به گزارش خبرنگار مجله آرونو، سواد رسانه‌ای (Media Literacy) مفهومی قدیمی و مجموعه‌ای از مهارت‌های قابل یادگیری است که به توانایی دسترسی، تجزیه و تحلیل و ایجاد انواع پیام‌های رسانه‌ای اشاره دارد و یک مهارت ضروری در دنیای امروزی به شمار می‌رود.
از دهه ۱۹۶۰ به بعد سازمان بین‌المللی یونسکو فعالانه به مبحث آموزش رسانه‌ای ورود کرد. یونسکو آموزش رسانه‌ای را به مثابه راهکاری مناسب برای توان جبران نابرابری اطلاعاتی بین کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه می‌داند، زیرا از یک سو کشورهای توسعه‌یافته به تولید، کنترل و توزیع اطلاعات می‌پردازند و از سوی دیگر کشورهای در حال توسعه دریافت‌کننده منفعل اطلاعات هستند.
این مفهوم به نسبت قدیمی در جهان اما به نوعی جدید در کشورمان چند سالی است که صدر مباحث و موضوعات قابل بررسی و واکاوی وارد شده و دایره مطالعاتی و تحقیقاتی آن هم گسترش یافته است، تاجایی‌که برخی مجموعه‌های فرهنگی یا مدیریت شهری وارد فرآیند آموزش تخصصی سواد رسانه‌ای و ابعاد مختلف آن شده‌اند.
شهرداری اصفهان و معاونت فرهنگی این ارگان هم با راه‌اندازی فرهنگسرای تخصصی رسانه و بسترهای رسانه‌ای دیگر خود ازجمله روزنامه و خبرگزاری، در تلاش برای ارتقای تفکر و سواد رسانه‌ای شهروندان اصفهانی است و می‌کوشد گام‌های مؤثر و ثمربخشی در این زمینه بردارد.
برگزاری رویداد «رسانت» ویژه نوجوانان شهر یکی از همین گام‌های مطالعاتی و آموزشی است که با سیدمحمدصادق سجادزاده، معاون فرهنگی و هنری سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان درباره آن گفت‌وگو کرده‌ایم و شما را به خواندن این پرسش و پاسخ رسانه‌ای دعوت می‌کنیم.
رسانه در ایران و دنیای امروز چه جایگاهی دارد؟
امروز در شرایطی زندگی می‌کنیم که ارتباط روزانه و لحظه‌ای ما با فضای مجازی و رسانه‌های مختلف، به‌ویژه پلتفرم‌های اجتماعی در حال افزایش است و بخش زیادی از فرآیند شناخت، آگاهی و ارتباطات اجتماعی ما، همچنین جامعه‌پذیری و آموزش‌های ما در فضای پیام رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی صورت می‌گیرد.
فضای مجازی امروز به‌عنوان یکی از تاثیرگذارترین و مؤثرترین فضاهای زندگی عمومی مردم در سراسر جهان و کشورمان، موضوعیت جدی دارد. همان‌قدرکه فضای مجازی فرصت‌های زیادی برای ما خلق می‌کند، به همان میزان هم می‌تواند مخاطراتی را هم برای هر جامعه به‌ویژه برای شهروندان و به صورت خاص برای نوجوانان و کودکان جامعه ایجاد کند؛ اما با آموزش‌هایی می‌توان از این آسیب‌ها و مخاطرات کم کرد و از فرصت‌های این فضا بیشترین بهره را گرفت.
حذف فضای مجازی نتیجه‌بخش نیست، بلکه باید به سمت مدیریت این فضا، آگاهی و آشنایی بیشتر در حوزه سواد رسانه‌ای رفت. این موضوع می‌تواند راهکار بخشی از این فرآیند باشد. به همین منظور و با توجه به اینکه ضرورت داشت برای مخاطب نوجوان برنامه‌ای اختصاصی طراحی شود که نسبت به سواد رسانه‌ای، فرآیند اقناع رسانه‌ای، فیک نیوزها و اخبار جعلی یا فرآیند تفکر انتقادی در فضای رسانه آگاهی کسب کند.
به جهت اینکه این فضا به نسل نوجوان منتقل و ارتباط بیشتری برای مدیریت رسانه و مدیریت در زندگی رسانه‌ای نوجوانان‌مان فراهم شود، برنامه‌ای با همکاری آموزش و پرورش استان اصفهان و با محوریت فرهنگسرای رسانه و دفتر تخصصی رسانه شهرداری در معاونت فرهنگی هنری سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان برنامه‌ریزی شد.
عنوان رویداد چیست و برای چه گروه‌هایی اجرا می‌شود؟
اردوی تربیتی رسانه‌ای با عنوان «رسانت» که از بهمن ۱۴۰۱ تا اردیبهشت ۱۴۰۲ ویژه دانش‌آموزان دختر و پسر مقطع متوسطه برای پایه‌های نهم، دهم و یازدهم طراحی شده است.
چه تعداد مدرسه و چند دانش‌آموز در اجرای طرح شرکت می‌کنند؟
امیدواریم ۲۰ هزار دانش‌آموز در این طرح مشارکت داشته باشند. تلاش شده است مفاهیم آموزشی در قالب‌های هنری ازجمله بازی، نمایش، تجربه و گفت‌وگو با نوجوانان اجرا شود تا پسران و دختران نوجوان با این مفاهیم بهتر و بیشتر آشنا شوند.
این طرح در ۱۵۰ تا ۲۰۰ مدرسه شهر اصفهان اجرا خواهد شد. فضای اجرا در مجموعه اردویی آموزشی امام خمینی (ره) سازمان فرهنگی اجتماعی شهرداری اصفهان خواهد بود؛ مدارسی که متقاضی هستند می‌توانند پس از هماهنگی با فرهنگسرای رسانه شهرداری مستقر در مجتمع فرهنگی مطبوعاتی اصفهان، نسبت به تعیین تاریخ حضور دانش‌آموزان در مجموعه هماهنگی و اقدام کنند.
این دوره برای مدارس رایگان است و کل هزینه‌ها توسط سازمان فرهنگی اجتماعی شهرداری اصفهان پرداخت شده است.
این اردوی رسانه‌ای با چه ساز و کاری اجرا می‌شود؟
این طرح به صورت یک اردوی نیم‌روزه طراحی شده و دانش‌آموزان در محیط مجتمع آموزشی امام خمینی (ره) در قالب‌های بازی، نمایش و هنرهای دیگر این فرآیندها را آموزش می‌بینند. تلاش شده است از ظرفیت‌های مختلفی در برپایی این رویداد استفاده کنیم تا دانش‌آموزان در فرآیندهای مختلف فعال شده و بتوانند به عنوان یک کنشگر آموزشی فعال باشند.
دانش‌آموز با شرکت در این اردو با مؤلفه‌های اصلی حوزه سواد رسانه‌ای، فرآیندهای اقناع، عملیات روانی و تفکر انتقادی در فضای رسانه‌ای آشنا می‌شود تا بتواند در فضای زیست رسانه‌ای مدیریت بهتری داشته باشد.
مدرسان این دوره چه افرادی هستند؟
این دوره مدرس‌محور نیست و درواقع فرایندی از بازی، آموزش و سرگرمی است. در این رویداد گروهی از فعالان حوزه رسانه‌ای که در اصفهان فعالیت دارند انتخاب شده‌اند. فرآیندها با نظر تیم کارشناسی که در مجموعه فرهنگسرای رسانه و مشاور آموزشی صورت گرفته انجام شده است. کار توسط یک گروه ۱۵ نفره در حال اجرا است.
همچنین یک گروه کارشناسی ۱۰ نفره طراحی فرآیندها و کارهای مطالعاتی و محتوایی طرح را صورت داده‌اند و تلاش می‌کنند بهترین فضای آموزشی را ایجاد کنند، تا مخاطب بتواند بیشترین بهره را ببرد. در این فضا بیشتر از آموزش‌های مستقیم و به طور صرف آموزش کلاسی پرهیز شده و سعی کرده‌ایم فضایی مشارکتی و با نشاط برای دانش آموزان فراهم شود.
دوره‌ها به‌طورمعمول باید تداوم داشته باشند. به نظر شما یک اردوی نیم‌روزه می‌تواند به ارتقای سواد رسانه‌ای در بین دانش‌آموزان کمک کند و مؤثر واقع شود؟
به‌طورقطع آموزش، فرآیندی مقطعی و کوتاه‌مدت نیست بلکه درازمدت است و طی آن باید از همه قالب‌ها و امکانات آموزشی استفاده کرد تا بتوان فضای آموزش مناسبی ارائه داد. درواقع این فرآیند به شکلی نیست که بتواند ما را به نتیجه دلخواه برساند اما اصل ماجرا این است که ما هم برای یک دوره آموزش کوتاه‌مدت این طرح را اجرا می‌کنیم تا در یک نیم‌روز مفاهیم اصلی سواد رسانه‌ای را به این نسل منتقل کنیم.
درمجموع تمهید و تدبیر ما بر این بوده که بتوانیم مخاطبان را از فرآیند اولیه که آموزش است، به فرآیندهای بعدی هم سوق بدهیم که برنامه‌های بعدی در همین رویداد برای مخاطب طراحی و دیده شده است. در ادامه مخاطبی که علاقه‌مند شد، در رویداد دوم که در همین فرایند به مخاطب معرفی می‌شود، وارد آن فرآیند می‌شود و تلاش داریم مرحله به مرحله و ایستگاه به ایستگاه مخاطب را همراهی کنیم تا بتواند در این اردو با مفاهیمی که برشمردیم، بیشتر و بیشتر آشنا شود.
پرداختن به حوزه سواد رسانه‌ای در وظایف و مأموریت‌های شهرداری قرار می‌گیرد؟
با یک نگاه اولیه شاید به نظر برسد که موضوع سواد رسانه‌ای جزو مسائلی است که در مأموریت شهرداری اصفهان و معاونت فرهنگی تعریف نشده، اما واقعیت این است که از سه منظر وارد این مبحث شدیم؛ بخش اول سیاست و برنامه‌ریزی شهرداری اصفهان در حوزه ارتقای سواد شهروندی شهروندان که بخشی از آن را سواد رسانه‌ای تشکیل می‌دهد، برنامه‌ریزی می‌کند. یکی از زیربخش‌های فرهنگ شهروندی، همین موضوع سواد رسانه‌ای است، از همین رو شهرداری ارتقای سواد رسانه‌ای شهروندان به‌ویژه شهروندان نوجوان و دانش‌آموز را به‌عنوان یکی از بخش‌های مهم کاری دارای اولویت خود طراحی کرده است. شورای اسلامی شهر اصفهان، شهردار و مجموعه برنامه‌ریزی سازمان فرهنگی شهرداری در تلاش هستند تا مسئله ارتقای دانش و سواد رسانه‌ای شهروندان را به جدیت دنبال کنند.
مورد دیگری که باید اشاره کرد، اتفاقات و حوادثی بود که طی چند ماه گذشته حادث شد. همه روزه شاهد تغییرات سبک زندگی به‌ویژه در بین گروه سنی نوجوان متأثر از فضای مجازی و رسانه‌ای هستیم. بخشی از این تغییرات ناشی از فقدان دانش مهارتی نوجوانان است که به‌راحتی فضاهای مجازی می‌تواند باعث بروز ناهنجاری‌های ارتباطی و تغییرات در سبک زندگی آن‌ها شود.
همچنین با گسترش شبکه‌های اجتماعی و انواع پلتفرم‌ها به واقع اگر شهروندی نسبت به این عرصه اطلاعات کافی نداشته باشد فضای مجازی همان‌قدر که می‌تواند فرصت ایجاد کند، می‌تواند مخاطراتی در سطح فردی، خانوادگی و اجتماعی ایجاد کند. درمجموع سازمان فرهنگی اجتماعی شهرداری اصفهان، یکی از مأموریت‌های خود را در حوزه ارتقا سواد رسانه‌ای و آشنایی با مفاهیم تفکر انتقادی در فضای مجازی دانسته است.
چه موانع در حوزه زیرساختی و اجرا در مراحل برنامه‌ریزی و تداوم این اردو وجود داشته یا وجود دارد؟
آموزش‌های کوتاه‌مدت و مقطعی شاید نتواند به عنوان راهکاری پایدار تلقی شود؛ از همین رو اصرار داریم که آموزش‌های عمومی شهروندان را به صورت مداوم دنبال کنیم. همچنین به همت اعضای کمیسیون فرهنگی شورای اسلامی شهر اصفهان و معاونت فرهنگی شهرداری اصفهان در تلاش هستیم، تا بتوانیم نمایشگاه دائمی به صورت مشارکتی و تعاملی در حوزه سواد رسانه‌ای راه‌اندازی و ایجاد کنیم.
این نمایشگاه یک کمبود و نقص جدی را پر خواهد کرد و با راه‌اندازی آن، خانواده‌ها می‌توانند به شکل دائمی ضمن بازدید از این فضای تعاملی و آموزشی، در عین حال با مفاهیم پایه رسانه‌ای آشنا شوند و مهارت‌های لازم را بیاموزند.
اما کمبود مهمی که وجود دارد این است که با این مفاهیم در جاهای مختلف و به عناوین و روش‌های مختلف مطرح شده است، تا حدودی نسبت به آموزش مفاهیم با سختی آموزش روبه‌رو هستیم؛ از این منظر که مخاطب بخشی از مفاهیم را شنیده و بخش زیادی را نشنیده و یک مقاومت ذهنی و شناختی در این زمینه دارد. باید تلاش کنیم کار هنرمندانه و با ظرافت به شکل مشارکتی، تعاملی و با نشاط اجرا شود.
ملاحظه سومی که وجود دارد، همکاری مراکز آموزشی و مدارس است؛ نیاز داریم تمام مجموعه‌های آموزشی شهری که می‌توانند در این رابطه ظرفیت مخاطب را تأمین کنند، اعم از مدارس، مراکز آموزشی و کانون‌های تربیتی مساجد، تشکل‌های مردمی و پایگاه‌های بسیج که مخاطب نوجوان دارند و می‌توانند مخاطب مستقیم و ویژه این رویدادها باشند با ما همکاری کنند؛ این مراکز می‌توانند با تلفن ۳۵۵۴۴۰۹۶ الی ۸ فرهنگسرای رسانه شهرداری در ساعات اداری تماس بگیرند و برای رزرو و هماهنگی‌های لازم اقدام کنند.
