌هایی مانند اولویت‌بندی، تقسیم‌بندی وظایف، استفاده از تقویم و تعیین زمان‌های مطالعه می‌تواند به دانش‌آموزان کمک کند تا احساس کنترل بیشتری بر روند تحصیل خود داشته باشند و از اضطراب ناشی از عقب‌ماندگی جلوگیری کنند.
رضازاده با بیان اینکه افسردگی، اضطراب، اختلالات توجه و تمرکز یا مشکلات خانوادگی می‌توانند به افت تحصیلی منجر شوند، ادامه می‌دهد: روان‌شناسان مدرسه یا مشاوران باید با ارزیابی دقیق، مشکلات زمینه‌ای را شناسایی کنند و در صورت نیاز، دانش‌آموز را به متخصصان مربوطه ارجاع دهند و درمان به موقع این مشکلات می‌تواند مسیر تحصیلی دانش‌آموز را بهبود بخشد.
دانش‌آموزانی که به توانایی‌های خود باور دارند، در مقابل چالش‌های درسی عملکرد بهتری دارند
وی با بیان اینکه دانش‌آموزانی که به توانایی‌های خود باور دارند، در مواجهه با چالش‌های درسی عملکرد بهتری دارند، می‌گوید: برای افزایش اعتماد به نفس، باید موفقیت‌های کوچک دانش‌آموز را برجسته، از مقایسه با دیگران پرهیز و فرصت‌هایی برای تجربه موفقیت فراهم کرد و خودکارآمدی تحصیلی با تمرین، بازخورد مثبت و حمایت عاطفی تقویت می‌شود.
روانشناس و مشاور کودک و نوجوان با بیان اینکه محیط مدرسه و خانواده نقش مهمی در شکل‌گیری نگرش دانش‌آموز به تحصیل دارد، اضافه می‌کند: فضایی که در آن اشتباه کردن مجاز باشد، حمایت عاطفی وجود داشته باشد و تعامل مثبت با معلمان و همسالان برقرار شود، می‌تواند انگیزه یادگیری را افزایش دهد و توصیه می‌شود مدارس به جای تمرکز صرف بر نمره، بر فرایند یادگیری و رشد فردی تأکید کنند.
رضازاده خاطرنشان می‌کند: دانش‌آموزانی که دچار افت تحصیلی می‌شوند، ممکن است افکار منفی مانند «من نمی‌توانم»، «همیشه شکست می‌خورم» یا «درس خواندن فایده‌ای ندارد» را تجربه کنند و تکنیک‌های شناختی-رفتاری به آن‌ها کمک می‌کند تا این افکار را شناسایی کنند، به چالش بکشند و جایگزین‌های مثبت‌تری بیابند و این رویکرد می‌تواند به بهبود نگرش تحصیلی و افزایش انگیزه منجر شود.
افت تحصیلی در صورت تداوم، می‌تواند آینده تحصیلی دانش‌آموز را با چالش‌های جدی مواجه کند و کاهش معدل، قبول نشدن در آزمون‌های مهم، محرومیت از رشته‌های مورد علاقه یا دانشگاه‌های معتبر و کاهش فرصت‌های شغلی از جمله پیامدهای بلندمدت این پدیده هستند، بنابراین پیشگیری و مداخله زودهنگام نه تنها یک ضرورت آموزشی، بلکه یک سرمایه‌گذاری اجتماعی است.
دوران مدرسه نقش مهمی در شکل‌گیری شخصیت، مهارت‌های شناختی و اجتماعی دانش‌آموز دارد و افت تحصیلی در این دوران می‌تواند فرایند رشد را مختل کند و منجر به شکل‌گیری باورهای منفی درباره توانایی‌های فردی شود و این باورها ممکن است تا بزرگسالی ادامه یابند و بر انتخاب‌های تحصیلی، شغلی و اجتماعی فرد تأثیر بگذارند.
برای مقابله مؤثر با افت تحصیلی، باید به تفاوت‌های فردی دانش‌آموزان توجه کرد؛ برخی دانش‌آموزان ممکن است به دلیل مشکلات خانوادگی، اختلالات یادگیری، اضطراب امتحان یا نداشتن سبک یادگیری مناسب دچار افت شوند و شناسایی دقیق علت افت و طراحی برنامه‌های حمایتی متناسب با نیازهای هر دانش‌آموز، کلید موفقیت در جبران آن است.
توجه به افت تحصیلی نباید تنها در قالب یک مشکل آموزشی دیده شود، بلکه باید به عنوان فرصتی برای بازنگری در شیوه‌های تدریس، تعامل با دانش‌آموزان و ارتقای کیفیت آموزش در نظر گرفته شود و با ایجاد محیط‌های یادگیری حمایت‌گر، تقویت ارتباطات و بهره‌گیری از دانش روانشناسی، می‌توان مسیر رشد و موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان را هموارتر کرد.
