به گزارش خبرگزاری مجله آرونو، ششم شهریور ۱۴۰۰ بود که نخستین جلسه هیئت دولت سیزدهم در حسینیه امام خمینی (ره) در محضر رهبر انقلاب برگزار شد و ایشان در بخش‌های مختلف بیانات خود به ابعاد مختلف وظایف دولت سیزدهم پرداختند که بخشی از آن نیز به حوزه فرهنگ گذشت و در این باره این‌طور بیان کردند:
«در مسئله فرهنگ و رسانه، به گمان بنده، ساختار فرهنگی کشور نیاز به یک بازسازی انقلابی دارد. ما مشکل داریم در ساختار فرهنگی کشور؛ و یک حرکت انقلابی لازم است. البتّه «حرکت انقلابی» یعنی خردمندانه و عاقلانه. معنای «انقلابی بودن» بی‌هوا حرکت کردن و بی‌حساب حرکت کردن نیست. [حرکت] انقلابی باید باشد، بنیانی باید حرکت بشود، در عین حال برخاسته از اندیشه و حکمت باشد. فرهنگ واقعاً زیربنا است؛ خیلی از این خطاهایی که ما در بخش‌های مختلف انجام می‌دهیم، ناشی از فرهنگ حاکم بر ذهن ما است. اگر ما اسراف داریم، اگر ما تقلید کورکورانه داریم، اگر ما سبک زندگی غلط داریم، اینها ناشی از مشکلات فرهنگی است؛ فرهنگِ حاکم بر ذهن‌ها است که در عمل، این مشکلات را به وجود می‌آورد. زندگی‌های تقلیدی، زندگی‌های تجملاتی و اشرافی‌گری، غالباً منشأ و ریشه فرهنگی دارد. در واقع نرم‌افزار این حوادث، فرهنگ کشور و فرهنگ حاکم غلط و انحرافی‌ای است که بر بعضی ذهن‌ها مسلط است.
ابزارهای فرهنگی از [قبیل] سینما و هنر و رسانه‌های صوتی و تصویری و امثال اینها را بایستی شکوفا کنید؛ مطبوعات و کتاب و امثال اینها ابزارهای فرهنگی هستند، باید به معنای واقعی کلمه اینها شکوفا بشوند. خب امروز بحمدالله یک لشکر عظیمی از جوان‌های علاقه‌مند به مسائل فرهنگی مشغول کارند، وجود دارند و تلاش می‌کنند و کار می‌کنند.»
در این میان نکته قابل توجه آن است که اهمیت موضوع فرهنگ به مرزهای یک کشور محدود نمی‌شود، در این مسیر ایران که با برخورداری از ۱۵ همسایه آبی و خاکی، پس از چین دومین کشور پر همسایه جهان به شمار می‌رود، موقعیت استثنایی و فرصت طلایی برای توسعه همکاری‌های منطقه‌ای دارد، شهید آیت‌الله رئیسی از دوران تبلیغات انتخابات ریاست‌جمهوری، گسترش روابط با همسایگان را به‌عنوان یکی از ارکان اصلی سیاست خارجی دولت خود مطرح کرد، رویکردی که در سه سال حکمرانی او به شکلی بی‌سابقه دنبال شد.
یکی از مصادیق بازسازی ساختار فرهنگی اولویتی بود که دولت سیزدهم در موضوع دیپلماسی فرهنگی در دستور کار خود قرار داد و در این زمینه به نتایج مطلوبی نیز رسید که یکی از عینی‌ترین و واضح‌ترین مصادیق آن، «حج عمره» بود؛ اسفند ۱۴۰۱ جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان توافق کردند تا به مدت دو ماه روابط دیپلماتیک خود را که به مدت هفت سال قطع شده بود، از سر بگیرند و سفارت و کنسولگری‌های خود را در دو کشور بازگشایی کنند که بر اساس این توافق قرار است در ماه‌های آینده اعزام زائران به حج عمره از سر گرفته شود.
در ادامه این روند هفدهم فروردین سال ۱۴۰۲ بود که حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشور در پکن با فیصل بن فرحان، همتای سعودی خود دیدار کرد، وی درباره نتایج حاصل از این دیدار در صفحه شخصی خود نوشت: «امروز با همکارم امیر فیصل بن فرحان در پکن دیدار و گفت‌وگویی مثبت داشتیم. شروع روابط رسمی دیپلماتیک تهران-ریاض، از سرگیری حج عمره، همکاری اقتصادی و تجاری، بازگشایی سفارتخانه‌ها و سرکنسولگری‌ها و تأکید بر ثبات، امنیت پایدار و توسعه منطقه، موضوعات مورد توافق و دستور کار مشترک است.» پس از این اخبار بود که مسئولان از آغاز سفر عمره از تابستان و پس از آن آبان و آذر خبر دادند و در نهایت پس از فراز و فرودهای فراوان، مشتاقان سرزمین وحی در اردیبهشت ۱۴۰۳ به حج عمره اعزام شدند.
در این مسیر باید به این نکته توجه داشت که شهید آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی در دوران ریاست‌جمهوری خود با رویکردی فعال و هوشمندانه، گام‌های بلندی برای توسعه روابط ایران با سایر کشورها برداشت و عضویت موفقیت‌آمیز ایران در سازمان‌های مهمی همچون شانگهای و بریکس، از دستاوردهای برجسته دیپلماسی دولت سیزدهم محسوب می‌شود که نقش مؤثری در کاهش انزوای سیاسی کشور و ارتقای جایگاه ایران در صحنه بین‌المللی ایفا کرد و بازتاب این تلاش‌ها را می‌توان در پیام‌های تسلیت گسترده مقامات جهانی به‌مناسبت شهادت او مشاهده کرد.
سیاست خارجی متوازن و تعامل سازنده با همسایگان
دولت شهید رئیسی با اجرای سیاست «متوازن هوشمند»، روابط ایران را با کشورهای مختلف در شرق، غرب، شمال و جنوب به‌صورت متعادل توسعه داد؛ وی با سفر به ۱۵ کشور همسایه، بر اهمیت تعامل مستقیم با رهبران منطقه تأکید کرد و باور داشت که همکاری‌های همه‌جانبه با این کشورها می‌تواند به رشد اقتصادی، امنیتی و فرهنگی ایران و منطقه بینجامد.
شهید رئیسی در این رفت‌وآمدها دیپلماسی فرهنگی را یکی از ارکان اصلی روابط خارجی می‌دانست و معتقد بود هر ایرانی می‌تواند سفیر فرهنگ و ارزش‌های ایران باشد و در این مسیر از جمله اقدامات ایشان در این حوزه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
– توسعه گردشگری فرهنگی و مذهبی با تأکید بر ظرفیت‌های تاریخی ایران، از جمله اماکن مقدس ادیان مختلف.
– حمایت از هنرمندان و برگزاری نمایشگاه‌های بین‌المللی برای معرفی فرهنگ و هنر ایرانی.
– تبادل دانشجویان و برنامه‌های علمی-فرهنگی به‌منظور تقویت ارتباطات دانشگاهی با جهان.
– توسعه روابط با ارمنستان و دیگر کشورهای همسایه در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی.
به گزارش مجله آرونو، دیپلماسی فرهنگی به‌عنوان یکی از مؤثرترین ابزارهای سیاست خارجی، نقش کلیدی در شکل‌دهی به تصویر یک کشور در عرصه جهانی ایفا می‌کند؛ برخلاف دیپلماسی رسمی که اغلب محدود به گفت‌وگوهای سیاسی و اقتصادی است، دیپلماسی فرهنگی از طریق هنر، زبان، آموزش، مذهب و میراث تاریخی، امکان ارتباط عمیق‌تر با ملت‌ها را فراهم می‌آورد. این نوع دیپلماسی در اصل زمینه‌ساز اعتمادسازی و ایجاد روابط پایدار میان کشورهاست. به‌ویژه در دوران تشدید رقابت‌های ژئوپلیتیک، دیپلماسی فرهنگی می‌تواند به‌عنوان پلی برای کاهش شکاف‌ها و تقویت همکاری‌های دوجانبه عمل کند.
دولت سیزدهم با درک اهمیت دیپلماسی فرهنگی، آن را به یکی از ارکان اصلی سیاست خارجی خود تبدیل کرد و در این مسیر شهید رئیسی رویکردی مردمی و فراحکومتی به این موضوع داشت. اقداماتی همچون توسعه گردشگری مذهبی، حمایت از تولیدات هنری با هویت ایرانی-اسلامی و گسترش تبادلات دانشگاهی، نشان‌دهنده نگاه راهبردی این دولت به مقوله فرهنگ بود. به‌ویژه احیای روابط با عربستان و ازسرگیری حج عمره، نمونه بارزی از تأثیر دیپلماسی فرهنگی در حل مناقشات سیاسی طولانی‌مدت بود. این رویکرد ثابت کرد که فرهنگ می‌تواند حتی در سخت‌ترین شرایط سیاسی، به‌عنوان عامل ارتباط‌دهنده عمل کند.
در جهان امروز که قدرت‌های بزرگ از ابزارهای فرهنگی برای نفوذ و رقابت استفاده می‌کنند، غفلت از دیپلماسی فرهنگی می‌تواند به حاشیه‌نشینی یک کشور در عرصه بین‌المللی بینجامد. ایران با برخورداری از تاریخ کهن، تنوع فرهنگی و ظرفیت‌های مذهبی، می‌تواند از دیپلماسی فرهنگی به‌عنوان اهرمی برای بهبود روابط و مقابله با تصویرسازی‌های غلط استفاده کند. با این حال موفقیت در این مسیر مستلزم برنامه‌ریزی بلندمدت، استفاده از فناوری‌های نوین ارتباطی و تقویت نهادهای فرهنگی بین‌المللی است. تجربه دولت سیزدهم نشان داد که تلفیق هوشمندانه دیپلماسی فرهنگی با سیاست‌گذاری‌های کلان می‌تواند به بازکردن گره‌های سیاسی و تحقق منافع ملی کمک شایانی کند.
