به گزارش خبرنگار مجله آرونو، در عصری زندگی می‌کنیم که فضای پیرامون ما سرشار از اطلاعاتی است که به‌وسیله رسانه‌های مختلف تولید می‌شود. ما در شرایط اشباع رسانه‌ای قرار داریم، چنین فضایی نیازمند تعیین و تجویز یک رژیم مصرف رسانه‌ای است. برای دستیابی به این رژیم مصرفی نیازمند آموزش رسانه‌ای به تمام مردم به‌ویژه کودکان و نوجوانان هستیم. کودکان امروز ناچارند با مقتضیات جامعه اطلاعاتی زندگی کنند، بنابراین ضروری است که از هم‌اکنون توانایی‌ها و قابلیت‌های لازم برای زندگی و کار در چنین جامعه‌ای در آنان ایجاد شود.
در این فرآیند نظام آموزش‌وپرورش از اهمیت خاصی برخوردار است، زیرا کودکان و نوجوانان از مهم‌ترین و درعین‌حال آسیب‌پذیرترین اقشار جامعه هستند. آموزش‌وپرورش با شناخت روح زمانه و نیازهای نشأت گرفته از آن می‌تواند پاسخ‌گوی تقاضای مبتنی بر شرایط جدید باشد و خود را با آن منطبق سازد، لذا انجام اصلاحات اساسی در آموزش‌وپرورش بنا به تجربه سایر کشورها به‌عنوان زیربنای توسعه در کشور ضرورت دارد. نظام آموزش‌وپرورش می‌تواند با ایجاد و تقویت مهارت‌های رسانه‌ای در دانش‌آموزان آن‌ها را به استفاده مؤثر و مفید از مهارت‌های ارتباطی وا دارد.
از چند دهه پیش، کشورهای زیادی با درک ضرورت آموزش سواد رسانه‌ای در عصر جدید، به آموزش این نوع از سواد پرداخته‌اند و سعی کرده‌اند در این زمینه اقتضائات و شرایط بومی کشورشان را در نظر بگیرند. تجربیات کشورهای مختلف، دانش گرانبهایی است که ما می‌توانیم با استفاده از آن تا حدودی عقب‌افتادگی خود را در این زمینه جبران کنیم و با درن ظر گرفتن شرایط بومی، به الگوی بومی آموزش سواد رسانه‌ای دست یابیم.
با توجه به اهمیت سنین نوجوانی و تمرکز هجمه‌های رسانه‌ای، پرداختن به مقوله سواد رسانه‌ای، بیش از پیش احساس می‌شود، ازاین‌رو خبرگزاری مجله آرونو در پنجمین برنامه نقد و نظر خبرگزاری با عنوان «نوجوان، سواد رسانه‌ای و هیجانات اجتماعی» که با حضور حسین حق‌پناه، صاحب‌نظر و مدرس حوزه سواد رسانه‌ای، سیدمحمدصادق سجادزاده، جامعه‌شناس و کارشناس حوزه نوجوان، احمد فروزبخش، مدرس سواد رسانه‌ای، بهناز عابدی، مدیر فرهنگسرای رسانه شهرداری اصفهان، حامد کمال، مدرس سواد رسانه‌ای و مجید شریفی‌فر، جامعه‌شناس و کارشناس حوزه سواد رسانه برگزار شد به واکاوی سطح سواد رسانه‌ای در کشور به‌ویژه نوجوانان و تأثیر این مهارت در کنترل هیجانات منفی اجتماعی در این گروه سنی پرداخته شد.
در بخش نخستِ این میزگرد که می‌توانید متن آن را از اینجا مطالعه کنید به تأخیر ۵۰ ساله ورود سواد رسانه‌ای به فضای آموزشی، نبود آمارهای دقیق از سطح این مهارت، نقش سواد رسانه‌ای و ارتباط آن با وقایع اخیر در کشور پرداخته شد. مشروح بخش دوم این میزگرد را در ذیل از نظر می‌گذرانید.
علت ورود شهرداری اصفهان به حوزه سواد رسانه‌ای
بهناز عابدی، مدیر فرهنگسرای تخصصی رسانه شهرداری اصفهان با اشاره به فعالیت‌های این مرکز در حوزه سواد رسانه‌ای اظهار کرد: ابتدای شکل‌گیری فرهنگسرای رسانه مأموریت اصلی که برای این مرکز تعریف‌شده، آموزش مهارت‌ها و سواد رسانه‌ای برای عموم مردم و شهروندان بوده است.
وی افزود: شهرداری اصفهان نخستین شهرداری کشور بود که این نیاز ویژه در شهروندان در حوزه سواد رسانه‌ای را آغاز کرد که اوایل دهه ۹۰ این ساختار در شهرداری اصفهان به‌ویژه در حوزه محله‌ها و مناطق مختلف شهر اصفهان با تولیدات و محتواهای رسانه‌ای دنبال شد.
توجیه نبودن برخی نهادهای متولی در حوزه سواد رسانه‌ای
مدیر فرهنگسرای تخصصی رسانه شهرداری اصفهان ادامه داد: شهرداری به‌عنوان نهاد غیررسمی که آموزش سواد رسانه‌ای در چهارچوب وظایف آن نیست، در کنار سایر دغدغه‌هایی که برای شهروندان دارد، دغدغه آگاهی و ارتقای سواد رسانه‌ای هم دارد. امروزه مسئله ویژه‌ای که احساس می‌کنیم این است که شاید هنوز نهادهای اصلی متولی، درباره ضرورت این آموزش‌ها توجیه نشده‌اند. شهرداری به‌عنوان نهادی که آموزش‌های سواد رسانه‌ای را داوطلبانه انجام می‌دهد، باید وارد فرآیند توجیه نهادهایی شود که مأموریت اصلی آن‌ها آموزش مهارت و سواد رسانه‌ای است.
وی اظهار کرد: این مطالبه از سمت‌وسوی نهاد مدیریت شهری و شهرداری صورت می‌گیرد، بنابراین چالش اصلی موجود در این رابطه، توجیه نبودن و ضرورت لازم را احساس نکردن، در نهادهای متولی است.
عابدی با اشاره به ناآرامی‌های اخیر کشور افزود: در بخش قابل‌توجهی از ماجراهای اخیر، کنش‌گرهای نوجوان و دهه هشتادی‌های درگیر این ماجرا بودند. البته با وقوع این ناآرامی‌ها، نهادهای متولی تا حدودی تحریک شدند و پذیرفتند که ضرورت این ماجرا و افزایش مهارت و آموزش در این بخش جدی است.
وی ادامه داد: شهرداری در تلاش است با بسترها و امکاناتی که دارد، کمک کند کمبودهایشان جبران شود و به‌طور ویژه وارد این عرصه شوند.
آگاه نبودن خانواده‌ها در حوزه سواد رسانه‌ای
مدیر فرهنگسرای تخصصی رسانه شهرداری اصفهان با طرح این پرسش که خانواده‌ها به چه میزان برای مهارت سواد رسانه‌ای آگاهی دارند، خاطرنشان کرد: این ناآگاهی در خانواده‌ها جدی است؛ البته خانواده‌ها هم از دل همین نظام‌های آموزشی بیرون آمده‌اند و درواقع فقدان آگاهی در این زمینه ملموس است. امروزه دیگر مسئله سن مطرح نیست.
یکی از نشریات معتبر بین‌المللی پرسشی مطرح کرده بود که مهم‌ترین پرسش قرن در حوزه فرهنگی چیست؟ و پاسخی که از مخاطبان خود دریافت کرد، این بود که در مهدکودک‌ها چه چیزهایی را باید آموزش دهیم. مهدکودک در آنجا استعاره است و منظور همان سن کودکی است. اگر هم‌اکنون بخواهیم برای ارتقای سواد رسانه‌ای کودک و نوجوانان اقدام کنیم، بازهم نسل‌هایی همچون پدر، مادر و سایر اقوام وجود دارند که از این آموزش‌ها بی‌بهره بوده‌اند و آموزش ندیده‌اند.
وی گفت: اگر خواستار آموزش سواد رسانه‌ای برای کودکان باشیم، باید نسل‌های پیش از آن‌ها (که در این زمینه فقدان دارند) و در تعاملات روزانه با افرادِ در حال آموزش هستند را هم در نظر بگیریم، همچنین این را هم در نظر بگیریم که سهم خانواده و نهادهای غیررسمی در این بخش پررنگ‌تر است.
عابدی در ادامه گفت: نگاهی که ما در این میزگرد داریم و درباره سواد رسانه‌ای حرف می‌زنیم، تحلیل محور است. این مباحث درواقع یک نگرانی برای ما ایجاد کرده که برای حل آن راهکار می‌دهیم، اما شاید در کشور ما در فضاهای رسمی و غیررسمی رسانه، از جنبه فرصت‌محوری کار نکرده‌ایم و به دنبال این بوده‌ایم که چه موضوعی را می‌خواهیم اما به دنبال اینکه چه نمی‌خواهیم، نبوده‌ایم.
وی تأکید کرد: اگر بخواهیم ویژه‌تر درباره نوجوان حرف بزنیم، باید بدانیم که هیجان با نوجوان عجین است. سیاست‌گذاری‌ها در این حوزه این شکلی بوده که چند قدم در حوزه رسانه عقب‌تر از نوجوان بوده‌ایم.
مدیر فرهنگسرای تخصصی رسانه شهرداری اصفهان تصریح کرد: برای ارائه محتوا برای قشر نوجوان که بخواهد ذهن او کانالیزه کند و به خشم‌های خیابانی کشیده نشود، نیاز به عرضه محتوای مناسب است که متأسفانه این محتوا وجود ندارد. این مسئله که نوجوان را در کنار کودک می‌آوریم درست نیست؛ این دو قشر، گروه‌های سنی متفاوتی هستند و ما چیزی که مختص این گروه باشد نداریم.
وی با بیان اینکه هجمه‌های رسانه‌ای از سمت غرب متوجه کشور ما و نسل‌های مختلف می‌شود افزود: در این رابطه باید با یک رویکرد واکنشی، مقابله کند اما آیا نوجوان ما در توئیتر فعال است؟ خیر؛ او در فضای تیک‌تاک و بسترهای مشابه دیگر است.
عابدی گفت: ما فکر می‌کنیم همه شهروندان در فضاهای مشخصی هستند اما نوجوان متأثر از موسیقی غرب یا محصولات فرهنگی کره‌ای است. حتی گاهی در رویکردهای واکنشی منبع را اشتباه گرفته‌ایم.
لزوم تبیین سواد رسانه‌ای برای نوجوانان
حامد کمال، مدرس سواد رسانه‌ای اظهار کرد: امروز شاهد هستیم که رسانه‌های رسمی ما یک‌طرفه هستند و تعاملی نیستند. از طرفی بودجه رسانه‌های غیررسمی حتی رسانه‌های رسمی کشور با رسانه‌های فارسی‌زبان و معاند جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور قابل‌مقایسه نیست و بسیار اندک است. یکی از رسانه‌های معاند جمهوری اسلامی ایران، سالی ۲۵۰ میلیون دلار بودجه می‌گیرد اما بودجه فرهنگی کشور ما نیم درصد است.
وی افزود: دوره رسانه‌هایی که به‌صورت کلاسیک کار می‌کنند، گذشته است. رسانه‌های غیررسمی جاذبه بصری بیشتری از خبرگزاری‌های رسمی دارند و قابل‌دسترسی هستند. شبکه‌های اجتماعی تعاملی هستند و همه در فضاهای غیررسمی مشارکت دارند. این باعث شد شبکه‌های غیررسمی ما بازدید بیشتری داشته باشند.
این مدرس سواد رسانه‌ای تأکید کرد: امروز والدین در خانواده‌ها باید عضو شبکه‌های اجتماعی باشند و نظارت کنند و پدر و مادر باید به‌عنوان ناظر عضو شبکه‌های اجتماعی شوند. در موضوع روابط همسران باید رمز گوشی‌ها به نحوی باشد که عامل اعتماد بین یکدیگر باشد.
وی با بیان اینکه والدین قبل از سواد رسانه‌ای باید سواد عاطفی داشته باشند، افزود: حتی کاربرد اسامی همسران یک‌بار عاطفی داشته و پیامکی که روی گوشی برای همدیگر ارسال می‌کنند، بار معرفتی و عاطفی دارد.
فضای مجازی باید از فضای تفریحی خارج شود
کمال تصریح کرد: کاری که می‌توان برای نوجوانان انجام داد، پر کردن اوقات فراغت آن‌ها است به این شکل که بازی‌های فکری را در کنار پدر و مادر انجام دهند. موضوع دوم ورزش کردن است؛ وقتی هوش هیجانی مطرح شد باید به آن پاسخ داده شود. امروزه می‌بینیم که تا چند کیلومتر، ماشین پارک شده است و این یعنی مردم کم‌تحرک شده‌اند.
وی خرید کردن اعضای خانواده با همدیگر را راهکار دیگر در این رابطه عنوان کرد و گفت: حتی به همسران پیشنهاد می‌کنم اگر می‌خواهید طلا بخرید باهم به خرید بروید، چراکه خرید با همراهی همسر، لذت‌بخش‌تر است.
این مدرس سواد رسانه‌ای تأکید کرد: فضای مجازی باید از فضای تفریحی خارج شود. در بحث حاکمیت هم باید مبحث سواد رسانه‌ای در همه مقاطع آموزش داده شود. بحث آموزش رسانه در مدارس باید براساس مباحث روز و سرعت پیشرفت رسانه باشد.
