به گزارش خبرگزاری مجله آرونو، افزایش دمای هوا در فصل تابستان می‌تواند اثرات جدی بر سلامت عمومی افراد داشته باشد؛ در شرایط گرمای شدید، بدن برای حفظ تعادل دمایی خود وارد حالت اضطراری می‌شود و فرایندهایی مانند تعریق، افزایش ضربان قلب و گشاد شدن عروق به‌کار می‌افتد و این تغییرات اگر با نوشیدن مایعات کافی و استراحت در مکان‌های خنک همراه نباشد، ممکن است به کم‌آبی، سردرد، ضعف، اختلال در تمرکز و در موارد شدیدتر به گرمازدگی منجر شود، افرادی که بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت یا فشار خون دارند، بیش از دیگران در معرض پیامدهای گرما قرار می‌گیرند.
در میان گروه‌های حساس، کودکان و سالمندان بیشترین آسیب‌پذیری را نسبت به گرمای شدید دارند، کودکان به دلیل ناتوانی در تنظیم مؤثر دمای بدن و عدم درک خطرات محیطی، اغلب بدون توقف در هوای گرم بازی می‌کنند و با تأخیر علائم گرمازدگی مانند بی‌حالی، تهوع یا افزایش دمای بدن بروز پیدا می‌کند، سالمندان نیز به دلیل افت احساس تشنگی، عملکرد پایین کلیه‌ها و گاهی مصرف داروهای دیورتیک، بیشتر در معرض کم‌آبی و شوک گرمایی قرار می‌گیرند و هر دوی این گروه‌ها ممکن است به‌سرعت دچار اختلال در سطح هوشیاری یا افت فشار خون شوند.
برای پیشگیری از پیامدهای گرما، رعایت چند نکته ساده، اما حیاتی ضروری است و نوشیدن مایعات کافی در فواصل منظم حتی بدون احساس تشنگی، پرهیز از حضور در فضای باز بین ساعت ۱۰ تا ۱۶، استفاده از پوشش روشن و نخی و تهویه مناسب محیط زندگی از جمله اقدامات کلیدی است و علاوه بر این، استفاده از وسایل خنک‌کننده، دوش آب ولرم و استراحت کافی در محیط‌های خنک نیز می‌تواند از بروز گرمازدگی جلوگیری کند و والدین و مراقبان سالمندان باید به نشانه‌های اولیه بی‌حالی یا گیجی حساس باشند تا مداخله فوری انجام شود.
تغذیه نقش مهمی در حفظ تعادل بدن در گرما دارد و مصرف غذاهای سبک و آسان‌هضم مانند سوپ جو، آش، سالاد سبزیجات و میوه‌هایی مانند هندوانه، هلو و خیار که میزان آب بالایی دارند، توصیه می‌شود، همچنین باید از مصرف خوراکی‌های سنگین، سرخ‌کرده و پرادویه در وعده ناهار پرهیز کرد، چراکه باعث افزایش حرارت درونی بدن می‌شود و نوشیدنی‌های طبیعی مانند شربت خاکشیر یا عرق بیدمشک می‌تواند علاوه‌بر تأمین آب بدن، تعادل املاح را حفظ کند و کمبود پتاسیم و سدیم که در تعریق زیاد از دست می‌رود، در صورت جایگزینی درست به بازگشت سریع فرد به شرایط طبیعی کمک می‌کند.
به طور کلی، آموزش رفتارهای ایمن به کودکان، اطلاع‌رسانی مناسب به سالمندان و خانواده‌ها و استفاده از راهکارهای سنتی و نوین برای تنظیم دمای بدن، می‌تواند تابستان را به فرصتی برای ارتقای سبک زندگی سالم تبدیل کند و با توجه به اهمیت ارتقای آگاهی افراد، درباره تأثیر گرما بر بدن به‌ویژه بر سلامت کودکان و سالمندان، تأثیر گرمازدگی در کودکان و سالمندان و تغذیه مناسب در این شرایط، با بهنام یوسفیان، پزشک و متخصص طب سنتی، گفت‌وگویی داشتیم که شرح آن را در ادامه می‌خوانید.
مجله آرونو: گرمای شدید چه تأثیری بر سیستم ایمنی بدن افراد آسیب‌پذیر دارد؟
یوسفیان: در مواجهه با گرمای شدید، بدن برای حفظ تعادل حرارتی وارد وضعیت استرس فیزیولوژیک می‌شود که یکی از پیامدهای آن سرکوب سیستم ایمنی است و افزایش ترشح هورمون‌هایی چون کورتیزول که نقش تعدیل‌کننده التهاب دارند، در بلندمدت عملکرد ایمنی را تضعیف می‌کند.
در کودکان، سیستم ایمنی هنوز به‌طور کامل توسعه نیافته است و در سالمندان نیز به‌طور طبیعی، قدرت سیستم ایمنی بدن کاهش می‌یابد و این دو گروه در مواجهه با شرایط گرمایی شدید، بیش از دیگر افراد در معرض ابتلاء به عفونت‌های ویروسی، گوارشی یا تنفسی قرار می‌گیرند و بهبودی آنها نیز کندتر خواهد بود.
از سوی دیگر، کاهش مصرف غذاهای مفید و مایعات در شرایط گرم، موجب افت سطح ویتامین‌ها، املاح و سایر مواد ضروری برای سلامت سیستم ایمنی می‌شود و پرهیز از مواد غذایی مضر، مصرف میوه‌های تازه، داشتن خواب کافی و حضور در محیط‌های خنک، به‌ویژه در ماه‌های گرم، نقش پررنگی در حفظ ایمنی بدن ایفا می‌کند.
مجله آرونو: کدام یک از بیماری‌ها می‌تواند نتیجه مستقیم قرار گرفتن در معرض گرمای بیش از حد باشد؟
یوسفیان: رایج‌ترین و خطرناک‌ترین عارضه گرمای زیاد، گرمازدگی است که در صورت تشخیص ندادن و درمان نشدن، می‌تواند به آسیب مغزی، کما یا مرگ منجر شود و علائم آن شامل تب بالا، پوست داغ و خشک، سردرد شدید، تهوع، تشنج و از دست‌دادن هوشیاری است.
علاوه بر آن، بیماری‌هایی همچون کم‌آبی شدید، اختلالات الکترولیتی، نارسایی کلیوی، تپش قلب، و حتی ترومبوز (لخته شدن خون) نیز می‌تواند در نتیجه کاهش آب بدن و افزایش غلظت خون به‌وجود آید و کودکان، سالمندان و بیماران قلبی بیشتر در معرض این خطرات هستند.
حتی اختلالات پوستی مانند راش‌های حرارتی یا بثورات آفتابی، حساسیت‌های خفیف تنفسی و تشدید بیماری‌های مزمن از جمله دیابت یا فشار خون نیز در گرمای شدید شایع‌تر می‌شود و نکته کلیدی در این خصوص، پیشگیری از این شرایط با رعایت رژیم آب‌رسانی مناسب، فعالیت حداقل در ساعات گرم و استفاده از ابزارهای محافظتی مانند کلاه، عینک آفتابی و تهویه مناسب است.
مجله آرونو: چرا کودکان بیشتر از بزرگسالان در معرض خطر گرمازدگی قرار می‌گیرند؟
یوسفیان: کودکان به دلایل فیزیولوژیکی نسبت به گرما حساس‌تر هستند و نسبت سطح به حجم بدن آنها بالاتر است، در نتیجه گرما سریع‌تر در بدن آنها نفوذ و تجمع می‌کند، همچنین سیستم تنظیم دمای بدن و غدد تعریق کودکان هنوز به بلوغ نرسیده است و توانایی کافی برای دفع مؤثر گرما را ندارند.
رفتارهای طبیعی کودکانه نیز در این میان نقش مهمی ایفا می‌کند؛ کودکان اغلب ساعت‌ها بدون وقفه در فضای باز و زیر نور مستقیم آفتاب بازی می‌کنند، بدون اینکه متوجه نشانه‌های اولیه گرمازدگی مانند خستگی، بی‌حالی یا خشکی دهان شوند و تمایل آنها به پوشیدن لباس‌های غیراستاندارد در تابستان یا امتناع از نوشیدن آب، احتمال گرمازدگی را دوچندان می‌کند.
در صورتی که علائم اولیه گرمازدگی نادیده گرفته شود، گرمازدگی می‌تواند به عوارضی چون تب بالا، تهوع، کم‌آبی شدید یا حتی تشنج منجر شود و پیشگیری از این وضعیت از طریق آگاهی‌بخشی به کودک، تأمین آب کافی، استفاده از لباس‌های نخی روشن و محدودسازی زمان حضور در هوای گرم، بسیار حائز اهمیت است.
مجله آرونو: چه علائمی نشان‌دهنده کم‌آبی در سالمندان است که ممکن است بر اثر گرمای شدید بروز کند؟
یوسفیان: در دوران سالمندی، احساس تشنگی به‌طور طبیعی کاهش می‌یابد که این امر موجب می‌شود بسیاری از سالمندان پیش از اینکه متوجه کم‌آبی شوند، علائم بالینی را تجربه کنند و نشانه‌هایی مانند خشکی دهان، خستگی مزمن، سردرد، افت فشار خون، سرگیجه و اختلال در تمرکز، از علائم اولیه کم‌آبی محسوب می‌شود.
کاهش ذخیره مایعات بدن و افت عملکرد کلیه‌ها در سالمندی باعث می‌شود که تنظیم حجم خون، الکترولیت‌ها و دمای بدن با چالش مواجه شود و اگر این شرایط نادیده گرفته شود، می‌تواند به نارسایی کلیوی، بی‌نظمی ضربان قلب و حتی آسیب مغزی منجر شود.
برای پیشگیری از این مشکل، مصرف منظم آب و مایعات طبیعی مانند آبمیوه‌های خانگی و شربت‌های سنتی در طول روز حتی هنگامی که افراد احساس تشنگی نمی‌کنند، ضروری است و نظارت خانواده‌ها بر وضعیت ظاهری سالمندان، تهویه مناسب فضای منزل و پرهیز از مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار نیز از راهکارهای مؤثر در جلوگیری از کم‌آبی به شمار می‌رود.
مجله آرونو: تفاوت علائم گرمازدگی در کودکان و سالمندان در چیست و چگونه باید به آنها رسیدگی کرد؟
یوسفیان: هرچند گرمازدگی در هر دو گروه نشانه‌هایی مشابه دارد، اما بروز و پیشرفت علائم در کودکان و سالمندان متفاوت است؛ در کودکان، نشانه‌هایی همچون قرمزی صورت، بی‌قراری، تهوع، تنفس تند، خواب‌آلودگی، کاهش اشتها و گاهی تب ناگهانی دیده می‌شود، در حالی که در سالمندان، علائمی مانند سردرگمی، افت فشار خون، خشکی زبان، اختلال در راه‌رفتن و حتی بی‌هوشی بروز می‌کند.
از آنجا که کودکان گاهی نمی‌توانند احساس خود را بیان کنند و سالمندان ممکن است به اشتباه نشانه‌ها را به بیماری‌های پیشین نسبت دهند، تشخیص و رسیدگی باید سریع و آگاهانه باشد و تأخیر در مراقبت می‌تواند به تشنج، آسیب مغزی یا نارسایی اندامی منجر شود.
در هر دو گروه، در صورت بروز گرمازدگی باید افراد به سایه یا مکان خنک منتقل شوند، لباس‌ها سبک و نوشیدنی خنک، اما بدون قند زیاد به فرد داده شود و در صورت حاصل نشدن بهبودی طی چند دقیقه، با اورژانس تماس گرفته شود.
شناسایی تفاوت علائم به خانواده‌ها کمک می‌کند تا حساس‌تر عمل کنند؛ در کودکان، بیشتر رفتار و چهره بیانگر شرایط است، در حالی که در سالمندان ممکن است یک سکوت غیرعادی یا لرزش اندام‌ها، نشانگر هشدار باشد و آموزش به اطرافیان، کلید موفقیت در پیشگیری از پیامدهای خطرناک گرمازدگی است.
مجله آرونو: چه نوع تغذیه‌ای در روزهای گرم برای کودکان و سالمندان توصیه می‌شود؟
یوسفیان: در روزهای گرم سال، به‌دلیل کاهش اشتها و افزایش تعریق، بدن بیشتر در معرض افت مواد معدنی، ویتامین‌ها و مایعات قرار دارد و کودکان به دلیل داشتن فعالیت بیشتر و سالمندان به دلیل عملکرد پایین‌تر متابولیک، هر دو به رژیم غذایی سبک، مغذی و سرشار از آب نیاز دارند و غذاهایی مانند سوپ‌های ساده، خوراک سبزیجات، سالادهای تازه، ماست سنتی با نعناع و میوه‌های تابستانی مانند هندوانه، هلو و خیار انتخاب‌های مناسبی به شمار می‌رود.
غذاهایی با طبع معتدل یا خنک مانند آش‌دوغ، حریره بادام، شیربرنج و سوپ جو برای کودکان و سالمندان نه‌تنها قابل‌هضم‌تر است، بلکه به‌دلیل داشتن الکترولیت‌های طبیعی، در جلوگیری از ضعف و بی‌حالی ناشی از گرما نیز مؤثر خواهد بود.
نوشیدنی‌ها نیز نقش مهمی در تعادل مایعات دارد و نوشیدنی‌های طبیعی مانند شربت خاکشیر، عرق بیدمشک یا لیموترش تازه با مقداری عسل، نسبت به نوشیدنی‌های قندی یا صنعتی ارجحیت دارد، زیرا عطش را به‌درستی فرو می‌نشاند و از نوسانات قند خون جلوگیری می‌کند و باید توجه داشت که در مصرف خوراکی‌هایی با طبع سرد مانند بستنی یا دوغ سرد نباید زیاده‌روی شود، چراکه ممکن است موجب سوء‌هاضمه و تضعیف معده شود.
بهتر است وعده‌های غذایی به تعداد بیشتر و حجم کمتر تقسیم شود تا بدن بتواند بهتر با گرما هماهنگ شود و صرف غذای سنگین و چرب به‌ویژه در وعده ناهار می‌تواند دمای درونی بدن را بالا برد و خطر گرمازدگی را افزایش دهد.
مجله آرونو: چگونه می‌توان محیط منزل را برای افراد آسیب‌پذیر در برابر گرما ایمن‌تر کرد؟
یوسفیان: با افزایش دمای هوا، خانه‌هایی که تهویه مناسب ندارد یا در برابر تابش آفتاب بدون پوشش است، می‌تواند به محیط‌هایی ناسالم برای کودکان و سالمندان تبدیل شود و در صورت نبود کولر، پنکه‌ای که از مقابل آن ظرف آب یا پارچه مرطوب قرار گرفته باشد، می‌تواند تا حدی هوای خنک تولید کند، همچنین خاموش کردن وسایل تولید گرما مانند اجاق‌گاز در ساعات گرم روز و پرهیز از پخت غذاهای سنگین، به خنک ماندن فضا کمک می‌کند.
در کنار جنبه‌های فنی، نظارت و همراهی افراد خانواده برای بررسی وضعیت سلامت کودکان و سالمندان، تهیه مایعات در دسترس و استراحت کافی در محیط خنک از ضروری‌ترین تدابیر است.
