به گزارش خبرگزاری مجله آرونو، آلودگی هوا یکی از مهم‌ترین عوامل تهدیدکننده سلامت عمومی در جوامع شهری و صنعتی است و ذرات معلق، گازهای سمی مانند دی‌اکسید نیتروژن و گوگرد و ترکیبات آلی فرار می‌توانند به راحتی وارد مجاری تنفسی شوند و عملکرد ریه‌ها را مختل کنند که این مواد نه تنها باعث تحریک و التهاب در دستگاه تنفسی می‌شوند، بلکه در درازمدت می‌توانند زمینه‌ساز بیماری‌های مزمن مانند آسم، برونشیت و حتی سرطان ریه باشند.
تأثیرات آلودگی هوا محدود به دستگاه تنفسی نیست و مطالعات نشان داده است که تماس مداوم با هوای آلوده می‌تواند بر سیستم قلبی‌عروقی، مغز و حتی سلامت روان اثر بگذارد. افزایش فشار خون، اختلالات شناختی و تشدید اضطراب و افسردگی از جمله پیامدهای غیرمستقیم آلودگی هوا هستند و در طب سنتی نیز آلودگی هوا به عنوان عامل مخل تعادل مزاج شناخته می‌شود که می‌تواند سودا و بلغم را در بدن افزایش دهد و موجب بروز علائمی مانند سردرد، بی‌حالی و تحریک‌پذیری شود.
در چنین شرایطی، حفظ سلامت فردی و تقویت قوای دفاعی بدن اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند و طب سنتی توصیه می‌کند که افراد با اصلاح تغذیه، استفاده از گیاهان دارویی، تنظیم خواب و کاهش استرس، بدن خود را در برابر عوامل بیرونی مقاوم کنند. مصرف غذاهای سبک، دمنوش‌های ضدالتهاب و پرهیز از خوراکی‌های سنگین و سرد می‌تواند به حفظ تعادل مزاج و کاهش اثرات آلودگی کمک کند، همچنین استفاده از بخورهای گیاهی و تهویه مناسب در محیط زندگی از جمله تدابیر پیشگیرانه مؤثر هستند.
مقابله با آلودگی هوا نیازمند رویکردی چندجانبه است و طب سنتی با نگاه کل‌نگر خود می‌تواند مکمل ارزشمندی برای پزشکی مدرن باشد و راهکارهایی برای حفظ سلامت در شرایط دشوار محیطی ارائه دهد و آگاهی، پیشگیری و مراقبت مستمر سه اصل کلیدی در مواجهه با پیامدهای آلودگی هوا به شمار می‌رود.
پیرامون آسیب‌پذیری مزاج‌ها در برابر آلودگی هوا، گیاهان دارویی مؤثر در پاک‌سازی ریه و تقویت تنفس، تدابیر ویژه برای کودکان و سالمندان در هوای آلوده، تغذیه مناسب برای تقویت سیستم ایمنی در شرایط آلودگی، نقش بخورهای گیاهی در کاهش اثرات آلودگی هوا، پوشش‌های محافظتی و توصیه‌های طب سنتی برای کاهش تماس با هوای آلوده، تنظیم خواب و فعالیت بدنی در روزهای آلوده از دیدگاه طب سنتی و پاک‌سازی خون و تقویت کبد برای مقابله با سموم محیطی، با بهنام یوسفیان، پزشک و متخصص طب سنتی گفت‌وگویی داشتیم که شرح آن را در ادامه می‌خوانید.
مجله آرونو: از نظر طب سنتی کدام مزاج‌ها بیشتر در برابر آلودگی هوا آسیب‌پذیر است؟
یوسفیان: در طب سنتی ایرانی، مزاج‌ها به چهار دسته اصلی شامل صفراوی، دموی، بلغمی و سوداوی، تقسیم می‌شوند و هر مزاج ویژگی‌های خاصی دارد که بر واکنش بدن نسبت به عوامل محیطی تأثیر می‌گذارد. در مواجهه با آلودگی هوا، افراد با مزاج سوداوی و بلغمی بیشتر در معرض آسیب هستند، زیرا این مزاج‌ها با خشکی و سردی همراه است که می‌تواند عملکرد ریه و سیستم ایمنی را تضعیف کند.
مزاج سوداوی به طور معمول با خشکی و سردی شناخته می‌شود و این افراد مستعد خشکی پوست، تحریک‌پذیری عصبی و ضعف گردش خون هستند و آلودگی هوا که حاوی ذرات معلق و ترکیبات شیمیایی است، می‌تواند این علائم را تشدید کند و موجب بروز سردرد، بی‌قراری و مشکلات تنفسی شود.
افراد بلغمی نیز به دلیل سردی و رطوبت مزاج، به طور معمول دچار ضعف گوارش و تجمع بلغم در بدن هستند. آلودگی هوا می‌تواند باعث افزایش ترشحات مخاطی، گرفتگی بینی و احساس سنگینی در قفسه سینه شود و این افراد باید از غذاهای سنگین و سرد پرهیز کنند تا بدن آنها در برابر آلودگی مقاوم‌تر شود.
در مقابل، افراد با مزاج دموی یا صفراوی به طور معمول مقاومت بیشتری در برابر آلودگی هوا دارند، اما در صورت شدت آلودگی، ممکن است دچار التهاب و تحریک‌پذیری شوند، از همین رو شناخت مزاج فردی می‌تواند در انتخاب تدابیر مناسب برای مقابله با آلودگی هوا نقش مهمی ایفا کند.
مجله آرونو: کدام گیاهان دارویی یا دمنوش‌ها برای پاک‌سازی ریه و تقویت تنفس در روزهای آلوده توصیه می‌شود؟
یوسفیان: گیاهان دارویی با خاصیت تصفیه‌کننده و ضدالتهاب برای پاک‌سازی ریه‌ها و تقویت تنفس توصیه می‌شوند که از جمله این گیاهان می‌توان به آویشن، گل ختمی، بنفشه، اسطوخودوس و اکالیپتوس اشاره کرد و این گیاهان به طور معمول در قالب دمنوش، بخور یا شربت مصرف می‌شوند.
آویشن دارای خاصیت ضدعفونی‌کننده و خلط‌آور است که به پاک‌سازی مجاری تنفسی کمک می‌کند و دمنوش آویشن با عسل می‌تواند سرفه‌های خشک ناشی از آلودگی را کاهش دهد. گل ختمی نیز با خاصیت نرم‌کننده و ضدالتهاب، برای تسکین گلو و کاهش تحریکات تنفسی مفید است.
بنفشه و اسطوخودوس به دلیل اثرات آرام‌بخش و ضدالتهاب، در کاهش علائم تنفسی و اضطراب ناشی از آلودگی هوا مؤثر است و بخور اکالیپتوس نیز برای باز کردن مجاری تنفسی و کاهش گرفتگی بینی توصیه می‌شود، باید توجه داشت که این گیاهان باید با مشورت متخصص طب سنتی مصرف شوند، زیرا مصرف بی‌رویه یا ترکیب نادرست آنها ممکن است عوارضی به همراه داشته باشد.
در کنار مصرف گیاهان دارویی، توصیه می‌شود افراد در روزهای آلوده از قرار گرفتن در معرض هوای آزاد خودداری کنند و محیط زندگی را با بخورهای گیاهی پاک‌سازی کنند و این تدابیر می‌توانند به کاهش اثرات منفی آلودگی هوا بر سیستم تنفسی کمک کنند.
مجله آرونو: طب سنتی چه راهکاری برای کاهش اثرات آلودگی هوا بر کودکان و سالمندان ارائه می‌کند؟
یوسفیان: کودکان و سالمندان به عنوان گروه‌های دارای مزاج لطیف‌تر و سیستم دفاعی ضعیف‌تر شناخته می‌شوند و به همین دلیل، در مواجهه با آلودگی هوا نیاز به مراقبت‌های ویژه دارند، از همین رو توصیه می‌شود که این گروه‌ها در روزهای آلوده از خروج غیرضروری از منزل خودداری کنند و در محیط‌های بسته با هوای تصفیه شده بمانند.
برای کودکان، استفاده از بخورهای ملایم مانند بخور گل بنفشه یا بابونه در فضای خانه می‌تواند به پاک‌سازی هوای تنفسی کمک کند، همچنین مصرف دمنوش‌های سبک مانند دمنوش گل گاوزبان یا شربت بنفشه با مشورت متخصص طب سنتی، می‌تواند به کاهش تحریکات تنفسی کمک کند و تغذیه گرم و سبک نیز برای کودکان در این ایام توصیه می‌شود.
در مورد سالمندان، به دلیل ضعف مزاج و احتمال ابتلاء به بیماری‌های مزمن تنفسی، مصرف غذاهای مقوی مانند سوپ جو با سبزیجات گرم، شربت زوفا یا دمنوش آویشن با عسل توصیه می‌شود، همچنین ماساژ قفسه سینه با روغن‌های گرم مانند روغن بابونه یا سیاهدانه می‌تواند به بهبود تنفس کمک کند.
به طور کلی، طب سنتی بر پیشگیری و تقویت مزاج تأکید دارد، بنابراین برای کودکان و سالمندان، تمرکز بر تقویت سیستم ایمنی، کاهش تماس با هوای آلوده و استفاده از تدابیر آرام‌بخش و ضدالتهاب، راهکارهای اصلی محسوب می‌شوند.
مجله آرونو: کدام غذاها در طب سنتی برای تقویت سیستم ایمنی در هوای آلوده توصیه می‌شود؟
یوسفیان: در طب سنتی، تغذیه نقش کلیدی در حفظ تعادل مزاج و تقویت قوای بدن دارد و در روزهای آلوده، غذاهایی که مزاج معتدل یا مایل به گرمی دارند و به پاک‌سازی بدن کمک می‌کنند، توصیه می‌شوند، این غذاها باید سبک، مقوی و دارای خاصیت ضدالتهاب باشند.
از جمله غذاهای مناسب می‌توان به سوپ جو با سبزیجات گرم، آش ساده با نعناع و مرزه و خوراک عدس با زیره اشاره کرد؛ این غذاها به طور معمول هضم آسانی دارند و به تقویت طحال و ریه کمک می‌کنند. استفاده از ادویه‌هایی مانند دارچین، زنجبیل و زردچوبه نیز در طبخ غذا توصیه می‌شود، زیرا خاصیت ضدعفونی‌کننده و گرم‌کننده دارند.
مصرف میوه‌هایی مانند سیب، انار، به و انگور نیز در طب سنتی برای تقویت قلب و ریه مفید دانسته می‌شود، البته باید توجه داشت که میوه‌ها در مزاج‌های مختلف تأثیر متفاوتی دارند و بهتر است با مشورت متخصص مصرف شوند و نوشیدن شربت‌هایی مانند شربت به‌لیمو، شربت بنفشه یا شربت عناب نیز می‌تواند به پاک‌سازی خون و کاهش التهاب کمک کند.
در کنار تغذیه، پرهیز از غذاهای سنگین، سرخ‌کردنی، فست‌فود و نوشیدنی‌های سرد نیز توصیه می‌شود، چراکه این نوع غذاها موجب افزایش بلغم و سودا در بدن می‌شوند که در شرایط آلودگی هوا می‌تواند علائم تنفسی را تشدید کند.
مجله آرونو: بخورهای گیاهی در کاهش اثرات آلودگی هوا چه نقشی دارد؟
یوسفیان: در طب سنتی، بخورهای گیاهی جایگاه ویژه‌ای در پاک‌سازی هوای محیط و بهبود عملکرد تنفسی دارند. این بخورها به طور معمول از گیاهانی با خاصیت ضدعفونی‌کننده، ضدالتهاب و آرام‌بخش تهیه می‌شوند و در روزهای آلوده، استفاده از بخور می‌تواند به کاهش ذرات معلق در فضای بسته و تسکین مجاری تنفسی کمک کند.
بابونه یکی از گیاهان پرکاربرد در بخورهای سنتی است. بخور بابونه با خاصیت ضدالتهاب و نرم‌کننده، برای کاهش تحریکات گلو و بینی مفید است، همچنین رایحه ملایم آن به آرامش روانی کمک می‌کند که در شرایط استرس‌زای ناشی از آلودگی هوا اهمیت دارد. بخور بابونه برای کودکان و سالمندان نیز قابل استفاده است، البته با رعایت دمای مناسب و تهویه کافی باید مورد استفاده قرار گیرد.
اکالیپتوس نیز به دلیل خاصیت ضدعفونی‌کننده قوی، برای باز کردن مجاری تنفسی و کاهش گرفتگی بینی توصیه می‌شود. بخور این گیاه می‌تواند به کاهش علائم سینوزیت، سرفه و تنگی نفس کمک کند، البته باید توجه داشت که استفاده بیش از حد یا در فضای بسته بدون تهویه، ممکن است موجب تحریک مخاط شود.
بخورهای گیاهی در طب سنتی نه تنها برای پاک‌سازی هوا، بلکه برای تنظیم مزاج و بهبود عملکرد ریه‌ها کاربرد دارند و انتخاب نوع گیاه، مدت بخور و شرایط محیطی باید با دقت و با مشورت متخصص انجام شود تا اثرات مثبت آن به حداکثر برسد.
مجله آرونو: استفاده از ماسک برای محافظت در برابر آلودگی توصیه می‌شود؟
یوسفیان: در طب سنتی، به طور مستقیم به استفاده از ماسک اشاره نمی‌شود، اما توصیه‌هایی درباره محافظت از مجاری تنفسی در برابر هوای سرد، گرد و غبار و بخارات مضر وجود دارد و در متون سنتی، پوشاندن دهان و بینی با پارچه نازک در شرایط خاص، به عنوان راهی برای کاهش ورود هوای آلوده به بدن مطرح شده است.
در روزهای آلوده، توصیه می‌شود که افراد از قرار گرفتن در معرض هوای آزاد خودداری و در صورت ضرورت خروج، از پوشش‌هایی استفاده کنند که مانع ورود ذرات معلق به ریه شود و استفاده از پارچه‌های نخی مرطوب یا آغشته به روغن‌های گیاهی مانند روغن بنفشه یا بابونه، در بعضی منابع برای کاهش خشکی و تحریکات تنفسی پیشنهاد شده است.
تقویت درونی بدن برای مقابله با آلودگی نیز مورد تاکید است و به جای تمرکز صرف بر ابزارهای بیرونی، توصیه می‌شود مزاج فرد تنظیم شود، تغذیه مناسب داشته باشد و از گیاهان دارویی برای تقویت ریه استفاده کند و این دیدگاه، مکمل استفاده از ماسک‌های استاندارد در پزشکی مدرن است.
می‌توان گفت که طب سنتی با وجود نداشتن توصیه مستقیم درباره ماسک‌ها، بر اصل محافظت از مجاری تنفسی و کاهش تماس با هوای آلوده تأکید دارد و ترکیب این دیدگاه با ابزارهای مدرن می‌تواند راهکاری جامع برای حفظ سلامت در روزهای آلوده باشد.
مجله آرونو: در روزهای آلوده، طب سنتی چه توصیه‌هایی برای تنظیم فعالیت بدنی و خواب دارد؟
یوسفیان: فعالیت بدنی و خواب از ارکان مهم حفظ تعادل مزاج و سلامت عمومی محسوب می‌شوند و در روزهای آلوده، توصیه می‌شود فعالیت‌های سنگین بدنی کاهش یابد، زیرا تنفس عمیق در هوای آلوده می‌تواند ورود سموم به بدن را افزایش دهد و به طور معمول، ورزش‌های سبک در فضای بسته با هوای تصفیه‌شده مناسب‌تر هستند.
برای خواب، توصیه می‌شود که زمان خواب منظم باشد و محیط خواب از نظر کیفیت هوا، دما و رطوبت تنظیم شود. استفاده از بخورهای گیاهی آرام‌بخش مانند اسطوخودوس یا بنفشه در اتاق خواب می‌تواند به بهبود کیفیت خواب و کاهش اثرات آلودگی کمک کند، همچنین مصرف دمنوش‌های آرام‌بخش قبل از خواب توصیه می‌شود.
از نظر زمانی، خواب شبانه باید در ساعات ابتدایی شب آغاز شود تا بدن فرصت کافی برای بازسازی داشته باشد و در روزهای آلوده، خواب کافی به تقویت سیستم ایمنی و کاهش التهاب کمک می‌کند و باید توجه داشت که کم‌خوابی یا خواب نامنظم می‌تواند مزاج را به سمت خشکی و سردی سوق دهد که در شرایط آلودگی، آسیب‌پذیری را افزایش می‌دهد.
تنظیم فعالیت بدنی و خواب در طب سنتی با هدف حفظ تعادل مزاج و تقویت قوای دفاعی بدن انجام می‌شود و در شرایط آلودگی هوا، این توصیه‌ها اهمیت بیشتری پیدا می‌کنند و باید با دقت اجرا شوند.
مجله آرونو: طب سنتی چه توصیه‌هایی برای پاک‌سازی خون و تقویت کبد در مواجهه با آلودگی هوا دارد؟
یوسفیان: کبد به عنوان یکی از ارکان اصلی تصفیه خون و تنظیم مزاج شناخته می‌شود. در شرایطی مانند آلودگی هوا که بدن در معرض ورود سموم و ذرات مضر قرار می‌گیرد، تقویت عملکرد کبد و پاک‌سازی خون اهمیت دوچندان پیدا می‌کند و طب سنتی با بهره‌گیری از گیاهان دارویی، رژیم غذایی و تدابیر سبک زندگی، راهکارهایی برای حمایت از کبد ارائه می‌دهد.
یکی از توصیه‌های مهم، استفاده از گیاهان با خاصیت تصفیه‌کننده و خنک‌کننده خون است؛ گیاهانی مانند کاسنی، شاه‌تره، خرفه، عناب و آلوچه در متون طب سنتی برای کاهش حرارت کبد، پاک‌سازی خون و دفع مواد زائد توصیه می‌شود و دمنوش ترکیبی کاسنی و شاه‌تره، به طور معمول برای بهبود عملکرد کبد و کاهش علائم ناشی از آلودگی مانند سردرد، بی‌حالی و جوش‌های پوستی مفید دانسته می‌شود.
در کنار گیاهان دارویی، تغذیه نیز نقش کلیدی دارد؛ مصرف غذاهای سبک، کم‌چرب و با طبع معتدل مانند سوپ جو، آش ساده، خوراک سبزیجات و میوه‌هایی مانند انار، سیب، به و انگور توصیه می‌شود و پرهیز از غذاهای سرخ‌کردنی، فست‌فود، گوشت‌های سنگین و خوراکی‌های با طبع بسیار گرم یا بسیار سرد نیز از اصول مهم در حفظ سلامت کبد است، همچنین نوشیدن آب جوشیده ولرم در طول روز نیز به دفع سموم کمک می‌کند.
طب سنتی بر اهمیت آرامش روان، خواب کافی و پرهیز از خشم و اضطراب برای سلامت کبد تأکید دارد و در روزهای آلوده، استراحت کافی، پرهیز از فعالیت‌های سنگین و استفاده از بخورهای آرام‌بخش مانند اسطوخودوس یا گل‌گاوزبان می‌تواند به حفظ تعادل مزاج و کاهش فشار بر کبد کمک کند و طب سنتی با نگاهی کل‌نگر، پاک‌سازی خون و تقویت کبد را نه‌تنها از طریق دارو، بلکه با اصلاح سبک زندگی دنبال می‌کند.
