به گزارش خبرگزاری مجله آرونو، در تاریخ اسلام، دوره‌ای وجود دارد که از سویی شاهد افول مشروعیت سیاسی بنی‌امیه و از سوی دیگر، گسترش شبهات دینی و واگرایی‌های فقهی هستیم؛ در میانه این تلاطم امام محمد باقر (ع) پنجمین امام شیعیان، با بهره‌گیری هوشمندانه از فضای به وجود آمده، سنگ‌بنای احیای فقه اصیل نبوی و مکتب علمی اهل‌بیت را پی‌ریزی کرد؛ حرکتی که راه را برای تثبیت تشیع به‌عنوان یک منظومه علمی مستقل هموار ساخت.
دوره امامت امام باقر (ع) با ضعف خلافت اموی و بروز شکاف در ساختار قدرت همراه بود؛ پس از قتل هشام بن عبدالملک و درگیری‌های درون‌خاندانی در میان امویان، جامعه اسلامی از نظر مرجعیت فکری دچار خلأ شد، در چنین فضایی امام محمد باقر (ع) به جای ورود مستقیم به قیام‌های سیاسی پرهزینه، راهبردی ژرف‌تر برگزید؛ بازسازی مشروعیت علمی و معرفتی اهل‌بیت در سطح جامعه.
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای امام باقر (ع) بنیان‌گذاری مدرسه فقهی اهل‌بیت بود؛ مدرسه‌ای که با اتکای مستقیم به سنت نبوی و درک واقعیت‌های جامعه راهی متفاوت از فقه رسمی خلفا پیش گرفت؛ در این دوره، فقه در حجاز خصوصاً مدینه و عراق در حال تکوین بود؛ بسیاری از فقهای رسمی، متأثر از گرایش‌های سیاسی یا برداشت‌های شخصی، به جعل یا تحریف احادیث دست می‌زدند؛ در مقابل، امام باقر (ع) با تکیه بر سنت پیامبر (ص) و علوم به ارث‌رسیده از امامان پیشین، به آموزش اصول واقعی فقه، منابع استنباط، و تمایز گذاری میان حکم واقعی و ظاهری پرداخت.
ایشان شاگردانی را پرورش داد که بعدها از راویان موثق و مؤثر در شکل‌گیری فقه شیعی شدند؛ از جمله این شاگردان می‌توان به زراره بن اعین، محمد بن مسلم، برید بن معاویه عجلی و ابوبصیر اشاره کرد که هر یک صدها حدیث فقهی و کلامی را از امام نقل کرده‌اند.
بازگشت به سنت نبوی و اهل‌بیت از ویژگی‌های متمایز فقه امام باقر (ع) است؛ ایشان صراحتاً احکام خلفا را در مواردی چون حدود، معاملات، ارث و عبادات نقد می‌کرد و به سیره پیامبر (ص) ارجاع می‌داد؛ هم‌چنین فقه ایشان برخلاف فقه رسمی که گاه در خدمت تثبیت قدرت بود، معطوف به کرامت انسان، عدالت اجتماعی و معنویت اصیل بود.
با گسترش جامعه اسلامی، مسائل جدیدی در حوزه معاملات، عبادات، و مناسبات فرهنگی پدید آمد که امام باقر (ع) با نگاهی روزآمد و در عین حال وفادار به اصول، به آن‌ها پاسخ می‌داد.
روایات امام باقر (ع) در معتبرترین منابع شیعه چون الکافی، تهذیب، من لا یحضره الفقیه و الاستبصار ثبت شده است؛ هم‌چنین بسیاری از احکام فقهی مورد استناد در فقه امامیه، مبتنی بر نقل مستقیم یا غیرمستقیم از ایشان است، حتی برخی منابع اهل‌سنت مانند مسند احمد و تاریخ طبری نیز به شخصیت علمی و صداقت گفتار امام اشاره دارند.
امام محمد باقر (ع) در روزگاری که خلافت اسلامی دچار بحران مشروعیت، گسست معرفتی و انباشت شبهات فقهی بود، با نگاهی ژرف‌نگر و بی‌سروصدا، طرحی نو درانداخت؛ ایشان پایه‌گذار نظام فقهی‌ای شد که نه در خدمت قدرت، بلکه در خدمت حقیقت بود؛ فقهی که انسان، عقل و معنویت را در کانون خود قرار می‌دهد.
این سنت علمی پس از او به دست فرزندش، امام صادق (ع)، به اوج رسید و توانست مکتب اهل‌بیت را به‌عنوان مکتبی معتبر، عقل‌مدار و پاسخ‌گو در برابر جریان رسمی خلافت عرضه کند؛ مکتبی که تا امروز الهام‌بخش جوامع شیعی و دغدغه‌مندان دین ناب است.
برای آشنایی بیشتر با سیره و معارف امام باقر (ع)، منابع زیر معتبر و مستندند:
۱. الارشاد نوشته شیخ مفید؛ شرح حال زندگی امامان شیعه از جمله امام باقر (ع).
۲. بحارالانوار تألیف علامه مجلسی، جلدهای ۴۶ و ۴۷؛ مجموعه‌ای جامع از روایات مربوط به آن حضرت.
۳. حیاة الإمام محمد الباقر اثر علامه باقر شریف قرشی؛ پژوهشی تحلیلی و مفصل درباره سیره و اندیشه امام.
به گزارش خبرگزاری مجله آرونو، امام محمد باقر (ع) را باید احیاگر دانش نبوی و بنیادگذار عقلانیت شیعی در دوران پس از عاشورا دانست؛ میراث علمی و اخلاقی او، الگویی استوار برای جامعه‌ای است که در پی بازگشت به حقیقت دین، آزادگی و عدالت است.
