به گزارش خبرگزاری مجله آرونو، با گسترش ابزارهای رسانه‌ای و دسترسی آسان به محتوای صوتی، پادکست‌ها به یکی از روش‌های محبوب و در دسترس انتقال دانش و سرگرمی در میان نوجوانان بدل شده است. جذابیت این قالب رسانه‌ای در سادگی مصرف، امکان استفاده در هر زمان و مکان و تنوع موضوعات، آن را به ابزاری تأثیرگذار در زندگی روزمره نوجوانان تبدیل کرده است. با این حال، پژوهش‌های روان‌شناختی نشان می‌دهد مصرف بی‌رویه و فاقد هدایت آگاهانه این محتواها، می‌تواند اثرات منفی بر فرایند رشد شناختی، هیجانی و اجتماعی نوجوانان داشته باشد.
از آسیب‌های روان‌شناختی بالقوه این امر می‌توان به توهم دانش و سطحی‌نگری، جایگزینی با مطالعه عمیق و منابع معتبر، دسترسی به پادکست‌های با محتوای نامناسب و غیراخلاقی و فرار از واقعیت و افزایش اضطراب اشاره کرد.
بر اساس نظریه‌های یادگیری شناختی، دریافت سریع اطلاعات بدون پردازش عمیق و بدون فرصت برای تحلیل و بازتاب می‌تواند به توهم یادگیری منجر شود؛ نوجوانان ممکن است احساس کنند که به‌واسطه گوش دادن به چند پادکست در یک زمینه، درک عمیقی از آن دارند، در حالی که اغلب تنها با لایه‌های سطحی اطلاعات آشنا شده‌اند و این امر می‌تواند فرایندهای تفکر انتقادی و یادگیری عمیق را تضعیف کند.
به علاوه پادکست‌ها به‌طور معمول اطلاعات را در قالب‌های جذاب، مختصر و گاه سرگرم‌کننده ارائه می‌دهند. طبق یافته‌های روان‌شناسی رشد، نوجوانان برای رسیدن به سطوح بالای تفکر و خودتنظیمی، نیازمند منابع آموزشی ساخت‌مند و عمیق هستند و اتکای بیش‌ازحد به رسانه‌های صوتی می‌تواند فرهنگ مطالعه و پژوهش را در میان نوجوانان تضعیف کند و میل به یادگیری عمیق را کاهش دهد.
با توجه به اینکه نوجوانان در مرحله‌ای از رشد قرار دارند که هنوز در حال شکل‌دهی به هویت، ارزش‌ها و نگرش‌های خود هستند، اگر محتوای پادکست‌ها فاقد نظارت باشد، ممکن است در معرض پیام‌های مخرب، کلیشه‌های جنسیتی، اطلاعات نادرست یا حتی ترویج رفتارهای پرخطر قرار گیرند؛ همچنین استفاده افراطی از پادکست‌هایی با محتوای سرگرم‌کننده، طنز یا انگیزشی ممکن است به مکانیسمی برای فرار از فشارهای زندگی واقعی تبدیل شود.
نوجوانانی که به‌جای مواجهه با مشکلات، به مصرف پی‌درپی محتوای صوتی روی می‌آورند، ممکن است دچار گریز هیجانی شوند و این وضعیت می‌تواند به افزایش اضطراب، تأخیر در حل مسئله و ناتوانی در تنظیم هیجانات منجر شود.
اهمیت آموزش سواد رسانه‌ای شنیداری به دانش‌آموزان / پادکست، پنجره‌هایی برای فرار از واقعیت‌ها
علیرضا احمدی، معلم، پژوهشگر حوزه نوجوان، کارشناس آموزش ابتدایی و فعال رسانه به خبرنگار مجله آرونو می‌گوید: در دنیای دیجیتال امروز، پادکست‌ها به بخش مورد علاقه زندگی برخی از نوجوانان تبدیل شده است که می‌توان از درس‌های آموزشی تا سرگرمی‌های شبانه را به واسطه پادکست‌ها فرا گرفت، اما مصرف بی‌ضابطه پادکست‌ها، به‌ویژه هنگام مطالعه، نه‌تنها بازدهی آموزشی را کاهش می‌دهد، بلکه گاهی تبدیل به فرار از واقعیت‌های تحصیلی می‌شود.
وی با اشاره به اینکه مغز انسان ظرفیت محدودی برای پردازش همزمان اطلاعات دارد، می‌افزاید: وقتی دانش‌آموزی به هنگام حل مسائل ریاضی به یک پادکست طنز گوش می‌دهد، مغز به‌جای تمرکز بر محاسبات، به طور دائم بین دو محتوای متعارض جابه‌جا می‌شود، همچنین برخی از نوجوانان عادت دارند پیش از خواب با هدفون به پادکست گوش دهند، غافل از اینکه نور گوشی و تحریک ذهنی محتوا، کیفیت خواب عمیق را مختل می‌کند و می‌تواند در طول روز بر کیفیت یادگیری آموزشی تاثیر بگذارد.
این معلم و پژوهشگر حوزه نوجوان ادامه می‌دهد: پادکست‌های طولانی مدت می‌تواند دانش‌آموز را در حباب یک طرفه اطلاعاتی قرار دهد و فرصت دیالوگ، نقد فعال و توسعه مهارت‌های گفت‌وگو را از او بگیرد.
احمدی عنوان می‌کند: این مسئله در بلند مدت به کاهش تاب‌آوری اجتماعی و افزایش احساس تنهایی منجر می‌شود؛ حتی پادکست‌های آموزشی هم اگر جایگزین تعامل زنده با معلمان شود، تبدیل به شمشیری دولبه خواهد شد، اما با این وجود نمی‌توان نقش مثبت پادکست‌های هدفمند را نادیده گرفت.
وی اضافه می‌کند: دانش‌آموزان هنگام مطالعه دروس مفهومی و انتخاب محتوای کوتاه و تعاملی درسی باید افراط در شنیدن پادکست را متوقف کنند، اما چون پادکست‌ها به عنوان بخشی از دنیای رسانه امروز به حساب می‌آید، والدین و مدارس نیز باید با آموزش سواد رسانه‌ای شنیداری به دانش‌آموزان کمک کنند تا از این ابزار نه به‌عنوان مُسَکن، بلکه به عنوان مکملی آگاهانه استفاده کنند.
با وجود گسترش چشمگیر پادکست‌ها و استقبال روزافزون نوجوانان از این قالب نوین رسانه‌ای، نباید از آسیب‌ها و پیامدهای احتمالی آن غافل شد. پادکست‌ها به‌دلیل دسترسی آسان، تنوع موضوعی و جذابیت زبانی می‌تواند در شکل‌گیری نگرش‌ها و رفتارهای نوجوانان نقشی تعیین‌کننده داشته باشد، اما نبود نظام نظارتی مشخص، تولید محتواهای غیرمستند، تبلیغ سبک‌های زندگی ناسالم و طرح موضوعاتی نامتناسب با سن مخاطب از جمله چالش‌هایی است که می‌تواند بر سلامت روانی و فکری نسل جوان و نوجوان تأثیر منفی بگذارد.
برای پیشگیری از این آسیب‌ها، لازم است خانواده‌ها با دنیای رسانه‌ای فرزندان خود آشنا شوند و گفت‌وگویی مستمر و آگاهانه با آنها درباره محتوای شنیده‌شده برقرار کنند و از سوی دیگر، نظام آموزشی و نهادهای فرهنگی نیز باید با تدوین برنامه‌هایی برای افزایش سواد رسانه‌ای نوجوانان، به آنها بیاموزند چگونه میان محتوای معتبر و غیرمعتبر تمایز قائل شوند.
به‌طور کلی، پادکست اگرچه ابزاری نوین برای یادگیری و ارتباط است، اما استفاده ناآگاهانه از آن می‌تواند تبعاتی جبران‌ناپذیر به‌دنبال داشته باشد. بنابراین، توازن میان آزادی دسترسی و آگاهی مصرف‌کننده، کلید بهره‌مندی سالم از این رسانه در دنیای امروز است. آموزش سواد رسانه‌ای، تقویت تفکر انتقادی و انتخاب آگاهانه محتوا، از جمله راهکارهایی است که می‌تواند آسیب‌های احتمالی را کاهش دهد و پادکست‌ها را به فرصتی برای رشد سالم‌تر نوجوانان تبدیل کند.
