به گزارش خبرگزاری مجله آرونو، بلک‌فرایدی یا «جمعه سیاه» عنوانی است که هر سال در اولین جمعه پس از روز شکرگزاری در آمریکا برگزار می‌شود؛ رویدادی که به‌تدریج مرزهای جغرافیایی را شکست و امروز به یکی از بزرگ‌ترین مناسبت‌های خرید در سراسر جهان تبدیل شده است. امسال نیز در ایران مانند سال‌های گذشته، فروشگاه‌های فیزیکی و اینترنتی از هفته‌ها قبل خود را برای این روز آماده کردند؛ روزی که به‌طور معمول رکوردهای تازه‌ای در میزان فروش و حجم تراکنش‌های مالی برجای گذاشت.
چه اتفاقی در بلک‌فرایدی رخ می‌دهد؟
در این روز، بسیاری از برندهای بزرگ و کوچک در حوزه‌های مختلف از پوشاک و لوازم خانگی گرفته تا موبایل، لپ‌تاپ، گجت‌ها، خدمات نرم‌افزاری و حتی بلیت‌های سفر، مقادیر چشمگیر، گاهی تا ۹۰ درصد تخفیف ارائه می‌دهند تا جایی که گاهی حتی حجم خرید آنلاین در پلتفرم‌های تجارت الکترونیک شکسته می‌شود و فروشگاه‌های حضوری نیز مملو از جمعیت و صف‌های طولانی می‌شود.
بلک‌فرایدی چگونه شکل گرفت؟
بر اساس بررسی‌های تاریخی، ریشهٔ این نام به دهه ۱۹۶۰ در شهر فیلادلفیا بازمی‌گردد. پلیس این شهر از اصطلاح «جمعه سیاه» برای توصیف ترافیک سنگین و ازدحام شدید مردم پس از روز شکرگزاری استفاده می‌کرد؛ چرا که خریداران و گردشگران برای شروع خریدهای سال نو به خیابان‌ها می‌ریختند.
در سال‌های بعد، تاجران برای پاک‌کردن بار منفی این نام، تفسیری اقتصادی برای آن ارائه دادند: فروش فوق‌العاده این روز باعث می‌شد حساب‌های مالی آن‌ها از قرمز (زیان) به سیاه (سود) تغییر کند. همین روایت به‌تدریج جا افتاد و بلک‌فرایدی به یک مناسبت رسمی فروش تبدیل شد.
چرا بلک‌فرایدی جهانی شد؟
با گسترش اینترنت، فروشگاه‌های آنلاین و شبکه‌های اجتماعی، برندها فرصت یافتند تا این سنت آمریکایی را به مشتریان سراسر جهان معرفی کنند. نبود تعطیلات رسمی در بسیاری از کشورها مانع از استقبال نشد؛ زیرا جذابیت اصلی این روز یعنی تخفیف‌های کم‌سابقه برای مشتریان همه‌جا یکسان است.
کشورهایی مانند بریتانیا، کانادا، آلمان، امارات، ترکیه و حتی ایران نیز طی یک دهه اخیر موج‌های قدرتمندی از فروش بلک‌فرایدی را تجربه کرده‌اند. در ایران، به دلیل نداشتن روز شکرگزاری، معمولاً فروشگاه‌ها جمعه آخر ماه نوامبر را به‌عنوان روز مشابه در نظر می‌گیرند.
اما آیا جمعه سیاه در ایران مانند الگو غربی اجرا می‌شود؟ چرا در مناسبات آئینی خودمان آنچنان شاهد چنین رویکردی نیستیم؟ و آیا این روز بر هویت سازیِ برندها متمرکز است یا سبک کردن انبارها؟!
بسیاری از برندها و فروشگاه‌ها به‌جای تخفیف‌های واقعی از سازوکار نمایش تخفیف استفاده می‌کنند!
در همین راستا آلا توحیدی پژوهشگر فرهنگ و رسانه و فعال حوزه رسانه در گفت‌وگو با خبرنگار مجله آرونو، اظهار کرد: پدیده بلک‌فراید در ایران بیش از آن‌که یک مناسبت اقتصادی واقعی باشد یک ساختار رسانه‌ای خلق کرده است. مسئله مهم اینجاست که در فضای رسانه‌ای ایران بلک‌فرایدی عملاً به رویداد تبدیل شده است نه به فرصت اقتصادی.
وی افزود: بسیاری از برندها و فروشگاه‌ها به‌جای تخفیف‌های واقعی از سازوکار نمایش تخفیف استفاده می‌کنند! یعنی ابتدا قیمت‌ها را بالا می‌برند و سپس با برچسب‌های قرمز حس اضطرار و کمبود را القا می‌کنند. این همان جایی است که می‌توان از دروغ بزرگ بلک‌فرایدی سخن گفت.
پژوهشگر فرهنگ و رسانه تصریح کرد: رسانه‌های تجاری با خلق فضاهای هیجانی، کاربران را در وضعیت ترس از دست دادن چیزی که شاید اصلاً وجود خارجی هم نداشته باشد قرار می‌دهند؛ همچنین بخش عمده‌ای از محتواهای شبکه‌های اجتماعی حول سبدهای خرید و آن‌باکسینگ است، نوعی نمایش مصرف که بیشتر کارکرد هویتی دارد تا اقتصادی.
وی ادامه داد: ذکر این نکته ضروری است که وقتی یک مناسبت اقتصادی بدون زیرساخت‌های فرهنگی و نظارتی وارد جامعه می‌شود، رسانه‌ها آن را در قالبی بازتولید می‌کنند که بیش از آن‌که خدمت به مصرف‌کننده باشد کارکرد سودآور برای پلتفرم‌ها و برندها دارد.
مشکل ما با بلک‌فرایدی، غربی بودن آن نیست
توحیدی گفت: مشکل ما با بلک‌فرایدی غربی بودن آن نیست، مسئله اصلی غیربومی بودن شیوه بازنمایی‌اش است. ما یک فرم را وارد کرده‌ایم اما بدون معنا، بدون قواعد و بدون صداقت اقتصادی. همین شکاف است که باعث می‌شود، بلک‌فرایدی در ایران بیشتر شبیه یک جشنواره رسانه‌ای باشد تا یک فرصت واقعی برای خانواده‌ها.
وی اظهار کرد: نهادهای فرهنگی امروز مسئول‌اند و باید میان فرهنگ و میدان پرتنش رسانه تعادل ایجاد کنند. آن‌ها باید از سطح تولید محتوا فراتر بروند و با روایت‌سازی دقیق به شکل‌گیری ادراک عمومی سالم کمک کنند. وظیفه‌شان این است که هویت فرهنگی جامعه را معتبر و روزآمد بازنمایی کنند، سواد فرهنگی و رسانه‌ای مردم را تقویت کنند و اجازه ندهند موج‌های هیجانی، تبلیغات فریبنده یا روایت‌های وارداتی بدون بررسی، بر رفتار اجتماعی اثر بگذارد.
فعال حوزه رسانه افزود: نهادهای فرهنگی باید با شفافیت، گفت‌وگو و ارائه روایت‌های مستند، فضای رسانه‌ای را از هیجان‌سازی دور کنند و بستر انتخاب آگاهانه و آرامش ذهنی را برای جامعه فراهم آورند.
به گزارش مجله آرونو، در نهایت بلک‌فرایدی در حالی هر سال با موجی از تبلیغات، هیجان و فروش‌های پرسروصدا وارد فضای رسانه‌ای ایران می‌شود که هنوز فاصله‌ای جدی میان شکلِ ظاهری این مناسبت و کارکرد واقعی آن وجود دارد. آنچه امروز در کشور مشاهده می‌شود، بیشتر بازتاب یک مراسم جهانی در سطح نمایش رسانه‌ای است تا تطبیقی اقتصادی با نیاز و فرهنگ مصرف‌کننده ایرانی. به‌نظر می‌رسد مادامی که سازوکارهای نظارتی، شفافیت قیمتی و بومی‌سازی فرهنگی در کنار هم قرار نگیرند، بلک‌فرایدی نه به فرصتی برای صرفه‌جویی خانواده‌ها بلکه به صحنه‌ای برای رقابت تبلیغاتی برندها و تولید هیجان زودگذر تبدیل خواهد شد.
بلک‌فرایدی تنها زمانی می‌تواند در ایران معنا پیدا کند که از سطح تقلید فرمی عبور کرده و در بستری منطبق بر واقعیت اقتصادی و زیست‌جهان فرهنگی جامعه بازتعریف شود؛ مسیری که بدون مشارکت نهادهای فرهنگی، رسانه‌ها و اصناف، دستیابی به آن ممکن نخواهد بود.
