به گزارش خبرگزاری مجله آرونو، عدالت آموزشی همواره یکی از محورهای اصلی سیاست‌های آموزش و پرورش کشور بوده و اهمیت آن در ایجاد فرصت‌های برابر برای همه دانش‌آموزان، فارغ از موقعیت جغرافیایی، اقتصادی و اجتماعی غیرقابل انکار است. در سال‌های اخیر، دغدغه‌های مربوط به تمرکز بیش از حد بر آزمون‌های سراسری و نادیده گرفتن توانمندی‌های تحصیلی مستمر دانش‌آموزان، به یکی از موضوعات پررنگ در فضای آموزشی و رسانه‌ای تبدیل شده است.
کارشناسان و فعالان حوزه آموزش همواره بر این نکته تأکید داشته‌اند که سنجش واقعی مهارت‌ها و توانمندی‌های دانش‌آموزان تنها زمانی ممکن است که نظام ارزیابی، به جای تمرکز صرف بر یک آزمون کوتاه‌مدت، به عملکرد تحصیلی مستمر توجه داشته باشد و در همین راستا، تصمیم اخیر وزارت آموزش و پرورش و سازمان سنجش مبنی بر اعمال تأثیر قطعی معدل در کنکور سراسری، به عنوان یکی از اقدامات مؤثر در مسیر تحقق عدالت آموزشی تلقی می‌شود.
این تصمیم که با هدف کاهش فشارهای روانی و رقابت‌های نابرابر در آزمون‌های یک‌روزه و تأکید بر یادگیری مستمر گرفته شده است، می‌تواند نقش مهمی در ایجاد فرصت‌های برابر برای دانش‌آموزان سراسر کشور ایفا کند.
اعمال تأثیر قطعی معدل در کنکور، علاوه بر کاهش تمرکز صرف بر نمره آزمون‌های سراسری موجب می‌شود مدارس و معلمان نیز بتوانند کیفیت آموزش را ارتقا دهند و دانش‌آموزان را به سمت یادگیری عمیق‌تر و مداوم‌تر هدایت کنند؛ چنین رویکردی، علاوه بر کاهش استرس و فشارهای روانی دانش‌آموزان، زمینه را برای شناسایی استعدادهای واقعی و توانمندی‌های فردی آنها فراهم می‌کند و به نوعی فرصت برابر را برای همه دانش‌آموزان، فارغ از دسترسی به کلاس‌های کنکور و امکانات آموزشی خصوصی، ایجاد می‌کند.
با این وجود، موفقیت این طرح مستلزم نظارت دقیق بر کیفیت ارزشیابی‌های مدرسه‌ای و شفافیت کامل در نحوه محاسبه معدل است و تنها در صورتی می‌توان انتظار داشت که تأثیر قطعی معدل به تحقق عدالت آموزشی واقعی منجر شود که تمام مراحل اجرایی آن با دقت و هماهنگی کامل انجام شود، اما در مجموع، این اقدام را می‌توان گامی مهم و مؤثر در مسیر ارتقای عدالت آموزشی دانست؛ گامی که نه تنها فشار ناشی از رقابت‌های فشرده کنکور را کاهش می‌دهد، بلکه مسیر یادگیری مستمر و عادلانه را برای نسل آینده هموار می‌کند.
بیش از ۷۰ درصد رتبه‌های برتر کنکور از مدارس سمپاد هستند
الهام یاوری، رئیس سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان در شهریور سال جاری با بیان اینکه بیش از ۷۰ درصد رتبه‌های برتر کنکور از مدارس سمپاد هستند، اظهار کرد: برخلاف تصور رایج هموطنان مبنی بر اینکه تنها دانش‌آموزان مرفه، مناطق برخوردار و خاص مدارس استعدادهای درخشان در کنکور سراسری موفق می‌شوند، بررسی جزئیات آمار نشان می‌دهد رتبه‌های برتر کنکور از میان دانش‌آموزانی در شهرهای کوچک و حتی مناطق کمتر برخوردار کشور نیز است؛ شهرهایی همچون خدابنده در استان زنجان، مراغه، قرچک تهران، اسلامشهر، کاشان، نیشابور و اهواز.
وی افزود: در سال‌های گذشته، استان خوزستان چنین میزان موفقیتی نداشته و کسب سه رتبه تک‌رقمی توسط دانش‌آموزان اهوازی، پدیده‌ای کم‌سابقه به شمار می‌رود.
رئیس سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان با اشاره به عوامل مؤثر در این موفقیت‌ها ادامه داد: رتبه برتر در کنکور، دستاورد حاصل مجموعه‌ای از شرایط و عوامل است؛ از توانایی‌ها و پشتکار فردی دانش‌آموزان گرفته تا فضای رقابتی سالم، فرهنگ تلاش در مدارس سمپاد و همچنین حمایت خانواده‌ها و مربیان علمی و انگیزشی»؛ همچنین ایجاد چنین بستری برای دانش‌آموزان مستعد در مناطق کم‌برخوردار، فرصت ارزشمندی است تا ظرفیت‌ها و توانایی‌های فردی آنها شکوفا شود.
اکبر پولادی باغ‌بهادرانی، عضو کمیسیون آموزش مجلس نیز با اشاره به آمار نتایج کنکور در سال جاری گفت: حدود ۷۸ درصد رتبه‌های برتر از مدارس سمپاد، ۱۰ درصد از مدارس غیردولتی و ۸ درصد از نمونه‌دولتی بودند، همچنین از نظر جغرافیایی، ۲۵ درصد رتبه‌های برتر به تهران و ۱۷ درصد به مشهد اختصاص پیدا کرد.
وی با بیان اینکه نتایج کنکور تنها کیفیت مدارس را نشان نمی‌دهد، افزود: کنکور به عوامل متعددی از جمله کلاس‌های کنکور، شرایط اقتصادی خانواده‌ها و غیره بستگی دارد و به طور معمول دانش‌آموزانی که در مدارس سمپاد جذب می‌شوند خانواده‌های متمکن‌تری دارند، موفق‌تر عمل می‌کنند. با این حال، این نتایج هشداری درباره ضعف عدالت آموزشی در استان‌های مختلف است.
پولادی باغ‌بهادرانی مهم‌ترین فاکتور در ارتقای کیفیت آموزشی را نیروی انسانی دانست و افزود: آموزش و پرورش باید نسبت به توانمندسازی معلمان در دورترین نقاط کشور اقدام کند، تجهیزات و فضای آموزشی اهمیت دارند، اما مؤثرترین عامل، معلم کارآزموده و آموزش‌دیده است.
عضو کمیسیون آموزش مجلس درباره سهم بالای مدارس سمپاد در نتایج کنکور خاطرنشان کرد: استعدادهای برتر سرمایه ملی هستند و نظام آموزشی موظف است آنها را شناسایی و حمایت کند و این به معنای کنار گذاشتن بقیه نیست؛ باید بر اساس تفاوت‌های فردی برنامه‌ریزی شود تا هر دانش‌آموز بتواند استعداد خود را شکوفا کند.
با تأثیر قطعی معدل، ارزیابی دانش‌آموزان دیگر تنها در یک آزمون چند ساعته متمرکز نیست
محمدرضا ابراهیمی، پژوهشگر حوزه تعلیم و تربیت و استاد دانشگاه فرهنگیان در گفت‌وگو با خبرنگار مجله آرونو با بیان اینکه نقطه پایانی مسیر مدارس را می‌توان در آزمون کنکور سراسری دانست، اظهار کرد: کنکور جهت‌دهنده اصلی فعالیت مدارس است و حتی بر تصمیم خانواده‌ها در انتخاب مدرسه برای فرزندانشان تأثیر مستقیم دارد؛ به این معنا که خانواده‌ها به طور معمول مدرسه‌ای را برمی‌گزینند که امید داشته باشند فرزندشان بتواند در آزمون کنکور، رتبه مناسبی کسب کند.
وی افزود: در نظام فعلی پذیرش دانشجو، بخشی از سهم کنکور به معدل کتبی دانش‌آموزان اختصاص داده شده است، به‌گونه‌ای که در سال جاری ۶۰ درصد و در سال‌های آینده نیز همین میزان از امتیاز ورودی به دانشگاه‌ها به معدل کتبی تعلق خواهد گرفت؛ به این ترتیب، ارزیابی دانش‌آموزان دیگر تنها در یک آزمون چند ساعته متمرکز نیست، بلکه در دو یا سه سال تحصیلی پخش شده است و از این منظر، برخلاف ادعای برخی مخالفان، فشار و استرس دانش‌آموزان کاهش پیدا کرده است و به جای تمرکز در یک روز، در طول سال‌های تحصیلی توزیع شده است.
مدیرکل سابق آموزش‌وپرورش استان اصفهان با اشاره به اینکه آثار مثبت این سیاست به‌تدریج خود را نشان داده است، ادامه داد: مهم‌ترین نتیجه آن، حرکت به سوی عدالت آموزشی است، برای نمونه در گذشته بخش عمده‌ای از قبولی‌های کنکور، به‌ویژه در رشته‌ها و دانشگاه‌های برتر، به دانش‌آموزان دهک‌های بالای اقتصادی تعلق داشت، اما در دو تا سه سال اخیر، با اجرای این طرح، توزیع قبولی‌ها متوازن‌تر شده و دانش‌آموزان دهک‌های پایین اقتصادی نیز موفق شده‌اند رتبه‌های عالی، حتی رتبه‌های تک‌رقمی، را به دست آورند.
ابراهیمی عنوان کرد: در دهه‌های گذشته، به‌ویژه دو تا سه دهه اخیر، نظام آموزشی کشور تا حدی از مسیر اصلی خود فاصله گرفته و بیشتر تحت تأثیر مؤسسات و آموزشگاه‌های کنکور قرار داشت؛ این مراکز به طور عمده به آموزش مهارت‌های تست‌زنی می‌پرداختند؛ مهارت‌هایی که با عمق یادگیری و تسلط واقعی بر محتوای کتاب‌های درسی ارتباطی نداشت و در نتیجه، دانش‌آموزان تنها با تسلط بر تکنیک‌های آزمون، موفق به کسب رتبه‌های بالا می‌شدند، بدون آنکه سطح سواد علمی آنها متناسب با این موفقیت باشد.
وی با تاکید بر اینکه در سال‌ها اخیر رویکرد تازه‌ای شکل گرفته که حکمرانی مدرسه و کتاب درسی را بار دیگر به محور اصلی آموزش بازمی‌گرداند، اضافه کرد: تغییر شیوه طرح سوالات در امتحانات نهایی تشریحی مقاطع یازدهم و دوازدهم و در آزمون چند گزینه‌ای کنکور نشان از همین تحول دارد و این تغییر موجب شده است دانش‌آموزان بیش از گذشته دریابند که اگر به محتوای کتاب‌های درسی و آموزش‌های مدرسه توجه کنند، دو دستاورد مهم خواهند داشت:
-
کسب ۶۰ درصد سهم تأثیرگذار معدل نهایی از طریق عملکرد در کلاس و امتحانات مدرسه.
-
موفقیت در ۴۰ درصد باقی‌مانده کنکور، چرا که طراحی سوالات نیز مبتنی بر محتوای همان کتاب‌های درسی است.
محوریت مدرسه و کتاب درسی، عامل احیای جایگاه واقعی آموزش رسمی و تقویت عدالت آموزشی
استاد دانشگاه فرهنگیان خاطرنشان کرد: محوریت مدرسه و کتاب درسی نه‌تنها جایگاه واقعی آموزش رسمی کشور را احیا می‌کند، بلکه عدالت آموزشی را نیز تقویت می‌نماید؛ البته باید اذعان کرد که در این مسیر موانع و چالش‌های متعددی نیز وجود دارد که نیازمند تدبیر و برنامه‌ریزی دقیق‌تر است.
ابراهیمی افزود: بخش عمده‌ای از موانع موجود در مسیر بازگشت به حکمرانی مدرسه و کتاب‌های درسی، به گروه‌هایی بازمی‌گردد که منافعشان در نظام آموزشی پیشین، یعنی وابستگی شدید به مؤسسات کنکور و آموزشگاه‌های خصوصی، تعریف شده بود و طبیعی است که با تغییر رویکرد و کاهش نقش پررنگ این مراکز، منافع اقتصادی و جایگاه پیشین آنها به خطر افتاده و در نتیجه تلاش می‌کنند تا در برابر این روند مقاومت کرده و حتی در برخی حوزه‌ها با نفوذ و لابی‌گری، مشکل‌آفرینی کنند.
وی با اشاره به اینکه شواهد و مصادیق متعدد نشان می‌دهد که سیاست جدید توانسته نتایج مثبتی به همراه داشته باشد، تاکید کرد: بسیاری از رتبه‌های تک‌رقمی و برتر کنکور در سال‌های اخیر متعلق به دانش‌آموزانی است که در شهرهای کوچک، مناطق کم‌جمعیت یا مدارس دولتی که اغلب از شهرت و برند خاصی برخوردار نبودند، تحصیل کرده‌اند.
پژوهشگر حوزه تعلیم و تربیت گفت: بررسی اظهارات این دانش‌آموزان در مصاحبه‌ها نیز مؤید همین نکته است که موفقیت آنها نه با صرف هزینه‌های کلان در کلاس‌ها و کتاب‌های کنکور، بلکه با اتکا به آموزش‌های مدرسه و مطالعه دقیق کتاب‌های درسی به دست آمده است و بسیاری از آنها تصریح کرده‌اند که تنها در کلاس‌های تکمیلی مدارس خود شرکت کرده و کتاب‌های درسی را به طور کامل و اصولی مطالعه کرده‌اند.
ابراهیمی عنوان کرد: این تجربه‌ها نشان می‌دهد که با اقناع خانواده‌ها و ایجاد باور عمومی نسبت به کارآمدی مدرسه و کتاب‌های درسی، می‌توان بخش بزرگی از مقاومت‌ها و موانع موجود را خنثی کرد و گام مهمی در جهت تحقق عدالت آموزشی و کاهش هزینه‌های گزاف خانواده‌ها در مسیر آموزش برداشت.
اجرای تأثیر قطعی معدل در کنکور، گامی مهم در راستای تحقق عدالت آموزشی به شمار می‌رود که می‌تواند بار روانی و رقابت‌های نابرابر در مسیر تحصیل را کاهش دهد. این اقدام نشان می‌دهد که نظام آموزشی کشور به جای تمرکز صرف بر آزمون‌های کوتاه‌مدت، به یادگیری مستمر و ارزیابی واقعی توانمندی‌های دانش‌آموزان توجه می‌کند و تلاش دارد فرصت‌های برابر را برای همه نسل‌های آینده فراهم کند.
با این حال، موفقیت این طرح وابسته به شفافیت در نحوه محاسبه معدل و نظارت دقیق بر کیفیت آموزش و ارزشیابی مدرسه‌ای است و اگر این موارد به دقت رعایت شوند، تأثیر قطعی معدل می‌تواند نه تنها به ارتقای عدالت آموزشی، بلکه به افزایش انگیزه دانش‌آموزان برای یادگیری عمیق و توسعه مهارت‌های واقعی تحصیلی منجر شود و مسیر تحصیل عادلانه و متوازن را برای همه دانش‌آموزان هموار سازد.
