به گزارش خبرگزاری مجله آرونو، بیش فعالی یا ADHD (اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی)، یک اختلال روانی شایع در کودکان و نوجوانان است که می‌تواند به بزرگسالی نیز منتقل شود، این اختلال باعث می‌شود فرد درگیر مشکلاتی در تمرکز، توجه و کنترل رفتار باشد و همین موضوع ممکن است زمینه‌ساز آسیب‌هایی برای افراد شود، به طور کلی بیشتر افراد مبتلا به بیش فعالی انرژی بالایی دارند، به راحتی تحریک‌پذیر هستند و در انجام وظایف نیازمند تمرکز طولانی مدت، دچار مشکل می‌شوند.
علائم بیش فعالی به طور معمول در کودکی ظاهر می‌شود و می‌تواند شامل ناتوانی در توجه به جزئیات، فراموش‌کاری، ناتوانی در سازماندهی وظایف، بی‌قراری و تمایل به فعالیت‌های پرخطر باشد، این علائم ممکن است باعث ایجاد مشکلاتی در محیط مدرسه، خانه و روابط اجتماعی افراد شود و می‌تواند تأثیر منفی بر عملکرد تحصیلی و رفتار اجتماعی کودک بگذارد.
علت دقیق بیش فعالی هنوز به طور کامل شناخته نشده است، اما تحقیقات نشان می‌دهند که این اختلال ممکن است نتیجه تعامل پیچیده‌ای از عوامل ژنتیکی و محیطی باشد، بعضی مطالعات نشان می‌دهد که ناهنجاری‌های ساختاری و عملکردی در مغز، به ویژه در مناطقی که با توجه و کنترل رفتار مرتبط است، می‌تواند نقش مهمی در توسعه این اختلال ایفا کند، همچنین تجربیات استرس‌زا و محیط‌هایی که محرک‌های زیاد و کنترل‌نشده دارد، ممکن است زمینه‌ساز بروز علائم بیش فعالی شود.
تشخیص بیش فعالی به طور معمول از طریق ارزیابی‌های جامع روان‌شناختی و رفتاری انجام می‌شود؛ این ارزیابی‌ها شامل مصاحبه با والدین و معلمان، مشاهده رفتار کودک و استفاده از ابزارهای اندازه‌گیری استاندارد است و تشخیص صحیح و به موقع این اختلال می‌تواند به آغاز درمان‌های مناسب و کمک به کودک در مدیریت بهتر علائم کمک کند.
درمان بیش فعالی شامل ترکیبی از درمان‌های دارویی و روان‌شناختی است و داروهایی مانند محرک‌ها، می‌تواند به بهبود توجه و کاهش رفتارهای بیش فعال کمک کند، همچنین درمان‌های روان‌شناختی مانند رفتاردرمانی و آموزش مهارت‌های اجتماعی می‌تواند به کودکان در مدیریت رفتار و بهبود روابط اجتماعی آنها کمک کننده باشد.
بیش فعالی؛ شایع‌ترین اختلال روان‌پزشکی کودکان و نوجوانان
افسانه کرباسی، فوق تخصص روان‌پزشکی کودک و نوجوان و عضو هیئت علمی دانشگاه با اشاره به تعریف اختلال بیش فعالی، تفاوت آن با بازیگوشی کودکان و علل بروز این اختلال به خبرنگار مجله آرونو می‌گوید: در حوزه اختلال بیش فعالی-کمبود توجه با سه گروه کودک در ارتباط هستیم؛ برخی کودکان تنها علائم بیش فعالی، برخی دیگر تنها علائم نداشتن تمرکز و برخی دیگر علائم بیش فعالی و نداشتن تمرکز را به صورت همزمان تجربه می‌کنند و این اختلال به عنوان شایع‌ترین اختلال روان‌پزشکی کودکان و نوجوانان با درگیر کردن ۱۲ درصد جامعه کودکان و نوجوانان، محسوب می‌شود.
وی می‌افزاید: درک تفاوت میان درگیر بودن کودک با اختلال بیش فعالی و بازیگوشی مربوط به سن از طریق شرح‌حال‌گیری، بررسی موقعیت‌هایی که کودک دچار علائم است و انجام پرسش‌نامه‌های تخصصی، امکان‌پذیر خواهد بود، در واقع هیچ تست یا آزمایشی نمی‌تواند بیانگر درگیر بودن کودک با این اختلال باشد.
فوق تخصص روان‌پزشکی کودک و نوجوان و عضو هیئت علمی دانشگاه با تاکید بر لزوم همراهی والدین برای درمان اختلال بیش فعالی تصریح می‌کند: در صورتی که تشخیص متخصص بر درگیر بودن کودک با اختلال بیش فعالی باشد، اما والدین پذیرای این موضوع نباشند یا نگران برچسب بیش فعال بودن برای کودک خود باشند، روند درمان کودک به تعویق خواهد افتاد و مشکلات بعدی متوجه فرزند آنها خواهد شد.
علائم بیش فعالی چه زمانی بروز می‌کند؟
کرباسی ادامه می‌دهد: به طور معمول علائم بیش فعالی از حدود سنی که کودک از نظر حرکتی تکامل پیدا می‌کند و می‌تواند فعالیت زیاد داشته باشد، دیده می‌شود، در واقع علائم این اختلال حدود سنین دو تا سه سال در کودک دیده می‌شود، اما در صورتی که جنبه‌های نداشتن تمرکز مد نظر باشد، به طور معمول علائم نداشتن تمرکز با ورود کودک به مدرسه و آغاز تحصیل تظاهر می‌کند.
وی با بیان اینکه به طور کلی سن مشخصی برای تشخیص این اختلال در نظر گرفته نمی‌شود، می‌گوید: آغاز علائم و دیدن رد پای علائم اختلال بیش فعالی در افراد باید پیش از ۱۲ سالگی آنها باشد و در صورتی که علائم نبود تمرکز و توجه در سنین بالاتر رخ دهد، باید به دنبال سایر تشخیص‌ها برای افراد بود و عواملی مانند کم کاری تیروئید، کم خونی، اضطراب و مشغولیت ذهنی می‌تواند در کاهش تمرکز افراد در سنین بالاتر مؤثر باشد.
فوق تخصص روان‌پزشکی کودک و نوجوان و عضو هیئت علمی دانشگاه اضافه می‌کند: اختلال بیش فعالی مانند بسیاری از اختلالات روانی، چندعلتی است و جمع علل زیستی، محیطی و روانی می‌تواند منجر به بروز این اختلال شود و علت ثابتی برای بروز این اختلال وجود ندارد و از میان مجموعه علل تأثیرگذار بر بیش فعالی، ژنتیک بیشترین تأثیر را بر بروز این اختلال دارد.
بیش فعالی در نوجوانی و مشکلات آن
محسن لعلی، متخصص روانشناسی کودک و نوجوان با بیان اینکه بیش فعالی شایع‌ترین اختلال در دوران کودکی و نوجوانی است، به خبرنگار مجله آرونو می‌گوید: آنچه بیشتر افراد تحت عنوان بیش فعالی می‌شناسند، در واقع جنب و جوش طبیعی افراد است و میان بیش فعالی و بازیگوشی تفاوت وجود دارد و اختلال بیش فعالی به سه گروه بیش فعالی نقص توجه، بیش فعالی پرتحرک و بیش فعالی ترکیبی تقسیم می‌شود.
وی می‌افزاید: در بیش فعالی نقص توجه، کودک یا نوجوان به جزئیات توجه نمی‌کند، حواس‌پرتی دارد و فراموش‌کار است و در بیش فعالی پرتحرک که بیشتر افراد آن را با جنب و جوش یکسان تلقی می‌کنند، کودک یا نوجوان بی‌قرار است، توان نشستن در یک مکان ثابت را ندارد، زیاد صحبت می‌کند، صبر و حوصله ندارد و رفتارهای تکانشی دارد.
متخصص روانشناسی کودک و نوجوان با بیان اینکه بیش فعالی پرتحرک در ۸ درصد کودکان و در ۲.۵ درصد نوجوانان دیده می‌شود، تصریح می‌کند: ممکن است نوجوانان تا رنج سنی ۱۵ سال نیز بیش فعالی را تجربه کنند، اما بیش فعالی با افزایش سن بیشتر در نقص توجه بروز می‌کند و در نوجوانان درگیر با بیش فعالی بیشتر علائم نقص در تمرکز و توجه، مشکلات حرکتی اندک، بی‌نظمی و مشکل در روابط بین فردی، دیده می‌شود.
لعلی با بیان اینکه نوجوانان درگیر با بیش فعالی در روابط با اطرافیان خود دچار مشکل می‌شوند، چراکه عجولانه تصمیم می‌گیرند، عجولانه صحبت و تکانشی رفتار می‌کنند، ادامه می‌دهد: هنوز علت دقیق بروز بیش فعالی مشخص نیست، اما از جمله عواملی که بر بروز بیش فعالی تأثیر می‌گذارد، ارث و وراثت، نارس بودن هنگام تولد و کمبود اکسیژن زمان تولد، است و مهم‌ترین دلیلی که می‌تواند بر بروز این اختلال تأثیر بگذارد، بدعملکردی مغز است.
بیش فعالی ممکن است با اختلال دوقطبی و افسردگی اشتباه گرفته شود
وی با بیان اینکه مغز ساز و کار ویژه‌ای دارد و هنگامی که عملکرد آن دچار مشکل شود، فرد در تمرکز، توجه و حتی آرام نشستن دچار مشکل می‌شود، می‌گوید: یکی از علائم بیش فعالی در نوجوان، آشفتگی عاطفی و زودرنجی است، اما باید توجه داشت که میان بیش فعالی و سایر اختلالات تفاوت وجود دارد و ممکن است بیش فعالی حتی با افسردگی اشتباه گرفته شود.
متخصص روانشناسی کودک و نوجوان با بیان اینکه تشخیص اختلال بیش فعالی نیازمند بررسی‌های متخصص است، اضافه می‌کند: نوجوانانی که درگیر اختلال دوقطبی هستند نیز ممکن است با نوجوانان بیش فعال اشتباه گرفته شوند و به ویژه در فاز شیدایی نوجوانان دوقطبی شاهد تشابه علائم بیش فعالی و اختلال دوقطبی هستیم.
لعلی با اشاره به اینکه از دیگر موضوعات حائز اهمیت، تفاوت میان اضطراب و بیش فعالی است، خاطرنشان می‌کند: نوجوانانی که درگیر بیش فعالی هستند، اضطراب را نیز تجربه می‌کنند، چراکه با نداشتن تمرکز و حواس‌پرتی، این نوجوانان از سمت سایر افراد مورد نکوهش قرار می‌گیرند، توقع آنها از خودشان بالا می‌رود و با بروز مشکلات تحصیلی، درگیر مشکلات اضطرابی می‌شوند.
به گزارش مجله آرونو، با توجه به تأثیر اختلال بیش فعالی بر تمام ابعاد زندگی افراد، حمایت خانواده و معلمان نقش بسیار مهمی در موفقیت درمان و بهبود کیفیت زندگی کودکان مبتلا به این اختلال دارد؛ والدین و معلمان باید به کودک کمک کنند تا برنامه‌های منظم روزانه داشته باشد، وظایف خود را به بخش‌های کوچک‌تر تقسیم کند و محیطی آرام و محرک کمتر برای انجام تکالیف او فراهم کنند.
آگاهی‌بخشی و آموزش عمومی درباره بیش فعالی نیز می‌تواند به کاهش مشکلات مرتبط با این اختلال کمک کند و برنامه‌های آموزشی و آگاهی‌بخشی می‌تواند برای تغییر نگرش‌ها و افزایش حمایت از کودکان مبتلا به بیش فعالی کمک کننده باشد و به این افراد امکان می‌دهد که موفق‌تر در جامعه حضور یابند.
بیش فعالی اختلالی است که می‌تواند بر تمام جنبه‌های زندگی افراد تأثیر بگذارد، اما با تشخیص صحیح و درمان مناسب، افراد مبتلا به این اختلال می‌توانند زندگی موفقی داشته باشند و حمایت خانواده، معلمان و جامعه در این مسیر بسیار حیاتی است و می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی و رشد فردی این افراد کمک کند.
