به گزارش خبرگزاری مجله آرونو، آسیب‌های اجتماعی از مهمترین تهدیداتی به شمار می‌رود که گریبان‌گیر تمام جوامع شده است و طبق گفته متخصصان، هیچ جامعه‌ای عاری از این آسیب‌ها نخواهد بود؛ اعتیاد، خشونت، پرخاشگری، سرقت، طلاق و انزوای اجتماعی، تنها بخشی از آسیب‌هایی است که نمود بیشتری دارد و تأثیرات آنها در تمام ابعاد جوامع دیده می‌شود.
آسیب‌های اجتماعی مانعی اصلی برای تحقق اهداف و تهدیدی برای ارزش‌های جوامع به شمار می‌رود و سازی ناکوک برای آهنگ پیشرفت، توسعه و رفاه اجتماعی است؛ با توجه به تبعات سنگین آسیب‌های اجتماعی، توجه به اصل پیشگیری از بروز این آسیب‌ها و اقدام مداخله‌ای تخصصی به منظور اصلاح و بهبود وضعیت و بازتوانی افراد در معرض یا درگیر با آسیب، حائز اهمیت است.
شناسایی ریشه‌های اصلی ایجاد آسیب‌های اجتماعی و نفوذ آنها به بدنه اجتماع و از بین بردن این ریشه‌ها، پیشگیری از گسترش روز افزون آنها، شناسایی افراد در معرض آسیب و درگیر آسیب و داشتن مداخله به هنگام، از جمله مواردی است که می‌تواند برای خروج از هزارتوی تاریک آسیب‌های اجتماعی راهبردی موفق باشد.
با توجه به اهمیت آسیب‌های اجتماعی و لزوم پیشگیری از بروز و مدیریت آنها، سیاست‌گذاران سطح کلان کشور در مسیر کاهش آسیب‌ها و پیشگیری از بروز آنها گام‌هایی مثبت برداشته‌اند که تشکیل شورای تخصصی پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی یکی از اقدامات مثبت انجام شده محسوب می‌شود.
پرداختن به این موضوع به قدری اهمیت دارد که سیدابراهیم رئیسی، رئیس جمهور در جلسه شورای اجتماعی، با اشاره به فلسفه تشکیل سازمان امور اجتماعی با کار ویژه رصد و دیده‌بانی وضعیت اجتماعی، تطابق مستمر گزارش عملکرد دستگاه‌ها در زمینه رفع آسیب‌های اجتماعی با واقعیت‌های میدانی را از ضروری‌ترین اقدامات برای تحقق اهداف سازمان و شورای اجتماعی برشمرد و از مسئولان سازمان‌ها و نهادهای مربوط خواست با رصد دقیق و مستمر شاخصهای کنترل و کاهش معضلات و آسیب‌های اجتماعی، تصمیم‌گیران را در داشتن نگاهی واقع‌گرایانه از شرایط و اتخاذ تصمیمات درست و به هنگام یاری کنند.
وی دو طرح «نماد» در آموزش و پرورش و «سراج» در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی را از جمله طرح‌های مؤثر در زمینه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی دانست و با تأکید بر اجرای کامل این طرح‌ها از دیگر سازمان‌ها و نهادها خواست به وظایف خود در این زمینه عمل کنند، همچنین در این جلسه بر اهمیت استفاده از ظرفیت‌های تشکل‌های مردمی، مساجد و امنای محلات و نقش مهم مراکز مشاوره در پیشگیری و علاج آسیب‌های اجتماعی تأکید کرد.
رئیس‌جمهور با بیان اینکه «تحلیل آماری از علل و چرایی پیدایش آسیب‌ها و احصای راهکارهای رفع آنها، لازمه ارائه نگاه دقیق و صحیح به تصمیم‌گیران و تصمیم‌سازان است»، بر بهره‌گیری از ظرفیت کانون‌های فکری، علمی و دانشگاهی در زمینه مقابله با آسیب‌های اجتماعی تاکید کرد و با اشاره به اینکه «مشخص شدن نسبت دستگاه‌های مختلف با مسئولیت مقابله با آسیب‌های اجتماعی و پیگیری و رصد مداوم از سوی دستگاه‌های مربوط، در کاهش و حذف آسیب‌های اجتماعی مؤثر است»، سازمان امور اجتماعی را مکلف کرد عملکرد همه سازمان‌ها و دستگاه‌های مربوط را به طور مستمر رصد و سازمان‌هایی را که به وظایف خود در این زمینه عمل نمی‌کنند را به شورای اجتماعی معرفی کند.
آسیب اجتماعی در هیچ جامعه‌ای برابر با صفر نیست
علیرضا شریفی یزدی، عضو هیئت علمی پژوهشکده خانواده وابسته به پژوهشگاه مطالعات تعلیم و تربیت، عضو انجمن جامعه‌شناسی ایران و عضو انجمن روانشناسی اجتماعی ایران در گفت‌وگو با خبرنگار مجله آرونو اظهار کرد: وجود درصدی از آسیب‌های اجتماعی در سراسر جهان امری طبیعی است و میزان آسیب اجتماعی در هیچ جامعه‌ای برابر با صفر نخواهد بود، بنابراین وجود یک نرم و درصدی از آسیب در یک جامعه طبیعی است.
وی افزود: در صورتی که آسیب‌های اجتماعی از حد نرم خود بیشتر شوند و جامعه سطح بالاتری از این آسیب‌ها را تجربه کند، فشارهای سنگینی به جامعه وارد و مشکلات بسیاری برای آن ایجاد می‌شود، همچنین این موضوع منجر به دور شدن جامعه از کارکردهای طبیعی خود می‌شود.
عضو انجمن جامعه‌شناسی ایران با بیان اینکه اولین و بارزترین ویژگی جامعه‌ای که آسیب‌های اجتماعی سنگینی را تجربه کند، دور شدن از رشد و توسعه است، تصریح کرد: در واقع آسیب‌های اجتماعی به میزانی که افزایش پیدا می‌کند منجر می‌شود جامعه از مسیر طبیعی خود خارج و پذیرای انواع دیگر آسیب‌ها می‌شود.
شریفی یزدی ادامه داد: آسیب‌های اجتماعی از جمله سرقت، بزهکاری، اعتیاد و افزایش خشونت منجر به فراهم شدن زمینه‌ای می‌شود که نسل نو به خوبی تربیت نشود، برنامه‌های توسعه در جامعه به اهداف خود نرسد و بخش بسیاری از انرژی جامعه به سمتی سوق یابد که عواقب و پیامدهای منفی ناشی از آسیب را تا حدی جبران کند.
وی با بیان اینکه هنگامی که آسیب‌های اجتماعی افزایش می‌یابد، جوامع به ناچار برای جبران پیامدهای منفی آسیب از سیستم‌های پلیسی و قضائی استفاده می‌کنند، گفت: با این اقدام تعداد پرونده‌های قوه قضائیه به شدت افزایش می‌یابد و وظیفه برعهده سیستم‌های پلیسی سنگین‌تر می‌شود.
عضو هیئت علمی پژوهشکده خانواده وابسته به پژوهشگاه مطالعات تعلیم و تربیت با بیان اینکه آسیب‌های اجتماعی، ریسک آلوده شدن افراد به انواع آسیب‌ها را افزایش می‌دهد، اضافه کرد: در جوامعی که میزان آسیب‌های اجتماعی کمتر است، امکان رشد نوجوانان و جوانان بیشتر است، از همین رو توجه به اصل پیشگیری از بروز آسیب‌های اجتماعی و اقدام به منظور اصلاح و بهبود وضعیت و بازتوانی افراد در معرض یا درگیر با آسیب، حائز اهمیت است.
اهمیت شناسایی به هنگام افراد در معرض آسیب و مداخله مؤثر متخصصانه
شریفی یزدی با بیان اینکه فعالیت و وظیفه نیروی پلیس و قوه قضائیه حفظ امنیت است، افزود: دستگاه‌های امینت‌ساز و تأثیرگذار بر کاهش آسیب‌های اجتماعی شامل دستگاه‌های فرهنگی مانند آموزش و پرورش، وزارت علوم و رسانه‌ها هستند، همچنین دستگاه‌های اقتصادی از دیگر ارکان تأثیرگذار بر پیشگیری از بروز و کاهش آسیب‌های اجتماعی محسوب می‌شود.
وی تصریح کرد: افراد یک جامعه، اصلی‌ترین نقش برای پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و کاهش آنها را برعهده دارند و در صورتی که مردم یک جامعه به خوبی نسبت به آسیب‌های اجتماعی، زمینه‌های بروز و راهکارهای پیشگیری از این آسیب‌ها آگاه باشند، می‌توانند بیشترین تأثیر را بر کاهش آسیب‌های اجتماعی داشته باشند و می‌توان گفت نقش و تأثیر مردم یک جامعه در خصوص پیشگیری و کنترل آسیب‌های اجتماعی برابر با نقش و تأثیر دستگاه‌های حاکمیتی است.
عضو انجمن روانشناسی اجتماعی ایران ادامه داد: در صورتی که سمن‌ها و ان‌جی‌اوها که تشکیلاتی مردمی و خودجوش هستند در خصوص پیشگیری و کاهش آسیب‌های اجتماعی وارد عمل شوند، شاهد نتایج مثبتی در این حوزه خواهیم بود و در صورتی که به گونه‌ای سازمان‌یافته فعالیت‌های مردمی با دریافت مجوز شکل گیرد، در بلندمدت نتایج خوبی حاصل خواهد شد و می‌توانند زمینه‌ها و سرچشمه‌های اصلی آسیب‌های اجتماعی را شناسایی کنند و از بین ببرند.
شریفی یزدی گفت: تعداد بسیاری از افراد درگیر با آسیب‌های اجتماعی و بزهکاری، از انواع اختلالات روانی رنج می‌برند و در صورتی که غربالگری مناسب و به موقع به منظور شناسایی به هنگام و مداخله مؤثر متخصصانه وجود داشته باشد، شاهد پیشگیری از بسیاری از آسیب‌های اجتماعی خواهیم بود.
وی اضافه کرد: دانش‌آموزان محل تلاقی خانواده با حاکمیت هستند و مدرسه مکانی مناسب برای شناسایی دانش‌آموزان در معرض خطر یا درگیر با آسیب‌های اجتماعی است، از همین رو شناسایی این دانش‌آموزان و تلاش برای بازتوانی، بهبود، اصلاح و افزایش مهارت‌ها از جمله راهکارهای مؤثری در خصوص پیشگیری و کاهش میزان آسیب‌های اجتماعی محسوب می‌شود.
پیشگیری سطح یک؛ بااصالت‌ترین بخش مرتبط با آسیب‌های اجتماعی
کورش محمدی، رئیس انجمن آسیب‌شناسی اجتماعی ایران در گفت‌وگو با خبرنگار مجله آرونو اظهار کرد: مهمترین و بااصالت‌ترین بخش در حوزه پیشگیری از ایجاد و بروز آسیب‌های اجتماعی متعلق به فضایی است که مبتنی بر پیشگیری سطح یک یا اولیه استوار باشد، در واقع در مدل پیشگیری سطح یک، جوامع نیازمند برنامه‌ریزی سلسله اقداماتی صحیح به منظور جلوگیری از وقوع حادثه یا آسیب در چهارچوب متد اصولی هستند.
وی با بیان اینکه این برنامه‌ریزی باید در جامعیت کامل نسبت به تمام آسیب‌های اجتماعی و شرایط و موارد مربوط به آنها باشد، افزود: به منظور کارآمد بودن برنامه‌ریزی‌های انجام شده، تمام برنامه‌ها باید مبتنی بر نگرش مثبت نسبت به پیشگیری پیش برده و در این خصوص برنامه‌ریزی شود.
رئیس انجمن آسیب‌شناسی اجتماعی ایران با اشاره به اینکه حوزه‌های تعلیم و تربیت جوامع با نگاهی به مدل‌های مشارکتی موفق باید سطح یک پیشگیری را به عنوان یک اصل و الگو در نظر بگیرند تا در راستای جلوگیری از آسیب‌ها قبل از وقوع، جامعه به توانمندسازی برسد، تصریح کرد: هزینه‌های توانمندسازی در سطح یک پیشگیری به مراتب کمتر از هزینه‌های بازتوانی در سطوح دو و سه پیشگیری است.
محمدی با تاکید بر لزوم ایجاد تحولی اساسی در برنامه‌ریزی‌های کلان به سمت پیشگیری‌های سطح یک در جوامع درگیر با آسیب‌های اجتماعی به منظور پیشگیری و کاهش آسیب‌ها ادامه داد: عنوان آسیب‌های اجتماعی، عنوانی جمعی و منظور آسیبی است که در بخش عظیمی از جامعه بروز پیدا کرده است و در نگاه سیستمی هیچ‌گاه فرد جدای از جامعه دیده نمی‌شود.
پیشگیری، تفکری است که باید در تمام ابعاد جامعه جاری شود
وی با اشاره به اینکه آسیبی که متوجه یک فرد می‌شود، به تدریج در ابعاد مختلف جامعه نیز بروز خواهد کرد، گفت: بروز آسیب در یک جامعه منجر به کج‌کارکردی و ایجاد ناهنجاری‌های رفتاری در حوزه فردی و اجتماعی، کاهش ایمنی و ارتباطات سالم در جامعه می‌شود و با بالا رفتن درجه بیماری، جامعه از کارکرهای اصلی خود انحراف پیدا خواهد کرد.
رئیس انجمن آسیب‌شناسی اجتماعی ایران با بیان اینکه هیچ بخشی از جوامع مصون از آسیب‌های اجتماعی نیست، اضافه کرد: با بروز آسیب‌های اجتماعی و افزایش میزان درگیری جوامع با آنها، نهادهای اجتماعی از جمله خانواده و حتی رسانه‌ها کارکرد اصلی خود را از دست می‌دهند و فرایند جامع‌پذیری جامعه دچار آسیب می‌شود که این موضوع خود تولیدکننده آسیب‌های اجتماعی است.
محمدی افزود: پیشگیری تفکری است که در صورت جاری شدن در یک جامعه، تمام افراد و گروه‌های اجتماعی نسبت به این موضوع واکنش مثبت نشان خواهند داد، در صورتی که این تفکر در جامع جاری نشود و نگرشی مثبت در خصوص آن وجود نداشته باشد، نمی‌توان انتظار داشت که اصل پیشگیری به عنوان رکن اساسی آسیب‌های اجتماعی تأثیر خود را به خوبی نشان دهد.
وی با تاکید بر لزوم نهادینه شدن تفکر پیشگیری و آموزش آن در بدنه تعلیم و تربیت جوامع تصریح کرد: در صورتی که تفکر پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی در بدنه تعلیم و تربیت نهادینه شود، شاهد انتقال این تفکر از نسلی به نسل دیگر خواهیم بود و تأثیرات مثبتی به همراه خواهد داشت.
رئیس انجمن آسیب‌شناسی اجتماعی ایران ادامه داد: بازتوانی از آسیب‌های اجتماعی باید همه جانبه باشد تا نقش مؤثری داشته باشد، در حیطه بازتوانی تمام ابعاد و شرایط باید در نظر گرفته شود و از فرایندی کل به جز برسیم؛ در واقع در نخستین گام ساختارهای یک جامعه باید اصلاح شود و سپس به اصلاح سایر اجزای جامعه برسیم.
بر اساس این گزارش، پرداختن به آسیب‌های اجتماعی که به مثابه زخمی عمیق بر بدنه جوامع است، باید در اولویت قرار گیرد تا بتوان جوامع را از حصار معضلات اجتماعی که خواه‌ناخواه گریبان‌گیر هر فرد، خانواده و اجتماع می‌شود رها ساخت و رنگ امید و شوق زندگی را به جامعه بیش از پیش تزریق کرد و افقی تازه پی روی افراد قرار داد.
این موضوع به قدری حائز اهمیت است که مقام معظم رهبری نیز تاکید کردند که شورای اجتماعی کشور به صورت ماهانه تشکیل شود و سازمان امور اجتماعی کشور در زیرمجموعه وزارت کشور با هدف پیگیری مصوبات شورا و هماهنگی دستگاه‌های اجرایی ایجاد شود تا شاهد تأثیرات مثبتی در جامعه باشیم.
