به گزارش خبرگزاری مجله آرونو، هر روز و شاید هر ساعت شاهد رخداد زمین‌لرزه‌هایی متعدد با ریشترهایی گوناگون هستیم که البته بسیاری از آنها با بزرگی کمتر از سه ریشتر به ثبت می‌رسد که شاید حتی حس هم نشود، اما با این وجود رخداد زمین‌لرزه هایی با بزرگی بیشتر هرگز دور از انتظار نبوده و نیست؛ حدود ۵۷۵ گسل شناخته‌شده در ایران وجود دارد که ۷۸ درصد از شهرهای کشور با ریسک بالا دارای خطر لرزش هستند و به‌طور میانگین، ایران روزانه ۲۸ بار در اثر همین گسل‌ها می‌لرزد.
کشور ایران و کشورهای همسایه آن از جمله افغانستان، پاکستان و ترکیه در منطقه کمربند کوه‌زایی و لرزه‌خیز آلپ – هیمالیا که یکی از لرزه‌خیزترین مناطق جهان است، قرار دارند و حدود ۱۵ درصد زمین‌لرزه‌های جهان در این منطقه لرزه‌خیز رخ می‌دهد و این ناحیه نیز محل برخورد صفحات اوراسیا (اروپا-آسیا) با صفحات هند، عربستان و آفریقا است که همین مسئله باعث تشکیل کوهستان‌ها، چین‌خوردگی‌ها و زلزله‌های کم عمق فراوان در مناطق جنوب اروپا، شمال آفریقا و خاورمیانه می‌شود.
بیشتر گسل‌ها در کشور، گسل معکوس هستند و دوره بازگشت طولانی دارند، در واقع مدت‌ها باید انرژی جمع و یک گسل معکوس فعال شود. بنابراین اکثر گسل‌های ما در ایران معکوس و رانده و خطرناک‌اند، مناطق کم‌خطر از نظر زلزله در کشور، بیشتر مناطقی هستند که ساکنانی ندارد و منطقه کویر لوت یا کویر مرکزی ایران جزو مناطقی هستند که لرزه‌خیزی کمی دارند، بر اساس آمارهای مرکز لرزه‌نگاری کشور، در بازه زمانی سی‌ویکم تا ششم شهریور شاهد رخداد ۱۵۰ زمین‌لرزه با بزرگی کمتر از سه ریشتر بودیم که این تعداد زمین‌لرزه در بازه زمانی هفتم تا سیزدهم مهر به ۱۰۲ مورد رسیده است.
همچنین در بازه زمانی سی‌ویکم تا ششم شهریور، سه زمین‌لرزه در محدوده بزرگی چهار تا پنج ریشتر و یک زمین‌لرزه در محدوده بزرگی پنج تا شش ریشتر به ثبت رسید، خراسان شمالی، ۶۷ زلزله را تجربه کرد و زمین‌لرزه شاخص هفته مذکور با بزرگی ۵.۱ ریشتر در بجنورد به وقوع پیوسته بود و در این میان حوالی ساعت ۲۲:۴۵ روز _شنبه چهاردهم مهر- بود که زلزله‌ای به بزرگی ۴.۴ ریشتر حوالی آرادان و استان تهران را لرزاند، این زمین‌لرزه در طول جغرافیایی ۵۲.۷۹ و عرض جغرافیایی ۳۵.۴۲ به وقوع پیوسته بود که محل آن ۳۲ کیلومتری آرادان سمنان، ۳۷ کیلومتری فیروزکوه تهران و ۳۹ کیلومتری سرخه سمنان ثبت شده بود.
بر اساس اطلاعات موجود، این زمین‌لرزه در ۵۷ کیلومتری سمنان و ۱۲۹ کیلومتری تهران رخ داده بود و نه تنها موجب وحشت ساکنان استان سمنان شده بود، بلکه با احساس شدن لرزه‌هایی در تهران نیز هراس و نگرانی به دنبال داشت و بنابر اظهارات متخصصان امر، این زمین لرزه زنگ هشداری برای مدیریت بحران بود؛ رخداد زلزله در استان تهران با توجه به شرایط ویژه‌ای که دارد و ساکن بودن تعداد بالایی از جمعیت در این استان، نگرانی‌هایی دوچندان به وجود می‌آورد که اکنون نیز بنابر اعلام کارشناسان امر، «استان تهران روی گسل‌های سنگینی سوار شده و منتظر یک زلزله بزرگ با بزرگی حدود ۷.۲ تا ۷.۵ ریشتر در این محدوده هستیم که در صورت رخداد این زلزله که بدون شک رخ خواهد داد، بزرگترین فاجعه سه قرن گذشته در تاریخ ثبت می‌شود.»
رخداد زمین‌لرزه امری طبیعی است / هر گسل دوره بازگشت دارد
فریبرز ناطق‌الهی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله در گفت‌وگو با خبرنگار مجله آرونو با اشاره به زلزله رخ داده در سمنان اظهار کرد: زلزله‌ای که در حوالی استان سمنان رخ داد، بین ۴.۴ تا ۴.۶ ریشتر ریشتر طبقه‌بندی شده است و اطلاعات دقیق‌تر آن بر اساس اطلاعات ایستگاه‌های جهانی اعلام می‌شود، در واقع حدود ۱۶۰ ایستگاه در سراسر جهان تمام زلزله‌ها را ثبت می‌کنند و بسته به مکان جغرافیایی رخ داد زلزله، محاسبات دقیق‌تری انجام می‌شود.
وی افزود: سمنان و تهران، دو استان همجوار هستند و رشته‌های گسلی که وجود دارد، در این پهنه به ویژه در پهنه تهران بزرگ که دارای شش گسل اصلی و تعداد بالایی گسل فرعی است، بسیار زیاد است، استان سمنان نیز دارای سابقه تاریخی زلزله و پهنه‌ای است که ساکنان آن به دلیل موقعیت جغرافیایی این استان، گاهی اوقات زلزله‌هایی را تجربه می‌کنند و این موضوع برای افرادی که در حوزه‌های زلزله و مهندسی زلزله فعالیت دارند، موضوع خاصی تلقی نمی‌شود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی با اشاره به اینکه رخداد زمین‌لرزه امری طبیعی و رخداد زلزله‌ها در مناطقی که درگیر زلزله مذکور شده است، دور از انتظار نبوده است، تصریح کرد: هر گسل، یک دوره بازگشت دارد، در واقع هر گسلی که مطالعه شده است یا می‌شود، نشان می‌دهد که به عنوان مثال در یک بازه زمانی مانند هر ۱۰۰ سال یک‌بار، زلزله‌ای با این بزرگی رخ می‌دهد و زلزله‌ای که در محدوده استان سمنان رخ داد نیز، موضوعی غیرطبیعی نیست.
ناطق‌الهی با تاکید بر اینکه باید با مسئله زلزله به عنوان یک پدیده طبیعی در کشور به صورت جدی برخورد شود، ادامه داد: اگر تعداد زلزله‌هایی که در یک روز در کل کشور رخ می‌دهد و پهنه‌های مختلف را مطالعه کنیم، خواهیم دید که بسیاری از نقاط کشور اگر هر روز دارای زلزله‌های بزرگ نباشند، هر هفته زلزله‌هایی به این بزرگی را تجربه می‌کنند.
زلزله تهران نزدیک است / ۶.۶ ریشتر زلزله؛ مصیبتی غیرقابل بیان برای تهران
وی گفت: حساسیت نسبت به موضوع زلزله‌ها باید افزایش یابد، به سمت مدیریت بحران سوق پیدا کند و برنامه‌ریزی‌های لازم صورت گیرد، اگر این زلزله به جای ۴.۶ ریشتر به ۶.۶ ریشتر می‌رسید، نه از شهر سمنان و نه از غرب تهران هیچ چیز باقی نمی‌ماند و این موضوع نکته مهمی است که باید به آن توجه شود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی ادامه داد: تهران حضور ۱۴ میلیون نفر جمعیت را دارا است و کارشناسان زلزله‌شناسی وقوع زلزله در تهران را نزدیک می‌دانند، در واقع این اتفاق باید تا این لحظه رخ می‌داده، اما اگر رخ نداده است، معنای خوبی ندارد و به این معنا است که زلزله در صورت وقوع، شدیدتر و بدتر خواهد بود.
ناطق‌الهی با اشاره به اینکه در برنامه‌ریزی برای زلزله بسیار عقب هستیم، گفت: بیشتر کشور روی گسل قرار دارد و هر لحظه ممکن است گسل‌ها تکان بخورند و بحث و گفت‌وگو در این خصوص، راهکار اصلی تلقی نمی‌شود، بلکه کشور نیازمند مدیریتی سالم، قوی و محکم برای برنامه‌ریزی مقابله با زلزله است.
وی با تاکید بر لزوم ارتقای آموزش‌های عمومی و تخصصی مرتبط با زلزله و مقاوم‌سازی شهرها، پل‌ها، ساختمان‌ها و تأسیسات حیاتی در برابر زلزله اضافه کرد: بخش وسیعی از استان تهران را ساختمان‌ها فراگرفته‌اند که بیشتر با استاندارها پیش‌تر هماهنگ هستند و هیچ‌یک دارای تمهیدات لازم برای زلزله نیستند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی با بیان اینکه اقدامات و فعالیت‌هایی در استان تهران در حال انجام است، اما کافی نیست، افزود: در صورتی که زلزله رخ داده به ۶.۶ ریشتر می‌رسید، تهران مصیبتی غیرقابل بیان را تجربه می‌کرد؛ باید مد نظر داشته باشیم که ایران کشوری زلزله‌خیز است و هر لحظه باید منتظر رخداد زلزله در گوشه و کنار کشور باشیم.
زلزله ۷.۲ تا ۷.۵ ریشتری در تهران بدون شک رخ می‌دهد
ناطق‌الهی با بیان اینکه باید پذیرفت که تبعات زلزله‌های بزرگ بسیار زیاد است که منجر به نابودی شهرها و روستاها و به خطر افتادن حیات انسان‌ها می‌شود و تعداد انبوهی مجروح برجای خواهد گذاشت، تصریح کرد: استان تهران روی گسل‌های سنگینی سوار شده و منتظر یک زلزله بزرگ با بزرگی حدود ۷.۲ تا ۷.۵ ریشتر در این محدوده هستیم که در صورت رخداد این زلزله که بدون شک رخ خواهد داد، بزرگترین فاجعه سه قرن گذشته در تاریخ ثبت می‌شود.
وی با اشاره به اینکه برای مقابله با آسیب‌های زلزله، فعالیت‌های انجام شده به طور قطع ناچیز ارزیابی می‌شود و به قدری اندک است که با رخداد یک زلزله چهار ریشتری، سراسر کشور را وحشت فرامی‌گیرد، ادامه داد: مؤلفه‌های مذکور باید پذیرفته شود و نسبت به آنها اقدامات لازم صورت گیرد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی گفت: در صورتی که به مؤلفه‌های مذکور توجه لازم صورت گیرد و اقدامات مناسب انجام شود، در مسیر مقابله با آسیب‌های زلزله موفق خواهیم بود، اما در صورت نداشتن برنامه‌ریزی و گذراندن زمان، با رخداد زلزله بزرگی که انتظار می‌رود، دیگر تهرانی وجود نخواهد داشت.
ناطق‌الهی اضافه کرد: گسل هنگامی که در اثر تنش‌های زیر زمین می‌شکند، ارتعاشات داخل زمین خارج می‌شود که این ارتعاشات در سطح زمین می‌تواند تا مسافت‌های دور حرکت داشته باشد و لرزش‌ها حتی تا صدها کیلومتر دورتر احساس شود و این موضوع به قدرت زلزله رخ داده بستگی دارد و امری طبیعی است.
چه عواملی موجب احساس شدن زلزله در تهران بود؟
مهدی زارع، استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله و عضو وابسته فرهنگستان علوم در گفت‌وگو با خبرنگار مجله آرونو اظهار کرد: زلزله‌ای به بزرگی ۴.۶ ریشتر ساعت ۲۲:۴۶ روز شنبه چهاردهم مهر در جندب لاسجرد در استان سمنان و بر انتهای شرقی پهنه گسله گرمسار رخ داد که این زلزله در ژرفای ۱۰ کیلومتری و در فاصله حدود ۱۵۰ کیلومتری شرق تهران موجب تکانه‌هایی در بعضی ساختمان‌های تهران نیز شد.
وی با بیان اینکه سه عامل باعث حس شدن این زلزله در تهران بود، افزود: در تهران ساختمان‌های بلند و چند طبقه فراوان است و زلزله‌های دور به ویژه در ساختمان‌های بلند، لرزش قابل ملاحظه‌ای ایجاد می‌کند، همچنین وجود خاک نرم و آبرفت‌های ضخیم در بخش‌هایی از تهران موجب تشدید امواج لرزه‌ای در بخش‌هایی از تهران و حومه آن شد.
استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله با بیان اینکه بیش از ۱۵ میلیون نفر در تهران زندگی می‌کنند و تراکم بالای جمعیت موجب می‌شود هر رخداد لرزه‌ای، هر چند کوچک، از سوی گروهی از مردم حس شود، تصریح کرد: پهنه گسل گرمسار در محل تلاقی روندهای شمال غرب-جنوب شرق در غرب البرز با روندهای شمال شرق-جنوب غرب در شرق البرز است و محل بیرون‌زدگی گچ و نمک به صورت گنبدهای نمکی گرمسار در محدوده کوه‌های نردیا، گرماج و سرآسیاب است که سن آنها به میانه دوران سوم زمین شناسی می‌رسد
زارع ادامه داد: این گنبدهای نمکی با حالت تبخیری که دارند موجب تغییر حالت و شکل پلاستیک در این منطقه فعال از دیدگاه زمین‌لرزه و به تدریج آزاد شدن انرژی در محل گسل‌ها و پهنه شکستگی‌ها می‌شوند، از همین رو وقوع زمین‌لرزه‌های کوچک و متوسط در گرمسار به صورت فوج‌گونه مورد انتظار است.
وی خاطرنشان کرد: این پهنه گسل در انتهای غربی خود با گسل ایوانکی تلاقی دارد و در تغییر شکل بخش پلاستیک زمین در انتهای جنوب شرقی گسل ایوانکی مؤثر است، گسل ایوانکی نیز به طول حدود ۱۰۰ کیلومتر در انتهای شمال‌غربی خود به منطقه ۱۵ تهران می‌رسد.
به طور کلی، زلزله یکی از بلایای طبیعی به شمار می‌رود که نه تنها در کشور بلکه در سراسر جهان رخ می‌دهد و در طول سال شاهد مصدوم شدن و جان‌باختن تعدادی بر اثر رخداد زمین‌لرزه در مناطق مختلف جهان هستیم، در واقع رخداد زمین‌لرزه نه تنها سلامت و حیات انسان را تهدید می‌کند، بلکه می‌تواند در یک لحظه همه چیز را با خاک یکسان کند و آجری از یک ساختمان باقی نگذارد و با توجه به طبیعی بودن رخداد این پدیده، همواره مورد انتظار بوده است که انسان خود را در برابر آسیب‌های این پدیده طبیعی مقاوم سازد.
ارتقای ایمنی ساختمان‌ها ریال خیابان‌ها، پل‌ها، شهرها و روستاها و منازل با استانداردهای حال حاضر و ارتقای آگاهی عمومی و تخصصی شهروندان درباره این پدیده طبیعی و اقدامات لازم در صورت رخداد آن، تنها بخش اندکی از برنامه‌ریزی‌هایی است که می‌تواند جان و مال آدمی را تا حدودی از این پدیده طبیعی حفظ کند و منجر شود رخداد زمین‌لرزه، حداقل‌ترین تلفات جانی و مالی را به همراه داشته باشد، از همین رو انتظار می‌رود مسئولان مربوطه در این راستا برنامه‌ریزی‌های دقیقی داشته باشند و افراد جامعه نیز به منظور مقاوم‌سازی و مناسب‌سازی سازه‌ها همراهی داشته باشند و نسبت به افزایش آگاهی خود از ابعاد مختلف این موضوع اقدام کنند.
