مطابق آخرین گزارش مرکز آمار ایران از وضعیت اجتماعی فرهنگی در بهار سال جاری، تعداد مرگ و میرهای غیرطبیعی برحسب جنس و به تفکیک علت فوت آمده است که یکی از این موارد مربوط به میزان مسمومیت‌ها است؛ بر اساس تعریف ارائه شده در این گزارش، مسمومیت به معنای «تأثیر وارد شدن مواد خارجی بر بدن از طریق تزریق، خوردن، آشامیدن، استشمام و استنشاق مواد سمی، تماس با مواد سوزش‌آور یا فرساینده و سم حیوانات زهردار که موجب به هم خوردن تعادل فیزیولوژیکی، فیزیک و یا روانی می‌شود.»، است.
مسمومیت ناشی از سم در مردان دو تا سه برابر زنان
مرکز آمار ایران بر اساس گزارش پزشکی قانونی تعداد فوتی‌های ناشی از مسمومیت در سال ۱۴۰۱ را ۲۰۴۹ مورد و در سال گذشته ۲۱۰۳ مورد اعلام کرده است و میزان مرگ ناشی از مسمومیت با سم در بهار سال جاری ۵۴۰ مورد ثبت شده است که ۳۷۱ مورد مربوط به مردان و ۱۶۹ مورد به زنان اختصاص دارد؛ البته ناگفته نماند که فوت ناشی از مصرف الکل متانول، اتیلن گلیکول و سایر الکل‌ها (بجز الکل اتانول) در موارد فوت ناشی از مسمومیت سم در نظر گرفته شده است.
مرگ‌و میرهای ناشی از مصرف دارو
مسمومیت‌های دارویی که به جان باختن افراد منتهی می‌شود، بخش دیگری از مرگ و میرهای غیرطبیعی هموطنان را تشکیل می‌دهد که بر اساس اطلاعات مرکز آمار ایران، سهم مردان در این رخداد بیش از زنان است.
همچنین در این گزارش تعداد فوتی‌های ناشی از مسمومیت دارو در سال ۱۴۰۱، ۶۹۱ و در سال ۱۴۰۲، ۸۴۹ نفر بوده است؛ در این آمار همچنان مردان سهم بیشتری از مرگ برای مصرف دارو دارند اما تفاوت زیادی بین دو جنس در فوت وجود ندارد، همچنین در بهار ۱۴۰۳، ۲۱۹ نفر به دلیل مصرف دارو جان خود را از دست دادند که مردان ۱۰۱ و زنان ۱۱۸ نفر بودند.
مرگ و میرهای ناشی از منوکسیدکربن
مطابق گزارش مرکز آمار ایران میزان مرگ و میرهای ناشی از منوکسیدکربن در سال ۱۴۰۱، ۹۱۳ نفر و در سال ۱۴۰۲ تعداد ۷۹۴ نفر به دلیل مسمومیت با منوکسیدکربن جان خود را از دست دادند؛ در این آمار نیز مردان سهم بیشتری دارند، اما آنچه باید به آن توجه کرد، افزایش آمار فوتی‌ها در فصل‌های سرد سال است، به عنوان مثال در سال ۱۴۰۱ که آمار فوتی‌ها ناشی از این گاز حدود ۹۰۰ نفر بوده تنها در فصل زمستان ۴۵۳ فوت کردند که این یعنی بیشتر فوتی‌ها در زمستان فوت کردند.
همچنین در سال ۱۴۰۲ که آمار فوتی‌ها ۷۹۴ نفر گزارش شده است، در فصل زمستان ۳۳۹ نفر فوت کردند. در آمار منتشر شده از میزان فوتی‌ها در بهار سال جاری نیز ۱۶۴ به دلیل استنشاق گاز منوکسید کربن جان خود را از دست دادند که ۱۲۱ مرد و ۴۳ زن بودند.
جنسیت و فصول تأثیر گذار در میزان مرگ و میر
این گزارش که به بررسی مرگ و میرهای غیرطبیعی ناشی از مسمومیت با سم، مصرف دارو و استنشاق منوکسید کربن پرداخته است، اهمیت قابل توجهی برای سلامت عمومی ایران دارد؛ نتایج گزارش نشان می‌دهد عوامل مختلفی همچون جنسیت و فصول سال عامل مرگ و میر بر تعداد فوتی‌ها تأثیر دارند، به‌ویژه تفاوت بین مرگ و میر مردان و زنان و افزایش فوتی‌ها در فصل‌های سرد سال، توجه به راهکارهای مناسب برای کاهش این آمارها را ضروری می‌سازد.
تفاوت بین مردان و زنان یکی از نکات مهم این گزارش، تفاوت معنادار در تعداد مرگ و میر مردان نسبت به زنان است؛ مردان در موارد مسمومیت ناشی از سم و حتی مصرف دارو سهم بیشتری از فوتی‌ها را به خود اختصاص داده‌اند، این مسئله می‌تواند ناشی از تفاوت‌های شغلی و رفتاری باشد.
بسیاری از مردان در محیط‌های صنعتی و مشاغل پرخطر مشغول به کار هستند که آنها را بیشتر در معرض مواد سمی و خطرناک قرار می‌دهد، از سوی دیگر ممکن است مردان به دلایل اجتماعی و فرهنگی دسترسی کمتری به خدمات بهداشتی و آموزش‌های پیشگیرانه داشته باشند یا کمتر از آنها استفاده کنند.
همچنین تفاوت‌های رفتاری همچون مصرف بی‌رویه یا نادرست داروها ممکن است در این اختلاف نقش داشته باشد، زنان ممکن است به دلیل نظارت بیشتر بر سلامت خود و استفاده دقیق‌تر از خدمات پزشکی، کمتر در معرض خطر مرگ‌ومیر ناشی از این عوامل باشند، با این وجود این موضوع نیاز به تحقیقات بیشتر برای بررسی دقیق‌تر دلایل این تفاوت‌ها دارد.
مسمومیت با منوکسید کربن و تأثیر فصول آمار مرگ‌ومیر ناشی از منوکسید کربن نشان می‌دهد این گاز بی‌رنگ و بی‌بو به‌ویژه در فصل‌های سرد سال بیشتر قربانی می‌گیرد، افزایش مرگ‌ومیر در زمستان به دلیل استفاده نادرست یا ناکافی از وسایل گرمایشی غیراستاندارد و نشت منوکسید کربن است. از آنجا که بیشتر این موارد به دلیل بی‌اطلاعی از خطرات و یا رعایت نکردن نکات ایمنی رخ می‌دهد، لزوم آگاهی‌بخشی عمومی و اعمال نظارت‌های دقیق‌تر بر تجهیزات گرمایشی روشن است.
روش‌های کاهش مرگ‌ومیر ناشی از مسمومیت با منوکسید کربن
برای کاهش مرگ و میرهای ناشی از مسمومیت با منوکسید کربن، می‌توان به آموزش و ترویج استفاده از وسایل گرمایشی ایمن‌تر و نصب سنسورهای هشداردهنده در منازل و اماکن عمومی پرداخت، افزایش آگاهی مردم درباره روش‌های جلوگیری از مسمومیت به‌ویژه در فصل زمستان می‌تواند نقش بسیار مؤثری در کاهش این آمارها داشته باشد.
لزوم اتخاذ اقدامات پیشگیرانه برای کاهش مصرف نادرست دارو
اهمیت آگاهی‌بخشی و نظارت‌های بهداشتی گزارش مرکز آمار نشان می‌دهد که مرگ و میرهای ناشی از مسمومیت‌ها و مصرف دارو روندی نگران‌کننده دارد، بنابراین لزوم اتخاذ اقدامات پیشگیرانه و نظارت‌های دقیق در این زمینه آشکار است.
یکی از مهم‌ترین راهکارها، افزایش آگاهی عمومی درباره خطرات مصرف نادرست داروها و استفاده صحیح از وسایل ایمنی در محیط‌های کاری و منازل است، همچنین باید قوانین مربوط به فروش و مصرف داروها سخت‌گیرانه‌تر اعمال شود تا از سوءاستفاده‌ها و مصرف بی‌رویه جلوگیری شود.
علاوه بر این نیاز است خدمات اورژانسی و بیمارستانی بهبود پیدا کند تا در صورت بروز مسمومیت، اقدامات سریع و مؤثری انجام گیرد، همچنین توجه ویژه به آموزش گروه‌های آسیب‌پذیر از جمله سالمندان و افرادی که به‌طور مکرر از داروها استفاده می‌کنند، می‌تواند تأثیر بسزایی در کاهش مرگ‌ومیرها داشته باشد.
این گزارش بر اهمیت مدیریت و کاهش مرگ و میرهای غیرطبیعی در ایران تأکید دارد. تفاوت‌های جنسیتی و فصلی در این آمارها نشان‌دهنده نیاز به برنامه‌ریزی‌های دقیق‌تر برای کاهش این آمارها از طریق آموزش، آگاهی‌بخشی و بهبود نظارت‌هاست؛ توجه به سلامت عمومی و پیشگیری از خطرات ناشی از مسمومیت با سم، دارو و منوکسید کربن می‌تواند جان‌های بسیاری را نجات دهد و بار سنگین این نوع مرگ و میرها را بر دوش جامعه کاهش دهد.
