به گزارش خبرگزاری مجله آرونو، در دنیای امروز، فضای مجازی به ابزاری قدرتمند برای آموزش، رشد مهارت‌های فردی و تقویت خلاقیت کودکان و نوجوانان تبدیل شده است و پلتفرم‌های آموزشی، بازی‌های فکری، برنامه‌های زبان‌آموزی و منابع غنی چندرسانه‌ای می‌توانند در صورت استفاده هدفمند، محرک‌های مثبتی برای توسعه ذهنی باشند، از همین رو والدین باید به‌جای حذف کامل این بستر، با نظارت هوشمندانه و مشارکت فعال، فرزندان را در مسیر یادگیری از فضای دیجیتال همراهی کنند و آشنایی با علاقه‌مندی‌های فرزند در فضای مجازی، حتی به تقویت رابطه والد و فرزند کمک می‌کند.
اگرچه فضای مجازی زمینه‌ساز رشد فکری کودکان است، اما استفاده افراطی و کنترل‌نشده می‌تواند پیامدهای روانی، جسمی و اجتماعی داشته باشد و از جمله این پیامدها می‌توان به افت تحصیلی، کاهش تعاملات حضوری، وابستگی ذهنی، اختلال خواب، ضعف تمرکز و در مواردی افسردگی اشاره کرد؛ والدین باید این آسیب‌ها را جدی بگیرند و با ایجاد تعادل بین زمان آنلاین و فعالیت‌های فیزیکی یا اجتماعی، سلامت روان و جسم فرزند را حفظ کنند و باید توجه داشت که صرف ممنوعیت یا بی‌توجهی، نه‌تنها مؤثر نیست و ممکن است کودک را به مسیر پنهان‌کاری سوق دهد.
یکی از اصول تربیتی موفق در فضای مجازی، تنظیم قوانین واضح و قابل‌اجرا با مشارکت مستقیم کودک است؛ والدین باید به فرزند خود احترام بگذارند و او را در تعیین مدت زمان استفاده، نوع پلتفرم‌ها، ساعات مجاز و پیامدهای نقض قوانین، سهیم کنند که این مشارکت، حس مسئولیت‌پذیری و خودمراقبتی را در کودک تقویت می‌کند، همچنین نوشتن توافق‌نامه خانوادگی درباره استفاده از فضای مجازی می‌تواند راهکاری عملی و منسجم برای مدیریت رفتارهای دیجیتال باشد.
آموزش سواد رسانه‌ای باید از مراحل ابتدایی تربیت دیجیتال آغاز شود و کودکان باید با مفاهیم مهمی چون تشخیص اخبار جعلی، مقابله با تبلیغات گمراه‌کننده، محافظت از اطلاعات شخصی، اصول تعامل سالم و نحوه گزارش تخلفات آشنا شوند؛ والدینی که تنها به نظارت ظاهری بسنده می‌کنند، فرصت آموزش عمیق را از فرزند سلب می‌کنند و با توسعه تفکر نقادانه، فرزندان در برابر آسیب‌های سایبری مقاوم‌تر می‌شوند و نقش فعال‌تری در مدیریت تجربه‌های آنلاین خود ایفا می‌کنند.
مشارکت در زندگی مجازی را جایگزین تنش و کشمکش‌ها کنید / وضع محدودیت در استفاده از فضای مجازی، ممنوعیت نیست
مهرداد دشتی، روانشناس و مشاور خانواده با بیان اینکه استفاده کودکان و نوجوانان از فضای مجازی و نبود مدیریت صحیح والدین، می‌تواند منجر به ایجاد تنش در فضای خانواده شود، به خبرنگار مجله آرونو می‌گوید: نخستین موضوعی که والدین باید به آن توجه داشته باشند، پرهیز از ایجاد کشمکش، تنش و تعارض میان آنها با فرزندان است و در دومین گام، والدین باید مشارکت را پیش از ایجاد محدودیت مد نظر قرار دهند.
وی با بیان اینکه مشارکت در زندگی مجازی فرزندان می‌تواند راهکاری مؤثر برای مراقبت و محافظت از کودکان و نوجوانان در برابر آسیب‌های فضای مجازی باشد، می‌افزاید: پس از برداشته شدن دو گام بیان شده، والدین می‌توانند به منظور کاهش آسیب‌های این فضا برای فرزندان، محدودیت‌هایی را مد نظر قرار دهند و باید توجه داشت که محدودیت، به معنای ممنوعیت نیست.
روانشناس و مشاور خانواده با بیان اینکه در واقع وضع محدودیت به معنای هدایت فرزندان به مسیر صحیح، آموزش آنها و استفاده از فضای مجازی در مسیر رشد، است و محدودیت را از ابعاد دیگر زندگی کودکان و نوجوانان برمی‌دارد، تصریح می‌کند: فعالیت ذهنی و فیزیکی فرزندان در فضای واقعی می‌تواند تحت تأثیر زندگی مجازی آنها قرار گیرد و والدین باید به این موضوع توجه داشته باشند.
بازی؛ مهم‌ترین عامل تقویت‌کننده صمیمیت والدین و فرزندان / ضرورت آشنایی والدین با بازی‌های آنلاین و دیجیتال امروز و همراهی با فرزندان
دشتی با بیان اینکه با وضع محدودیت‌هایی صحیح در راستای استفاده کودکان و نوجوانان از فضای مجازی، فرزندان به سمتی سوق داده می‌شوند که زندگی چندبعدی داشته باشند، ادامه می‌دهد: در واقع در نظر گرفتن محدودیت‌هایی در ارتباط با استفاده فرزندان از فضای مجازی، به معنای قانونمند کردن استفاده از این فضا است.
وی با بیان اینکه مهم‌ترین عاملی که می‌تواند صمیمیت میان والدین و فرزندان را افزایش دهد و آنها را به یکدیگر نزدیک‌تر کند، بازی است، می‌گوید: در واقع بهترین مشارکتی که والدین می‌توانند با فرزندان خود داشته باشند، بازی است که پیش از قدرت گرفتن فضای مجازی، بازی‌ها بیشتر به صورت فیزیکی بود، اما امروز بازی‌ها به بازی‌های دیجیتالی و آنلاین تبدیل شده است.
روانشناس و مشاور خانواده با بیان اینکه زندگی مجازی کودکان و نوجوانان، فضا برای بازی‌های فیزیکی را بسیار محدود کرده است، اضافه می‌کند: در همین راستا، والدین نیازمند پیدا کردن مسیرهایی جدید هستند تا بتوانند در زندگی مجازی فرزندان خود مشارکت بیشتری داشته باشند و آشنا شدن آنها با بازی‌های مجازی، از جمله راهکارهای مؤثری است که می‌تواند ارتباط میان فرزندان و والدین را نقویت کند.
آگاهی والدین نسبت به فضای مجازی؛ نخستین گام برای تعامل مؤثر با فرزندان / از خود فرزندان برای تعیین چهارچوب‌ها مشورت بگیرید
سمیه طاهری، روانشناس و مشاور خانواده با بیان اینکه نخستین گام برای تعامل مؤثر با فرزندان در فضای مجازی، کسب آگاهی والدین نسبت به زیرساخت‌ها، پلتفرم‌ها و محتوای رایج در این فضا است، به خبرنگار مجله آرونو می‌گوید: زمانی که والدین شناخت دقیقی از محیط‌های آنلاین داشته باشند، می‌توانند تصمیم‌گیری‌های آگاهانه‌تری درباره نحوه نظارت، آموزش و هدایت فرزند خود در نظر بگیرند، بدون اینکه تنها به ممنوعیت یا محدودیت اتکا کنند.
وی با بیان اینکه فرزندان زمانی در تعامل با والدین احساس امنیت می‌کنند که گفت‌وگوهای دیجیتال آنها با شنیدن همراه باشد، نه با سرزنش، می‌افزاید: ایجاد فضای گفت‌وگویی مستمر، آزاد و با زبان غیرتنبیهی، به کودک کمک می‌کند تجربه‌های خود را آزادانه بیان کند و این رویکرد همچنین بستری برای تشخیص زودهنگام خطرها و مداخله هوشمندانه والدین فراهم می‌کند.
روانشناس و مشاور خانواده با اشاره به طراحی قوانین رفتاری مشترک و انعطاف‌پذیر تصریح می‌کند: والدین باید به‌جای دیکته کردن قوانین، از فرزندان خود برای طراحی چارچوب استفاده از اینترنت مشورت بگیرند و تعیین زمان مجاز استفاده، محدودسازی نوع محتوا و مدیریت فعالیت‌های مجازی، زمانی موفق خواهد بود که به‌صورت مشترک طراحی شود و کودک احساس کند بخشی از این فرایند است.
ارتقای مهارت‌های دیجیتال فرزندان از رسالت‌های اصلی والدین است / الگوی مناسبی برای فرزند خود باشید
طاهری با بیان اینکه یکی از رسالت‌های اصلی والدین، ارتقای مهارت‌های دیجیتال در فرزندان است، ادامه می‌دهد: تفکر نقادانه، مدیریت زمان آنلاین، تشخیص منابع قابل اعتماد، محافظت از اطلاعات شخصی و مقابله با تبلیغات اغواگر از جمله مواردی است که والدین باید مرحله به مرحله به فرزندان بیاموزند و این آموزش‌ها نقش پیشگیرانه جدی در برابر آسیب‌های سایبری دارد.
وی با بیان اینکه فرزندان نه فقط با حرف، بلکه با مشاهده رفتار والدین یاد می‌گیرند، می‌گوید: والدینی که خود به‌طور افراطی از فضای مجازی استفاده می‌کنند یا حریم شخصی دیگران را رعایت نمی‌کنند، ناخواسته الگوی نادرستی به کودک منتقل می‌کنند و رفتارهای آگاهانه، متعادل و انسانی والدین در محیط‌های دیجیتال تأثیر بسزایی در تربیت فرزند دارد.
روانشناس و مشاور خانواده با اشاره به اینکه هنگامی که فرزند با تهدیدهای آنلاین مانند مزاحمت، محتوای نامناسب یا وابستگی شدید روبه‌رو می‌شود، والدین نباید با هیجان یا ترس واکنش نشان دهند، اضافه می‌کند: بهترین رویکرد، شنیدن دقیق، همدلی، دریافت مشاوره از متخصصان روان‌شناسی کودک و فناوری و حفظ ارتباط عاطفی قوی با فرزند است و در چنین حالتی، کودک نه تنها محافظت می‌شود، بلکه در مسیر رشد مسئولانه نیز هدایت خواهد شد.
رفتار والدین در فضای مجازی، الگویی مؤثر و ناهشیار برای کودک محسوب می‌شود و اگر پدر یا مادر در ساعات خانوادگی، دائم مشغول تلفن همراه باشد، کودک نیز چنین رفتاری را طبیعی تلقی می‌کند، رعایت آداب ارتباط آنلاین، پرهیز از افشای اطلاعات شخصی، حفظ توازن بین فضای دیجیتال و تعامل انسانی و کنترل هیجانات در پاسخ به محتوای مجازی، الگوهایی است که باید به‌صورت عملی از سوی والدین نمایش داده شود و والدین باید توجه داشته باشند که کودک از مشاهده یاد می‌گیرد.
در صورت بروز اشتباهات از سوی فرزند مانند تعامل با غریبه‌ها، ارسال تصویر نامناسب یا کلیک بر لینک‌های مشکوک، واکنش والدین باید بر پایه آرامش، همدلی، گفت‌وگو و اصلاح رفتار باشد و تنبیه‌های تند یا محرومیت‌های افراطی به طور معمول نتیجه‌ای جز فاصله گرفتن کودک و پنهان‌کاری بیشتر ندارد، اما در عوض، بررسی دلایل رفتاری، آموزش مجدد و در صورت لزوم استفاده از مشاور کودک یا روانشناس رسانه، راهکارهایی مؤثر و تربیتی‌تر خواهند بود.
یکی از خطرات رایج فضای مجازی، شکل‌گیری هویت‌های جعلی و خودنمایی افراطی در بسترهای اجتماعی است و والدین باید فرزند را به پذیرش خود واقعی تشویق کنند و مفاهیمی چون صداقت، احترام متقابل، پرهیز از افراط در ظاهرگرایی و اصالت شخصیت را در گفت‌وگوها و تربیت روزمره بگنجانند و حفاظت از حریم خصوصی و اجتناب از پیروی کورکورانه از ترندها، از جمله مواردی است که به سلامت هویتی کودک کمک می‌کند.
با توجه به سرعت تحولات تکنولوژی و ظهور پلتفرم‌های جدید، خانواده‌ها باید شیوه تعامل خود با فضای دیجیتال را به‌طور منظم بازنگری کنند و داشتن جلسات خانوادگی برای تبادل نظر درباره تجربه‌های آنلاین، تنظیم دستورالعمل‌های جدید، و توجه به تغییرات رفتاری کودک، ابزارهایی حیاتی برای حفظ سلامت روانی و اخلاقی فرزندان در عصر دیجیتال است و باید توجه داشت که تربیت موفق در فضای مجازی، نیازمند تعامل پایدار، گفت‌وگو صمیمانه و انعطاف تربیتی است.
