به گزارش خبرگزاری مجله آرونو ، رادیوتراپی نوین به‌عنوان بخشی از درمان‌های مبتنی بر شواهد (Evidence-Based Medicine)، نقش مهمی در پروتکل‌های درمانی سرطان ایفا می‌کند و مطالعات بالینی متعدد نشان داده است که استفاده از تکنیک‌های پیشرفته پرتودرمانی، نه‌تنها بقای بیماران را افزایش می‌دهد، بلکه احتمال عود موضعی را نیز کاهش خواهد داد و این داده‌ها موجب شده است که رادیوتراپی در بسیاری از راهنماهای درمانی بین‌المللی، به‌عنوان درمان استاندارد معرفی شود.
در طراحی درمان رادیوتراپی، تطابق آناتومیک و بیولوژیک تومور با پرتوهای تابشی اهمیت بالایی دارد و استفاده از تصویربرداری عملکردی مانند PET و MRI، امکان شناسایی نواحی فعال‌تر تومور را فراهم می‌کند و به پزشک اجازه می‌دهد دز پرتویی را به‌صورت هدفمند به این نواحی اختصاص دهد، این رویکرد تحت عنوان dose painting شناخته می‌شود و در درمان‌های دقیق‌تر، به‌ویژه در تومورهای مقاوم، کاربرد دارد.
پیشرفت در هوش مصنوعی و یادگیری ماشین، طراحی درمان رادیوتراپی را وارد مرحله جدیدی کرده است و الگوریتم‌های تطبیقی می‌تواند بر اساس تغییرات روزانه در موقعیت تومور یا وضعیت بیمار، برنامه درمانی را به‌صورت خودکار تنظیم کند که این قابلیت در تکنیک‌هایی مانند Adaptive Radiotherapy (ART) به‌کار گرفته می‌شود و موجب افزایش دقت و کاهش خطای انسانی در فرآیند درمان می‌شود.
اثربخشی رادیوتراپی نوین تنها با کاهش اندازه تومور سنجیده نمی‌شود، بلکه شاخص‌هایی مانند کنترل موضعی، بقای بدون بیماری و کیفیت زندگی نیز در ارزیابی درمان نقش دارد ؛ ابزارهای تصویربرداری پیشرفته مانند diffusion MRI و dynamic contrast-enhanced CT، امکان پایش پاسخ درمانی را در مراحل مختلف فراهم می‌کند و به پزشک اجازه می‌دهد تصمیمات درمانی را بر اساس داده‌های واقعی در نظر بگیرد.
روش‌های نوین پرتودرمانی با بهره‌گیری از فناوری‌های تصویربرداری پیشرفته و الگوریتم‌های پیچیده
پوریا عادلی، عضو هیئت مدیره انجمن علمی رادیوانکولوژی ایران در گفت‌وگو با خبرنگار مجله آرونو با بیان اینکه رادیوتراپی یکی از ارکان اصلی درمان سرطان محسوب می‌شود که با پیشرفت‌های فناورانه در دهه‌های اخیر، به‌ویژه در زمینه دقت و کنترل عوارض، نقش موثرتری در مدیریت بیماری ایفا کرده است، اظهار کرد: روش‌های نوین پرتودرمانی با بهره‌گیری از فناوری‌های تصویربرداری پیشرفته و الگوریتم‌های پیچیده، امکان هدف‌گیری دقیق‌تر تومور را فراهم کرده است و این تحولات، اثربخشی درمان را افزایش می‌دهد و میزان آسیب به بافت‌های سالم را به حداقل می‌رساند.
وی با بیان اینکه در گذشته، محدودیت‌های تکنیکی در رادیوتراپی منجر به آسیب‌های ناخواسته به بافت‌های اطراف تومور می‌شد، افزود: با ورود فناوری‌هایی مانند تصویربرداری سه‌بعدی، سیستم‌های رباتیک و نرم‌افزارهای تطبیقی، امکان طراحی دقیق‌تر برنامه درمانی فراهم شده است و این پیشرفت‌ها به پزشکان اجازه می‌دهد گه با در نظر گرفتن موقعیت و حرکت تومور، پرتو را به‌گونه‌ای تنظیم کنند که بیشترین تأثیر درمانی و کمترین عارضه را داشته باشد.
عضو هیئت مدیره انجمن علمی رادیوانکولوژی ایران با بیان اینکه تکنیک‌های نوین شامل IGRT، IMRT، براکی‌تراپی و SBRT است که هر یک از آنها کاربردهای خاصی دارد، تصریح کرد: IGRT با تصویربرداری لحظه‌ای، موقعیت تومور را در هر جلسه درمان بررسی می‌کند و IMRT با تنظیم شدت پرتوها، امکان تطابق دقیق با شکل تومور را فراهم می‌سازد؛ براکی‌تراپی با قرار دادن منبع پرتو درون یا مجاور تومور، دوز بالایی را به ناحیه هدف می‌رساند و SBRT نیز با دقت بالا و جلسات محدود، برای درمان تومورهای کوچک یا متاستازهای مغزی مناسب است.
رادیوتراپی چه مزایایی دارد؟
عادلی با بیان اینکه مزایای رادیوتراپی نوین شامل کاهش آسیب به بافت‌های سالم، کوتاه شدن دوره درمان، افزایش امکان درمان تومورهای غیرقابل جراحی و قابلیت ترکیب با سایر روش‌های درمانی مانند ایمونوتراپی است، ادامه داد: مطالعات نشان می‌دهد که پرتودرمانی می‌تواند پاسخ ایمنی بدن را تقویت کند و اثربخشی درمان‌های ایمنی‌محور را افزایش دهد و این ویژگی‌ها، رادیوتراپی را به گزینه‌ای چندمنظوره در مدیریت سرطان تبدیل کرده است.
وی گفت: با وجود مزایای علمی، چالش‌هایی در زمینه اجرای گسترده این روش‌ها وجود دارد و هزینه بالای تجهیزات، نیاز به نیروی متخصص و محدودیت دسترسی در بعضی مناطق، مانع بهره‌برداری کامل از ظرفیت‌های رادیوتراپی نوین می‌شود، تحقیقات در زمینه پرتودرمانی با ذرات سنگین مانند پروتون‌تراپی ادامه دارد که می‌تواند دقت درمان را افزایش دهد و توسعه زیرساخت‌ها و آموزش تخصصی از الزامات گسترش این فناوری‌ها است.
عضو هیئت مدیره انجمن علمی رادیوانکولوژی ایران با بیان اینکه رادیوتراپی نوین در حال تبدیل شدن به یکی از مؤثرترین ابزارهای درمانی در سرطان‌شناسی است، اضافه کرد: با پیشرفت‌های مداوم در فناوری، طراحی درمان و ترکیب با سایر روش‌ها، انتظار می‌رود نقش آن در درمان‌های فردمحور و دقیق‌تر افزایش یابد و آینده این حوزه وابسته به سرمایه‌گذاری در تحقیق، توسعه تجهیزات و آموزش نیروی انسانی است تا بتوان از ظرفیت‌های علمی آن به‌طور کامل بهره‌برداری کرد.
رادیوتراپی نوین به‌طور فزاینده‌ای با درمان‌های سیستمیک مانند شیمی‌درمانی، تارگت‌تراپی و ایمونوتراپی ترکیب می‌شود و این ترکیب‌ها می‌تواند اثر هم‌افزایی داشته باشد؛ به‌عنوان مثال، پرتودرمانی می‌تواند با ایجاد آسیب DNA در سلول‌های سرطانی، حساسیت آنها را به داروهای شیمی‌درمانی افزایش دهد و بعضی مطالعات نشان داده است که پرتودرمانی می‌تواند با تحریک آنتی‌ژن‌های توموری، پاسخ ایمنی را تقویت کند.
گسترش رادیوتراپی نوین با چالش‌هایی فراتر از مسائل فنی مواجه است و از جمله این چالش‌ها می‌توان به اولویت‌بندی منابع، عدالت در دسترسی و آموزش نیروی انسانی اشاره کرد؛ در برخی کشورها، تمرکز تجهیزات در مراکز شهری موجب محرومیت بیماران مناطق دورافتاده شده است و تصمیم‌گیری درباره تخصیص دز بالا در بیماران خاص، گاهی با ملاحظاتی همراه است که نیازمند سیاست‌گذاری دقیق است.
روندهای آینده در رادیوتراپی شامل استفاده از ذرات سنگین مانند پروتون و کربن، توسعه پرتودرمانی FLASH با دز بسیار بالا در زمان بسیار کوتاه و ادغام کامل با داده‌های ژنومی و تصویری برای درمان‌های شخصی‌سازی‌شده است که این تحولات می‌تواند درمان سرطان را به سطحی برساند که نه‌تنها اثربخش‌تر، بلکه ایمن‌تر و مقرون‌به‌صرفه‌تر باشد و تحقق این چشم‌انداز نیازمند همکاری بین‌رشته‌ای، سرمایه‌گذاری تحقیقاتی و توسعه زیرساخت‌های فناورانه است.
