به گزارش خبرگزاری مجله آرونو، در جهان امروز که شتاب تغییرات علمی، فناورانه و اجتماعی هر روز بیشتر می‌شود، آموزش دیگر تنها فرایندی برای انتقال دانش و محفوظات نیست، بلکه نقشی بنیادین در شکل‌دهی به شخصیت، مهارت‌ها و آینده شغلی نسل‌های جدید دارد و مدرسه، به‌عنوان نخستین محیط رسمی یادگیری، عرصه‌ای برای تربیت شهروندانی آگاه، خلاق و توانمند است که بتوانند در جامعه به صورت فعال و پویا نقش‌آفرینی کنند. از این‌رو، کیفیت آموزش، فضای یادگیری، امکانات آموزشی و نگرش معلمان به فرایند یاددهی و یادگیری، از جمله مؤلفه‌های اساسی است که به طور مستقیم بر میزان موفقیت تحصیلی و انگیزه پیشرفت دانش‌آموزان تأثیر می‌گذارد.
محیط آموزشی سالم و الهام‌بخش می‌تواند میل به یادگیری را در دانش‌آموزان تقویت کند و آنها را به سمت تجربه، جست‌وجو و خلاقیت سوق دهد. در مقابل، کمبود امکانات، فضای فیزیکی نامناسب یا نبود برنامه‌های غنی آموزشی موجب افت تحصیلی، کاهش علاقه و حتی ترک تحصیل زودهنگام می‌شود. مدرسه‌ای که به نیازهای عاطفی و ذهنی دانش‌آموزان توجه کند، بستر گفت‌وگو و همکاری را فراهم سازد و معلمان آن آموزش‌دیده و باانگیزه باشند، می‌تواند به‌عنوان موتور محرک توسعه فردی و اجتماعی عمل کند.
در کنار این مسئله، کیفیت آموزش نیز نقشی تعیین‌کننده دارد. آموزش اثربخش، فراتر از انتقال مفاهیم درسی، باید به پرورش مهارت‌های تفکر انتقادی، حل مسئله، کار گروهی، سواد رسانه‌ای و مهارت‌های ارتباطی بینجامد. این مهارت‌ها همان ابزارهایی است که دانش‌آموزان را برای زندگی در دنیای واقعی و ورود به بازار کار آینده آماده می‌کند. در واقع، اگر آموزش تنها بر محفوظات تأکید کند، دانش‌آموزان را از درک عمیق مفاهیم و کاربرد دانش در موقعیت‌های عملی بازمی‌دارد. آموزش کیفی زمانی محقق می‌شود که یادگیری به تجربه، کاوش، خلاقیت و مسئولیت‌پذیری گره بخورد.
چالشی مرتبط با موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان که چند سالی است در میان خانواده‌ها و در میان دانش‌آموزان مطرح می‌شود، فاصله میان تحصیل و اشتغال است. برخی از فارغ‌التحصیلان، هرچند از نظر تحصیلی توانمند هستند، اما در مهارت‌های لازم برای اشتغال و کارآفرینی دچار ضعف‌اند. ازاین‌رو، «اشتغال‌پذیری» به یکی از محورهای اصلی سیاست‌گذاری‌های آموزشی تبدیل شده است. اشتغال‌پذیری تنها به معنای یافتن شغل نیست، بلکه به معنای برخورداری از مجموعه‌ای از مهارت‌ها، نگرش‌ها و دانش‌هایی است که فرد را قادر می‌سازد در شرایط متغیر اقتصادی و شغلی، سازگار، خلاق و مولد باشد.
مهم است فضای مدرسه، دانش‌آموزان را با مفاهیم پایه‌ای کار، مسئولیت، مهارت‌آموزی و ارزش تلاش آشنا کند. تقویت روحیه کارآفرینی، آموزش مهارت‌های فنی و حرفه‌ای متناسب با نیازهای بازار، آشنایی با فناوری‌های نو و ایجاد پیوند میان آموزش نظری و تجربه عملی، از جمله گام‌های مهم در این مسیر است. کشورهایی که توانسته‌اند نظام آموزشی خود را با تحولات بازار کار هماهنگ سازند، امروز نه‌تنها با نرخ بیکاری پایین‌تری مواجه‌اند، بلکه نسل جوان آنها از اعتمادبه‌نفس، مهارت و خلاقیت بیشتری در ورود به عرصه کار برخوردار است؛ با توجه به اهمیت این موضوع گفت‌وگویی داشتیم با علیرضا فروتن، روان‌شناس و کارشناس ارشد مشاوره مسیر شغلی که مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:
مجله آرونو: محیط مدرسه، امکانات آموزشی، کیفیت آموزش و سوالات به نسبت دشوار آزمون نهایی به چه میزان در موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان مؤثر است؟
فروتن: شما در سوال به چند مؤلفه کلیدی یعنی محیط مدرسه، امکانات آموزشی، کیفیت آموزش و دشواری سوالات آزمون نهایی اشاره کردید. منظور ما از محیط مدرسه شامل فضای فیزیکی، فرهنگ مدرسه و روابط اجتماعی در چهارچوب مدرسه است؛ یک محیط مثبت و حمایتی بالعکس جو نامناسب می‌تواند انگیزه و تمایل به یادگیری دانش‌آموزان را افزایش دهد.
داشتن محیط فیزیکی با تجهیزات مناسب و برنامه‌های آموزشی و تفریحی که حس تعلق و مشارکت را تقویت کند نشان از محیط مدرسه‌ای مطلوب دارد که بر موفقیت تحصیلی دانش‌آموز اثرگذار است؛ به علاوه امکانات آموزشی همچون منابع آموزشی، تجهیزات فناوری و زیرساخت‌های فیزیکی مدرسه نیز نقش بسیار مهمی در موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان دارد.
وجود منابع آموزشی با کیفیت می‌تواند به دانش‌آموزان در درک عمیق‌تر مباحث و تقویت مهارت‌های تحصیلی کمک کند و نبود این منابع می‌تواند مانع از یادگیری مؤثر شود؛ همچنین در سال‌های اخیر دسترسی به تکنولوژی و نرم‌افزارهای آموزشی می‌تواند یادگیری را تسهیل و جذاب‌تر کند و نقش آن در سیستم آموزشی فعلی غیرقابل انکار است.
مجله آرونو: منظور از کیفیت آموزش در مدرسه چیست و چطور می‌توانیم آن را تقویت کنیم و بهبود ببخشیم؟
فروتن: کیفیت آموزش عامل حیاتی دیگر برای موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان است و درواقع کیفیت به روش‌های تدریس، مهارت‌های معلمان و محتوای آموزشی مرتبط است.
استفاده از روش‌های تدریس فعال و متنوع با نیاز دانش‌آموز می‌تواند انگیزه و مشارکت دانش‌آموزان را افزایش دهد، زیرا روش‌های سنتی ممکن است نتواند نیازهای یادگیری مختلف را برآورده کند و معلمان با مهارت‌های بالا در تدریس، مدیریت کلاس و ارتباط مؤثر همچنین آشنا با روش‌های نوین می‌توانند به یادگیری بهتر دانش‌آموزان کمک کنند.
از طرفی محتوای درسی با کیفیت و به‌روز می‌تواند به دانش‌آموزان کمک کند تا اطلاعات را بهتر درک کنند و علاقه بیشتری نیز به یادگیری نشان دهند؛ نه اینکه محتوا را غیرکاربردی و به دور از زندگی روزمره بدانند.
مجله آرونو: برای تقویت و بهبود دیگر عوامل مؤثر در یادگیری دانش‌آموزان همچون محیط مدرسه و امکانات آموزشی چه پیشنهادی دارید؟
فروتن: تأمین کتاب‌ها و منابع علمی جدید و به‌روز برای کتابخانه مدرسه، استفاده از بسترهای مجازی مناسب و به‌روز برای دانش‌آموزان، تأمین تجهیزات همچون ارائه کامپیوترها و دستگاه‌های الکترونیکی به دانش‌آموزان و به ویژه در مناطق محروم، برگزاری کلاس‌های آموزشی برای معلمان و دانش‌آموزان در زمینه استفاده از نرم‌افزارها و ابزارهای دیجیتال و استفاده از ابزارهای دیجیتال و نرم‌افزارهای آموزشی برای جذاب‌تر کردن یادگیری از مواردی است که متناسب با شرایط جدید در فرایند یادگیری می‌توان اشاره کرد.
به علاوه طراحی کلاس‌های مدرن با تجهیزات مناسب، نور کافی و فضای کافی برای یادگیری گروهی، طراحی فضاهای باز و آرام برای مطالعه و یادگیری غیررسمی، ارائه دوره‌های مختلف در زمینه‌های علمی، هنری و ورزشی که این تنوع و مناسب بودن با زندگی روزمره دانش‌آموز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، همچنین ایجاد فرصت‌های گوناگون برای حضور دانش‌آموزان در فعالیت‌های فرهنگی و هنری مدرسه موجب شکوفایی استعدادها می‌شود.
ایجاد کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی برای به‌روزرسانی مهارت‌های تدریس معلمان، تشویق معلمان به شرکت در کنفرانس‌ها و سمینارها برای یادگیری روش‌های نوین، تدریس مبتنی بر پروژه یا به عبارتی استفاده از پروژه‌های گروهی و یادگیری تجربی برای افزایش مشارکت، بررسی و به‌روزرسانی محتوای آموزشی به منظور متناسب کردن آن با نیازهای روز جامعه و بازار کار، ایجاد و تأمین منابع آموزشی جدید و متنوع، برگزاری آزمون‌های دوره‌ای و ارائه بازخورد مستمر به دانش‌آموزان و آموزش به دانش‌آموزان برای ارزیابی خود و شناسایی نقاط قوت و ضعف خود نیز از دیگر راهکارهای مؤثر در تقویت یادگیری و بهبود موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان است.
مجله آرونو: مشاهده بعضی از چالش‌های اجتماعی همچون معضل بیکاری در جامعه موجب می‌شود دانش‌آموزان، انگیزه و شوق خود را برای تحصیل از دست دهند، نظر شما دراین‌باره چیست؟
فروتن: چالش‌های اجتماعی جامعه همچون بیکاری برخی افراد می‌تواند تأثیرات منفی زیادی بر انگیزه دانش‌آموزان برای تحصیل داشته باشد. این عوامل موجب می‌شود احساس ناامیدی نسبت به آینده و اطمینان نداشتن از پیدا کردن شغل مناسب داشته باشند و همین کافی است تا انگیزه کافی برای تلاش را از دست بدهند. با این وجود مهم است که این نگرش اصلاح و مدیریت شود و در این زمینه سیاست‌های خرد و کلانی می‌تواند کمک کننده باشد، به عنوان مثال اضافه کردن رشته‌های جدید و کاربردی به رشته‌های دانشگاهی که در بعضی دانشگاه‌ها شاهد آن هستیم تا حذف بعضی از رشته‌های دانشگاهی.
مجله آرونو: راهکار شما برای اصلاح و مدیریت این نگرش چیست؟
فروتن: آموزش مهارت نرم و سخت به دانش آموزان از این نظر مهم است تا در آینده بهتر آماده ورود به بازار کار شوند، یعنی علاوه بر نقش دولت در راستای اشتغال‌زایی و افزایش جایگاه‌های شغلی، افراد را هم اشتغال‌پذیر کنیم، به این منظور که فرد توانایی به دست آوردن کار، حفظ کار و توانایی ترک به موقع موقعیت شغلی را داشته باشد و این فرایند اشتغال‌پذیری باید در طول دوران تحصیل اتفاق بیفتد.
مدارس با ایجاد برنامه‌های مهارتی، کارآموزی و کارسوق‌ها در مهارت‌آموزی دانش‌آموزان نقش بسزایی دارند؛ این تجربه‌های عملی می‌تواند به افزایش اعتماد به نفس و مهارت‌های آنها کمک بسزایی کند.
یک مدل کمک کننده دیگر نیز آموزش ویژه کارآفرینی به دانش‌آموزان است. تعدادی از دانش‌آموزان این نسل، کارآفرینان آینده هستند؛ پس به آنها ابزارهای لازم برای راه‌اندازی کسب‌وکارهای کوچک را آموزش دهیم.
البته همه مدارس نیروی مشاوره شغلی در اختیار ندارند و فعالیت‌های مسیر شغلی دانش‌آموزان به مطالعه و کنکور محدود می‌شود، همچنین برنامه‌های حمایتی برای خانواده‌های دانش‌آموزان در نظر گرفته شود تا فشار اقتصادی کمتری بر آنها وارد شود و بتوانند با خیال راحت‌تری به تحصیل فرزندان بپردازند. در این صورت می‌توان امید داشت که انگیزه و شوق تحصیل در دانش‌آموزان تقویت شود و آنها با دید مثبت‌تری به آینده خود نگاه کنند.
