به گزارش خبرگزاری مجله آرونو، موضوع پدافند غیرعامل از قدمتی به اندازه تاریخ حیات انسان برخورداراست و در طول تاریخ همیشه جز مهمی از زندگی بشر بوده است، چرا که اقدامات دفاعی سبب دفع یا کاهش میزان اثر تجاوز مهاجمان می‌شود، اما چگونگی دفاع به عوامل و شرایط مختلفی بستگی دارد و انسان‌ها در دوران حیات خود سعی کرده‌اند تا با استفاده از عقل و تدبیر و اراده خود بهترین راه دفاع را در وضعیت‌های متفاوت، در مقابل تهاجمات انتخاب و آن را به کار بندند.
در این ارتباط اقدامات دفاعی انسان همیشه با استفاده از سلاح و تجهیزات جنگی صورت نگرفته است، بلکه در موارد زیادی انسان برای دفاع، شیوه‌هایی را به کار برده که سلاح و تجهیزات جنگی در آن پدافند غیرعامل نقشی نداشته است.انسان‌های اولیه از مامن‌های طبیعی مثل غارها و پوشش درختان استفاده می‌کردند که با شکل‌گیری تمدن‌های اولیه استفاده از برج و بارو و خندق و دروازه‌های محکم متداول شد.
بنابراین هدف از اهمیت دادن به موضوع پدافند غیرعامل، کاستن از آسیب‌پذیری نیروی انسانی، ساخت و سازها، تجهیزات حیاتی، حساس و مهم کشور و محیط‌زیست به‌رغم حملات حساب شده و مخرب، استمرار فعالیت‌ها و خدمات زیربنایی، تأمین نیازهای حیاتی، تداوم اداره کشور در شرایط بحرانی ناشی از جنگ و حفظ محیط زیست به عنوان محیط زندگی است. در این راستا، محیط زیست طبیعی دیگر تنها یک عنصر زیباشناختی از چشم‌انداز کشور نیست، بلکه به عنوان یک سپر دفاعی مستحکم و زیرساخت استراتژیک پویا، نقشی حیاتی در ارتقای امنیت ملی و تاب‌آوری کشور ایفا می‌کند.
در این بین وقتی صحبت از تهدیدات زیستی می‌شود، منظور تهدیدات طبیعی از جمله زلزله و سیل نیست، بلکه منظور تهدیدات انسان ساز است که به طور ناخواسته پیش می‌آید، چرا که اولویت نخست پدافند غیرعامل زیستی حفظ جان انسان‌ها و به عبارتی حفظ سرمایه انسانی کشور است، چرا که حفظ و احیای محیط زیست نه تنها یک وظیفه زیست‌محیطی و اخلاقی، یک ضرورت استراتژیک و امنیتی غیرقابل انکار برای هر کشوری است. اکوسیستم‌های طبیعی، با ارائه کارکردهای دفاعی متنوع، انعطاف‌پذیر و غالباً کم‌هزینه، به مثابه زیرساخت‌های امنیتی ملی پنهان عمل می‌کنند، این کارکردها، در کنار خدمات اکولوژیکی دیگر، بر اهمیت رویکرد یکپارچه در مدیریت منابع طبیعی و برنامه‌ریزی دفاعی تأکید دارند.
تجربیات و بررسی‌ها نشان می‌دهد که تهیه نقشه‌های پدافند غیرعامل مبتنی بر اکوسیستم‌های طبیعی به ویژه شناسایی دقیق، نقشه‌برداری و ارزیابی پتانسیل دفاعی اکوسیستم‌های طبیعی در طرح‌ریزی‌های پدافند غیرعامل، ایجاد کمربندهای سبز دفاعی و زون‌های امنیتی طبیعی با طراحی و اجرای پروژه‌های جنگل‌کاری، احیای تالاب‌ها و تقویت پوشش گیاهی در مناطق استراتژیک، به ویژه در مرزها، با رویکرد پدافند غیرعامل، به رسمیت شناختن و حفاظت قانونی از اکوسیستم‌های کلیدی همچون تالاب‌ها، جنگل‌ها، کوهستان‌ها و صخره‌های مرجانی به‌عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از زیرساخت‌های امنیتی کشور است و حفظ سرمایه‌های طبیعی، نه تنها به سلامت محیط زیست کمک می‌کند، به طور مستقیم به تقویت توان دفاعی، افزایش تاب‌آوری ملی و تضمین پایداری در برابر تهدیدات مختلف منجر می‌شود.
پدافند غیرعامل، ضامن تداوم امنیت زیستی و توسعه پایدار کشور
داریوش گل‌علیزاده، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست اصفهان با بیان اینکه نقش پدافند غیرعامل در حفاظت از محیط زیست، یکی از مهمترین بخش‌های امنیت زیستی و توسعه پایدار کشور است، اظهار کرد: هدف اصلی پدافند غیرعامل کاهش آسیب‌پذیری‌ها و جلوگیری از خسارات گسترده بدون استفاده از ابزارهای نظامی است. ما اگر محیط زیست سالمی داشته باشیم بسیاری از مؤلفه‌های پدافند غیرعامل را خواهیم داشت که در مواقع بحران و بروز حوادث غیرمترقبه به کمک مدیریت بحران خواهد آمد.
وی با اشاره به اینکه محیط‌زیست به‌عنوان زیرساخت حیاتی کشور، همواره در معرض تهدیدهای انسانی و طبیعی است، افزود: پدافند غیرعامل مجموعه‌ای از تدابیر است که سبب می‌شود در شرایط بحرانی همچون بلایای طبیعی یا حوادث غیرمترقبه، خسارت به انسان و محیط زیست به حداقل برسد.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست اصفهان با اشاره به اینکه پدافند غیرعامل کمک می‌کند تا منابع حیاتی همچون آب، خاک، هوا و تنوع زیستی در برابر این تهدیدها کمتر آسیب ببینند، گفت: پدافند غیرعامل مجموعه اقداماتی است که برای کاهش خسارات و افزایش تاب‌آوری در برابر تهدیدات طبیعی، انسانی یا فنی انجام می‌شود و هدف اصلی آن کاهش آسیب‌پذیری زیرساخت‌ها و منابع حیاتی است.
وی ادامه داد: در حوزه محیط زیست این پدافند به معنای پیشگیری از تخریب اکوسیستم‌ها در اثر حوادث، کاهش آثار آلودگی‌ها، تخریب منابع آب و خاک، حفظ امنیت غذایی و زیستی در شرایط بحران است، از این‌رو باید برنامه عملیاتی برای حفظ محیط زیست تدوین شود، چرا که محیط زیست، بخش حیاتی و امنیت ملی است، در نبود برنامه عملیاتی، بحران‌های زیست‌محیطی می‌توانند به تهدیدهای اجتماعی و امنیتی تبدیل شوند.
گل‌علیزاده با بیان اینکه منابع حیاتی آب، خاک، جنگل‌ها، تالاب‌ها و هوا در معرض خطراتی همچون خشکسالی، آتش‌سوزی، طوفان‌های گردوغبار و انواع آلودگی‌های صنعتی است، اما فرونشست تهدیدی به مراتب جدی‌تر از آلودگی هوا است، چرا که آلودگی هوا طی اجرای برنامه‌های عملیاتی قابل کنترل است، اضافه کرد: فرونشست پدیده‌ای برگشت‌ناپذیر است، بارگذاری بی‌رویه فعالیت و جمعیت در استان بیش از ظرفیت زیستی، منجر به برداشت بیش از حد آب‌های زیرزمینی در دشت‌های بحرانی از طریق چاه‌های مجاز و غیرمجاز شده و سبب افت سطح آبخوان‌ها و تشدید فرونشست زمین شده است.
وی عنوان کرد: تأمین حقابه و ایجاد جریان دائمی زاینده‌رود، مدیریت پایدار منابع آب، بستن چاه‌های غیرمجاز، ایجاد محدودیت برداشت آب از منابع زیر زمینی، بازنگری در مجوز مصرف آب از منابع زیرزمینی، اجرای طرح‌های اضطراری و ضروری از جمله طرح تعادل بخشی آبخوان‌ها از طریق تزریق آب، به‌عنوان راه‌حل اساسی و مؤثر برای جلوگیری از پیشرفت سریع فرونشست خواهد بود.
توجه به موضوع تغییرات اقلیمی و تبعات نامطلوب آن بسیار اهمیت دارد
گل‌علیزاده بر لزوم توجه به سایر مشکلات زیست‌محیطی از جمله خشکسالی و کمبود آب، گفت: تالاب بین‌المللی گاوخونی که شاخصی برای ارزیابی مدیریت منابع آب و سرزمین در بالادست است، به دلیل سوءمدیریت و تداوم خشکسالی، در صورت تأمین نشدن حقابه، به کانون گردوغبار تبدیل می‌شود.
وی با اشاره به اینکه در سال‌های اخیر، حوضه زاینده‌رود با چالش‌های جدی مواجه شده است که مهمترین آنها خشک شدن تالاب بین‌المللی گاوخونی و تشدید فرونشست در مناطقی از استان اصفهان به ویژه در دشت برخوار، دولت آباد و دشت مهیار شده است، افزود: توسعه بی‌رویه و الگوی نامناسب کشت، توسعه باغداری و پرورش ماهی در بالادست، در حوضه زاینده‌رود فشار زیادی بر منابع آبی وارد کرده و به حیات این رودخانه تاریخی و فرهنگی آسیب زده است.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست اصفهان با اشاره به اینکه تداوم خشکسالی، سبب تهدید اکوسیستم‌های طبیعی، زوال تنوع زیستی، خشک شدن فضای سبز و باغات، خشک شدن تالاب بین‌المللی گاوخونی، تشدید فرونشست و افت شاخص‌های زیستی شده است، عنوان کرد: این امر، موجب تشدید پدیده مهاجر فرستی شده است. زاینده‌رود یک امانت ارزشمند و ثروت ملی است، از این‌رو، احیای زاینده‌رود و تالاب گاوخونی، یک مطالبه عمومی است که با مشارکت مردم و مسئولان تمام استان‌های واقع در حوضه آبریز و مسئولان ملی امکان پذیر است.
وی خاطرنشان کرد: توجه به موضوع تغییرات اقلیمی و تبعات نامطلوب آن بسیار اهمیت دارد، از این‌رو مطابق بند پ ماده ۲۲ قانون برنامه هفتم پیشرفت، سازمان حفاظت مکلف شد، برنامه مدیریت تغییر اقلیم را تهیه و به دولت ارائه کند که این پیش‌نویس تهیه و پس از طی تشریفات قانونی در تاریخ بیست‌وهشتم مهر از سوی دولت ابلاغ شد،، سال‌ها بود که موضوع تغییر اقلیم مغفول مانده بود و این حکم را در برنامه هفتم پیشرفت جای دادیم.
گل‌علیزاده ادامه داد: به نظر می‌رسد، مهمترین اولویت این حوزه در حال حاضر، تهیه برنامه سازگاری با تغییر اقلیم است، چرا که معتقدیم اگر به تغییر اقلیم، به‌خوبی پرداخته نشود، تمام برنامه‌های توسعه‌ای تحت تأثیر قرار می‌گیرد و خسارت زیادی به محیط زیست تحمیل خواهد شد، همان‌طور که امروزه شاهد خشک شدن تالاب‌ها، وقوع سیلاب‌های سنگین، فرسایش شدید خاک، توسعه بیابان‌زایی، آتش سوزی جنگل‌ها و مراتع، فرونشست، طوفان‌های گردوغبار و تهدید امنیت غذایی هستیم.
وی گفت: تقویت پوشش گیاهی و ایجاد کمربند سبز برای کاهش گردوغبار، اجرای عملیات آبخوان‌داری، پخشایش سیلاب، تغییر رویکرد در برنامه‌های توسعه‌ای به ویژه در زمینه مدیریت آب و سرزمین، فرهنگ‌سازی، آموزش عمومی و افزایش آگاهی می‌تواند سبب افزایش تاب‌آوری شهرها، روستاها و تأسیسات زیربنایی و محیط زیست شود.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست اصفهان خاطرنشان کرد: با توجه به اهمیت موضوع کاهش آسیب‌پذیری در برابر پیامدهای تغییر اقلیم، در استان اصفهان به دنبال تهیه برنامه سازگاری با تغییر اقلیم هستیم و تمام بخش‌ها باید، برنامه سازگاری حوزه کاری خود را تهیه کنند، برنامه‌ای که دارای اقدام، زمان‌بندی و شاخص‌های کمی برای ارزیابی عملکرد باشد.
در نهایت، پیچیدگی و تحول سریع، ویژگی جوامع کنونی است و پیشبرد اهداف و بالندگی هر کانون جمعیتی در الگوی ساختار مدرن نیازمند مدیریتی خلاقانه، ابتکاری، علمی و همه جانبه‌نگر است که بتواند با دامنه‌ای از حساسیت و هوشمندی از داشته‌های انسانی، زیستی، زیرساختی و فناورانه در برابر انواع تهدید حراست کند و در شرایط بروز مشکل گنجینه‌ای غنی از سرمایه پدافند غیرعامل را به نمایش بگذارد.
