به گزارش خبرگزاری مجله آرونو، در عصر کنونی که به عصر دیجیتال هم معروف است، بلاگرها به یکی از مهم‌ترین منابع تأثیرگذاری فرهنگی، روانی و اجتماعی برای مخاطبان تبدیل شده‌اند. آنها نه تنها تولیدکننده محتوا هستند، بلکه در بسیاری از موارد نقش «الگو» یا «راهنما» را برای طیف وسیعی از کاربران، به‌ویژه نوجوانان و جوانان ایفا می‌کنند.
کارشناسان معتقدند بلاگرها با نمایش بخشی از زندگی خود، به‌ویژه در حوزه‌هایی چون سبک زندگی، روابط عاطفی، سلامت روان، اقتصاد خانواده و حتی تصمیم‌گیری‌های مهمی مانند ازدواج و طلاق، تأثیر مستقیم و غیرمستقیم بر مخاطبان دارند. این تأثیر می‌تواند مثبت باشد، اگر همراه با آموزش، صداقت و مسئولیت اجتماعی باشد، یا منفی و آسیب‌زا شود، اگر تنها به نمایش زندگی تجملاتی و غیرواقعی محدود شود.
شناخت دقیق بلاگرها و سبک اثرگذاری آنها، می‌تواند به ما کمک کند تا به درک عمیق‌تری از رفتار رسانه‌ای، الگوپذیری و فرصت‌ها یا تهدیدهای ناشی از حضور پررنگ آنها در فضای مجازی برسیم. بر همین اساس، گفت‌وگویی با داوود نعمتی انارکی، عضو هیئت علمی دانشگاه صداوسیما، انجام دادیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
مجله آرونو: در ابتدا بفرمائید بلاگر کیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟
انارکی: بلاگرها افرادی هستند که به‌طور هدفمند و منظم در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی در قالب متن، تصویر، ویدئو یا صوت و در حوزه‌های مختلفی مانند سبک زندگی، سفر، آشپزی، آرایش و زیبایی، آموزش در موضوعات مورد توجه جامعه، فناوری، ارتباطات، سلامت و… به تولید محتوا می‌پردازند.
ویژگی‌هایی مثل تولید محتوای مستمر، برقراری ارتباط مستقیم با مخاطبان از طریق کامنت، لایو یا استوری، ساخت برند یا هویت رسانه‌ای شخصی، انجام تبلیغات و کسب درآمد بخشی از خصوصیات بلاگرهاست.
نکته مهم اینکه همه کاربران شبکه‌های اجتماعی بلاگر محسوب نمی‌شوند، چون بلاگرها خالق محتوا هستند و معمولاً دنبال‌کننده‌های فعال و مشخصی دارند و اثرگذارند.
مجله آرونو: سبک زندگی بلاگرها چقدر می‌تواند بر مخاطب به‌ویژه نوجوانان و جوانان اثرگذار باشد؟
انارکی: سبک زندگی بلاگرها می‌تواند تأثیر زیادی بر مخاطبان بگذارد، بخصوص آن‌هایی که آگاهانه یا حتی ناآگاهانه، بلاگرها را الگو قرار می‌دهند و در این میان نوجوانان و جوانانی که دچار هویت بحران هستند بیشتر تأثیر می‌پذیرند. شاید مهم‌ترین دلیل این باشد که بلاگرها تنها بخش اغلب زیبا یا موفق زندگی خود را نمایش می‌دهند و همین باعث می‌شود که مخاطبان تصویر ایده‌آلی از زندگی بلاگرها پیدا کنند. این تأثیر به‌ویژه بر مخاطبانی که در سنین نوجوانی یا جوانی هستند یا دچار بحران‌های هویتی‌اند، عمیق‌تر است.
اثرپذیری از بلاگرها می‌تواند هم مفید و هم مخرب باشد؛ بستگی به نوع محتوا، اهداف بلاگر و میزان آگاهی مخاطب دارد. اگر بلاگرها نسبت به مخاطبان خود احساس مسئولیت کنند و به شیوه‌ای صحیح به موضوع بپردازند و آگاهی مخاطب خود را افزایش دهند و در مجموع محتوایی آموزشی ارائه دهند، حتماً اثر مثبت خواهند داشت اما اگر تصویری غیرواقعی، تجمل‌گرایانه و فریبنده از زندگی خود ارائه کنند تأثیر منفی دارند و به عنوان مثال منجر به مقایسه منفی، احساس ناکامی، یا حتی مصرف‌گرایی افراطی در مخاطب می‌شود.
مجله آرونو: نقش بلاگرها در مسائل اجتماعی مانند ازدواج و طلاق چیست؟
انارکی: عوامل مختلفی در ازدواج و طلاق مردم و بخصوص جوانان نقش آفرینی می‌کنند، یکی از این عوامل می‌تواند بلاگرها باشند که به شکل مستقیم یا غیرمستقیم بر نگرش مخاطبان خود نسبت به ازدواج و طلاق تأثیر دارند.
وقتی یک بلاگر به تبلیغ سبک زندگی مجردی و آزادی‌های فردی یا حتی زندگی لوکس دوران مجردی می‌پردازد، حتماً ارزش ازدواج را برای برخی مخاطبان کم‌رنگ می‌کند اما بالعکس هم می‌تواند باشد به عنوان مثال بعضی بلاگرها با معرفی افراد متأهل موفق و یا نمایش روابط زناشویی موفق، خانواده‌هایی که زندگی زیبایی با فرزندانشان دارند، می‌توانند الهام‌بخش شوند. به هر تقدیر، این اثرگذاری واقعی و تا حدی قابل‌توجه است، بخصوص وقتی که مخاطبان، تصویر بلاگر را واقعیت در نظر می‌گیرند.
استوری بلاگرها می‌تواند نشان دهنده حال خوب یا بد و یا علاقه‌مندی‌های آنها باشد، در هر حال حتی ساده‌ترین مطالب، پست‌ها و استوری‌های آنها می‌تواند روی احساسات، حال روانی و روحی و حتی تصمیم‌گیری روزمره مخاطب تأثیر بگذارد. حال خوب بلاگر، می‌تواند انگیزه‌بخش یا حتی حسرت‌برانگیز باشد؛ برای مثال اگر بلاگر تصویر واقع‌بینانه‌ای از خودش را به تصویر بکشد، می‌تواند برای مخاطبان نوعی الگوی امیدبخش باشد به‌خصوص وقتی بلاگر درباره تلاش‌ها، شکست‌ها و مسیر رشد شخصی‌اش با صداقت صحبت می‌کند.
مجله آرونو: حال خوب یا بد بلاگر چگونه بر حال مخاطب اثر می‌گذارد؟
انارکی: فرض کنید بلاگری، در حوزه کارآفرینی که در آن موفق بوده، از یک روز تلاش خودش و همکارانش استوری می‌گذارد و می‌نویسد: «پنج سال پیش خودم بودم با یک میز و یک لپ‌تاپ، اما امروز ۲۰ نفر با من هستند، ممنون از همه کسانی که باورم داشتند» این پیام حتماً به مخاطبان انرژی می‌دهد و این حس را القا می‌کند که با تلاش مستمر می‌توان به موفقیت رسید.
در مقابل، اگر بلاگر با استفاده از تکنیک برجسته‌سازی ظاهر زندگی تجملاتی‌اش را نمایش دهد، مثل ماشین لوکس، سفرهای خارجی، خانه گران قیمت، رابطه عاشقانه بی‌نقص، بدون اینکه به واقعیت‌های دیگر زندگی‌اش اشاره کند و آنها را نیز نشان دهد، ممکن است مخاطب دچار مقایسه منفی شود و احساس حسرت کند، یعنی استوری و پیام بلاگر نه تنها انگیزه‌بخش نخواهد بود، بلکه می‌تواند حس من شانس ندارم پس هرگز به این نقطه نمی‌رسم را در فرد ایجاد کند.
مجله آرونو: مخاطبان چطور می‌توانند در برابر اثرگذاری افراطی بلاگرها خود را مجهز کنند؟
انارکی: در وهله اول باید یاد گرفت که مصرف رسانه‌ای را مدیریت کرد، یعنی زیر بار دریافت هر مطلبی نرویم و اگر دریافت کردیم، نسبت به محتوای پیام، پذیرش و باورپذیری آن نوعی تردید را چاشنی کنیم. در این خصوص سواد رسانه‌ای اثرگذار است، پس باید آن را افزایش دهیم، با تکنیک‌ها و شیوه‌های تولید و انتشار پیام و پشت پرده‌هایش آشنا شویم تا هرآنچه که دریافت کردیم را دربست در ذهن خود تثبیت نکنیم، باید بپذیریم آنچه دیده می‌شود تمام واقعیت نیست.
کارشناس رسانه‌ای تصریح می‌کند: محدود کردن زمان حضور در شبکه‌های اجتماعی هم می‌تواند یک راهکار باشد، یعنی اینکه مدیریت زمان داشته باشیم؛ کِی و چه مدت درشبکه‌ها باشیم؟ از طرفی تنوع در دنبال‌کردن محتواها نیز راهکار دیگری است، اینکه افراد با دیدگاه‌های مختلف را دنبال کنیم، همچنین موردی دیگر تقویت نگاه انتقادی است؛ باید یاد گرفت که نسبت به برخی پیام‌ها نگاه انتقادی داشته باشیم، نگاهی که می‌تواند مخاطب را به تحلیل‌گری بجای تقلیدگری بکشاند. توجه به این راهکارها موجب می‌شود که کمتر تحت تأثیر رفتارها و نگرش‌های اشتباه دیگران باشیم.
مجله آرونو: چرا مخاطبان تا این حد به بلاگرها اعتماد می‌کنند؟
انارکی: به نظر من اعتماد زیاد به بلاگرها می‌تواند به دلیل ارتباط عاطفی مستمر در فضای مجازی باشد؛ یعنی بلاگرها افرادی هستند که به‌صورت روزانه و مستمر با مخاطبان خود ارتباط دارند و تعامل برقرار می‌کنند، داستان‌های شخصی خود را همراه با عکس و فیلم منتشر می‌کنند و سعی می‌کنند که حس نزدیکی و صمیمیت ایجاد کنند.
باید در نظر داشت که این حس صمیمیت می‌تواند یک حس کاذب باشد، شاید به همین دلیل است به رابطه‌ای که بلاگرها با مخاطبانشان برقرار می‌کنند، رابطه شبه‌صمیمی نیز می‌گویند. در این رابطه، مخاطب احساس می‌کند آن فرد را می‌شناسد و زندگی‌اش را لمس می‌کند، در حالی‌که در واقع در معرض یک روایت کنترل‌شده و گزینشی قرار دارد، یعنی صرفاً چیزهایی را می‌بیند که بلاگر گزینش کرده و به او ارائه داده است. به هر تقدیر ارتباط به ظاهر عاطفی مستمری که بلاگر با مخاطبانش برقرار می‌کند را دلیل اصلی اعتماد به آنها می‌دانم.
مجله آرونو: الگوبرداری ناسالم از بلاگرها چه پیامدهایی دارد؟
انارکی: الگوبرداری از هر شخصیتی بدون شناخت ویژگی‌های آن شخصیت می‌تواند پیامدهای منفی داشته باشد، باید از زوایای مختلف شخصیت آنها را شناخت و این شناخت چندان پیچیده نیست؛ همچنین نوع مطالب و تصاویر ارائه شده و نوع نگاهی که به زندگی ارائه می‌کنند، یک شناخت نسبی به مخاطب ارائه می‌دهد و این شناخت می‌تواند در میزان و نوع الگوبرداری مؤثر باشد.
باید از یکسویه نگری در الگوبرداری فاصله گرفت چون می‌تواند آفت‌ها و پیامدهای مخربی از جمله احساس ناکامی از زندگی یا حس بی‌ارزشی نسبت به خود، ایجاد اضطراب اجتماعی یا فشار برای همسان‌سازی با استانداردهای مجازی داشته باشد.
این استانداردها واقعی نیستند و گول زننده‌اند، ایجاد اختلالات رفتاری مانند پرمصرفی، پرخوری عصبی یا بدریخت‌انگاری بدن از تأثیرات نامناسب این فضا است و چون فرد در مقام مقایسه خود با فرد بلاگر بر می‌آید، افزایش فاصله بین فرد و خانواده یا اجتماع واقعی، اتلاف زمان و افت عملکرد در تحصیل یا کار، پیامدهای الگوبرداری ناسالم از بلاگرها است.
مجله آرونو: بلاگر بودن تنها یک شغل است؟ مسئولیت اجتماعی در این فعالیت به چه صورت است؟
انارکی: می‌توان گفت که بلاگر بودن امروزه تنها یک فعالیت شخصی نیست که مسئولیتی را متوجه شخص بلاگر نکند، بلکه چنین فعالیت‌هایی باید همراه با مسئولیت اجتماعی باشد، چون هر محتوای منتشر شده می‌تواند روی افراد زیادی اثر بگذارد، پس بلاگر باید مانند یک رسانه عمل کند؛ یعنی باید پایبند به اخلاق حرفه‌ای باشد، از نشر مطالب گمراه‌کننده بپرهیزد، مراقب سلامت روانی و فکری مخاطب خود باشد تا آسیب‌های الگوبرداری مخاطبان کاهش یابد و این همان توجه به مسئولیت اجتماعی است.
مجله آرونو: چه تفاوتی میان تأثیرگذاری بلاگرهای حوزه سبک زندگی با بلاگرهای تخصصی مثل آموزشی یا علمی وجود دارد؟
انارکی: این سوال به ماهیت دوگروه از بلاگرها اشاره دارد، بلاگرهای سبک زندگی و بلاگرهای تخصصی؛ و اگر به محتواهایی که این دو دسته از بلاگرها منتشر می‌کنند توجه کنیم، متوجه می‌شویم که بلاگرهای سبک زندگی بیشتر بر احساسات، الگوهای رفتاری و هیجانات روزمره مخاطب اثر می‌گذارند اما اگر استمرار یابد ممکن است به رفتاری پایدار منجر شود. این بلاگرها اغلب از طریق ظاهر، سبک پوشش، مصرف کالا، نوع تغذیه و روایت بخش‌های خوشایند زندگی خود تأثیرگذاری می‌کنند.
بلاگرهای تخصصی بیشتر با انتقال دانش، معلومات و مهارت حرفه‌ای خود بر مخاطبانشان تأثیر می‌گذارند و تأثیر آنها ذهنی، تحلیلی و مهارتی‌تر است تا صرفاً تأثیر عاطفی. به عنوان مثال بلاگری که دانش و فن مکانیکی را خوب بلد است، آنچه که به کاربرانش ارائه می‌دهد، عمدتاً مرتبط با این حرفه است تا مثلاً نوع پوشش و یا رفتاری خاص اما در هر دو حالت چه سبک زندگی و چه تخصصی، اگر فرد محبوبیت و اعتماد عمومی کسب کند، می‌تواند در حوزه‌های خارج از تخصصش هم تأثیرگذار باشد که این نکته نیاز به دقت مخاطب دارد.
مجله آرونو: به نظر شما فعالیت بلاگرها در حوزه‌های تخصصی مثل سلامت یا تربیت کودک نیازمند نظارت است؟
انارکی: حتماً لازم و ضروری است که برای ورود به حوزه‌های تخصصی، چارچوب‌هایی تعیین شود. چارچوب‌هایی که نهادها و سازمان‌های تخصصی باید آنها را وضع کنند، چون بلاگرهایی که بدون دانش یا تخصص وارد این فضاها می‌شوند، در محتواهایی که تولید می‌کنند و انتشار می‌دهند، ممکن است توصیه‌های غلط یا گمراه‌کننده و حتی خطرناک ارائه کنند که افراد و در مجموع جامعه را با مشکلات اساسی مواجه کنند! بخصوص در امور و مسائلی که به سلامت، بهداشت، پزشکی، تربیت فرزند، روانشناسی، مسائل زناشویی و مواردی دیگر مربوط می‌شود.
به عنوان مثال همین پلتفرم اینستاگرام را ببینید که در آن هزاران صفحه در موضوعات پزشکی وجود دارد که مطمئناً بسیاری از آن توسط کسانی مدیریت می‌شود که شاید کمترین اطلاعات را راجع به مسائل پزشکی هم ندارند، اما چنان نسبت به برخی بیماری‌ها اظهار فضل و دانش می‌کنند که گویی تنها راه نجات فرد بیمار راهکاری است که آنها ارائه می‌کنند؛ چنین تجویزهایی آسیب‌هایی را به نظام سلامت کشور وارد می‌کند. در مواردی نیز مطالبی را چنان مطرح می‌کنند که شنونده تصور می‌کند بیمار است و باید تجویز او را انجام دهد…، این وضعیت سلامت جسم و روان افرادی که تحت تأثیر قرار می‌گیرند را بهم می‌ریزد.
راهکارهای مختلفی برای نظارت بر این‌گونه صفحات وجود دارد، مثل نظارت پلتفرم‌ها بر محتوای سلامت، علامت‌گذاری محتوای غیرتخصصی یا هشدار به مخاطب در خصوص پرهیز نسبت به استفاده از این محتواها، آموزش عمومی سواد رسانه‌ای برای تشخیص منابع و مطالب معتبر از این راهکارهایی محسوب می‌شود که بی‌شک به کاهش آسیب‌ها منجر خواهد شد.
مجله آرونو: چه تفاوت‌هایی میان بلاگرهای ایرانی و بلاگرهای کشورهای دیگر می‌بینید؟
انارکی: محتوای بلاگرهای ایرانی معمولاً متمرکز بر سبک زندگی روزمره، زیبایی، پوشاک، غذا، روابط خانوادگی و تبلیغات محصولی است؛ در حالی‌که بلاگرهای برخی کشورها علاوه بر این موضوعات، در زمینه‌هایی مثل آموزش‌های موضوعی، محیط زیست، روایت‌های سفر، توسعه فردی و مواردی دیگر نیز فعال‌اند. برخی از صفحات بلاگرهایی غیر ایرانی را در پلتفرم‌هایی مثل اینستاگرام و یا یوتیوب دیده‌ام و متوجه شدم که آنها معمولاً چارچوب مشخصی بر مبنای برند شخصی و حرفه‌ای و تقویم محتوا، در تولید و انتشار دارند. در حالی‌که در فضای ایران، هنوز بسیاری از بلاگرها فعالیت‌هایشان را به‌شکل شخصی و گاه واکنشی و هیجانی نشان می‌دهند.
بلاگرها در کشورهای مختلف فعالیت‌های همسو و شبیه به هم نیز دارند که می‌تواند نشأت گرفته از جریان ارتباطی آنها با هم چه به صورت مستقیم و چه غیر مستقیم باشد. به هر تقدیر این افراد اگرچه تاثیرگذارند اما می‌توانند در برخی موضوعات از هم نیز تأثیر بپذیرند.
بلاگرهای آمریکایی معمولاً به دنبال ساخت برند شخصی خود هستند، به همین دلیل به مشارکت در کمپین‌های اجتماعی، ارائه محتواهای آموزشی واقع گرایانه، محیط زیست، سفر و سبک زندگی غربی و. گرایش دارند، برخی از آنها تنها لحظات خوش زندگی را نمایش نمی‌دهند، بلکه گاهی درباره چالش‌ها، شکست‌ها و موضوعات اجتماعی هم صحبت می‌کنند؛ در حالی که بلاگرهای ایرانی بیشتر بر جنبه‌های روزمره و نمایشی زندگی شخصی خودشان متمرکز هستند و بیشتر خوشی‌ها و لحظات شاد را مطرح می‌کنند. آنها عمدتاً در فضای زندگی فانتزی و تجمل‌گرایی فعال‌اند و کمتر از واقعیت‌های زندگی یا مسئولیت اجتماعی صحبت می‌کنند و تولید محتوای آنها نیز اغلب احساسی و کمتر هدفمند است.
بین بلاگرهای ایرانی و ترکیه‌ای شباهت‌های فرهنگی زیادی وجود دارد، اما بلاگرهای ترکیه‌ای در تولید محتواهای خود حرفه‌ای‌تر عمل می‌کنند؛ بیشتر آنها در چندین پلتفرم مانند یوتیوب، تیک‌تاک‌و پادکست فعال‌اند، در حالی‌که بلاگرهای ایرانی معمولاً به اینستاگرام محدود می‌شوند.
مجله آرونو: در پایان، جمع‌بندی شما از وضعیت بلاگرها چیست؟
انارکی: آنچه امروز از بلاگرها می‌بینیم تصویری گزینشی از زندگی است. این تصویر می‌تواند الهام‌بخش یا آسیب‌زا باشد. اگر با صداقت و مسئولیت‌پذیری همراه شود، به رشد جامعه کمک می‌کند؛ اما اگر صرفاً بر پایه نمایش‌های فانتزی باشد، پیامدهای روانی و اجتماعی مخربی خواهد داشت. راه رسیدن به تعادل، هم ارتقای سواد رسانه‌ای مخاطبان است و هم رعایت اخلاق حرفه‌ای توسط بلاگرها.
