به گزارش خبرگزاری مجله آرونو، در دنیای دیجیتال، کودکان با مفهومی از حضور دائمی مواجه هستند و در این فضا هیچ چیز تمام نمی‌شود و همه چیز همیشه در دسترس است و این تجربه می‌تواند بر درک زمان، پایان‌پذیری و مرزهای روانی تأثیر بگذارد و کودکانی که به جریان بی‌وقفه اطلاعات و سرگرمی عادت دارند، ممکن است در مواجهه با فقدان، جدایی یا توقف دچار اضطراب شوند و باید توجه داشت که کودکان باید با تجربه‌های طبیعی پایان، استراحت و نبودن نیز آشنا شوند تا تاب‌آوری روانی آنها تقویت شود.
یکی از تأثیرات پنهان فناوری، تغییر در الگوهای بازی و تخیل است و بازی‌های دیجیتال اغلب ساختارمند، هدف‌محور و وابسته به قوانین از پیش تعیین‌شده است، در حالی که بازی‌های آزاد سنتی به کودک اجازه می‌دهند جهان را بازسازی، قوانین را خلق و نقش‌ها را تجربه کند و این تفاوت می‌تواند بر رشد خلاقیت، انعطاف‌پذیری ذهنی و توانایی حلیت، انعطاف‌پذیری ذهنی و توانایی حل مسئله تأثیر بگذارد و روانشناسی رشد بر اهمیت حفظ فضای بازی آزاد و بدون واسطه برای کودکان تأکید دارد.
فضای دیجیتال بر شکل‌گیری زبان و روایت‌گری کودکان تأثیر می‌گذارد و در محیط‌هایی که ارتباطات کوتاه، تصویری و واکنشی غالب است، کودکان ممکن است فرصت کمتری برای تمرین بیان پیچیده، داستان‌پردازی و گفت‌وگوی عمیق داشته باشند که این امر می‌تواند بر رشد مهارت‌های زبانی، تفکر انتقادی و توانایی بیان احساسات اثرگذار باشد و والدین و مربیان می‌توانند با تشویق به گفت‌وگو، قصه‌گویی و نوشتن، این خلأ را جبران کنند.
از نظر روانشناسی اجتماعی، کودکان در فضای دیجیتال با مفهوم بازخورد فوری از جمله لایک، کامنت، امتیاز و رتبه‌بندی مواجه هستند و این نوع بازخورد می‌تواند به شکل‌گیری وابستگی به تأیید بیرونی و کاهش انگیزه درونی منجر شود و کودکانی که ارزش خود را از واکنش‌های دیگران می‌گیرند، ممکن است در برابر شکست، بی‌توجهی یا نقد آسیب‌پذیرتر باشند و تقویت عزت نفس، آموزش خودارزیابی و ایجاد فرصت‌هایی برای تجربه موفقیت‌های واقعی از راهکارهای مقابله با این چالش است.
ابزارهای دیجیتال می‌تواند مهارت‌های حل مسئله، حافظه کاری و تفکر خلاق را تقویت کند / دنیای دیجیتال می‌تواند منبع لذت و آرامش و زمینه‌ساز اضطراب، افسردگی یا احساس ناکافی بودن باشد
مائده سلیمی، روانشناس بالینی کودک و نوجوان با بیان اینکه دنیای دیجیتال در زندگی کودکان امروز نقشی بنیادین ایفا می‌کند و از آموزش و سرگرمی گرفته تا ارتباطات اجتماعی و شکل‌گیری هویت، را در بر می‌گیرد، به خبرنگار مجله آرونو می‌گوید: روانشناسی کودک در این زمینه به بررسی تأثیرات مثبت و منفی فناوری‌های دیجیتال بر رشد شناختی، هیجانی و اجتماعی کودکان می‌پردازد و درک این تأثیرات برای والدین و مربیان ضروری است تا بتوانند محیطی امن، غنی و متعادل برای رشد کودکان فراهم کنند.
وی با بیان اینکه ابزارهای دیجیتال می‌توانند مهارت‌های حل مسئله، حافظه کاری و تفکر خلاق را تقویت کنند و این موضوع به ویژه زمانی که کودکان با بازی‌های تعاملی و محتوای آموزشی هدفمند درگیر می‌شوند، بیشتر اهمیت پیدا می‌کند، می‌افزاید: استفاده بیش از حد یا بدون نظارت از این ابزارها ممکن است منجر به کاهش تمرکز، اختلال در خواب و وابستگی به محرک‌های سریع شود و باید توجه داشت که زمان صفحه نمایش باید متناسب با سن کودک و با محتوای مناسب تنظیم شود.
روانشناس بالینی کودک و نوجوان با بیان اینکه در حوزه هیجانی، دنیای دیجیتال می‌تواند هم منبع لذت و آرامش و هم زمینه‌ساز اضطراب، افسردگی یا احساس ناکافی بودن باشد، تصریح می‌کند: شبکه‌های اجتماعی و بازی‌های آنلاین گاهی اوقات باعث مقایسه‌های ناسالم، فشار برای موفقیت یا ترس از طرد شدن می‌شوند و کودکان به راهنمایی نیاز دارند تا بتوانند احساسات خود را در مواجهه با این فضاها بشناسند و مدیریت کنند و آموزش سواد رسانه‌ای و گفت‌وگوی باز با والدین نقش مهمی در این زمینه دارد.
ضرورت توجه به تعاملات واقعی و بازی‌های گروهی در کنار استفاده از فناوری / نقش والدین و مربیان در شکل‌دهی تجربه دیجیتال کودکان حیاتی است
سلیمی با بیان اینکه از نظر اجتماعی، فناوری می‌تواند فرصت‌هایی برای تعامل، همکاری و یادگیری گروهی فراهم کند، اما در عین حال ممکن است باعث انزوای اجتماعی، کاهش مهارت‌های ارتباط چهره به چهره و افزایش رفتارهای پرخاشگرانه یا تقلیدی شود، ادامه می‌دهد: همواره بر اهمیت تعاملات واقعی، بازی‌های گروهی و تقویت همدلی در کنار استفاده از فناوری تأکید می‌شود و تعادل میان دنیای مجازی و دنیای واقعی کلید رشد سالم اجتماعی است.
وی با اشاره به اینکه هویت‌یابی کودکان نیز تحت تأثیر فضای دیجیتال قرار دارد، می‌گوید: آنها از طریق آواتارها، پروفایل‌ها و انتخاب‌های رسانه‌ای خود، جنبه‌هایی از شخصیت خود را تجربه و ابراز می‌کنند و این فرایند می‌تواند به خودشناسی کمک کند، اما در صورت نبود نظارت و راهنمایی، ممکن است منجر به سردرگمی، تقلید سطحی یا وابستگی به تأیید بیرونی شود و کودکان باید در محیطی امن و با فرصت‌های متنوع برای بیان خود پرورش یابند.
روانشناس بالینی کودک و نوجوان با بیان اینکه نقش والدین و مربیان در شکل‌دهی تجربه دیجیتال کودکان حیاتی است، اضافه می‌کند: تدوین قوانین استفاده، انتخاب محتوای مناسب، گفت‌وگوی مستمر و الگوسازی رفتاری از جمله راهکارهای مؤثر برای حمایت روانی از کودکان در دنیای دیجیتال است که این حمایت نه تنها از آسیب‌های احتمالی جلوگیری می‌کند، بلکه زمینه‌ساز رشد سالم، خلاق و متعادل در عصر فناوری خواهد بود.
تنظیم هیجانی و تحمل تأخیر در پاداش تأثیر بگذارد / فناوری‌های دیجیتال بر شکل‌گیری حس مالکیت و کنترل در کودکان تأثیر می‌گذارد
فاطمه رضازاده، روانشناس و مشاور کودک و نوجوان با بیان اینکه در عصر دیجیتال، کودکان با مفاهیمی مانند «فوری بودن» و «پاسخ سریع» بزرگ می‌شوند، به خبرنگار مجله آرونو می‌گوید: این ویژگی‌های فناوری می‌تواند بر تنظیم هیجانی و تحمل تأخیر در پاداش تأثیر بگذارد و کودکانی که به دریافت فوری پاسخ یا سرگرمی عادت دارند، ممکن است در مواجهه با موقعیت‌های واقعی زندگی که نیازمند صبر، تلاش یا انتظار است، دچار اضطراب یا بی‌حوصلگی شوند و والدین می‌توانند با ایجاد فرصت‌هایی برای بازی‌های بدون صفحه و فعالیت‌های تدریجی، مهارت‌های تنظیم هیجانی را تقویت کنند.
وی با بیان اینکه یکی از چالش‌های مهم در دنیای دیجیتال، مرزهای مبهم میان واقعیت و خیال است، می‌افزاید: کودکان در سنین پایین هنوز در حال شکل‌گیری توانایی تفکیک این دو هستند و محتوای دیجیتال به‌ویژه بازی‌ها و ویدیوهای واقع‌نما، می‌تواند این مرز را مخدوش کند و این امر ممکن است منجر به سردرگمی شناختی یا تقلید رفتارهای غیرواقعی شود و روانشناسی رشد بر اهمیت گفت‌وگو درباره تفاوت‌های دنیای واقعی و مجازی تأکید دارد.
روانشناس و مشاور کودک و نوجوان با اشاره به اینکه فناوری‌های دیجیتال همچنین بر شکل‌گیری حس مالکیت و کنترل در کودکان تأثیر می‌گذارد، تصریح می‌کند: در بازی‌های آنلاین یا اپلیکیشن‌های تعاملی، کودکان تجربه انتخاب، ساختن و کنترل را به‌دست می‌آورند که می‌تواند حس قدرت و خلاقیت را تقویت کند، اما در صورت نبود تعادل، این تجربه ممکن است به وابستگی به کنترل مجازی و کاهش تحمل در برابر کنترل نداشتن در دنیای واقعی منجر شود و این حس قدرت باید با تجربه‌های واقعی مانند ساختن با دست، تصمیم‌گیری در خانواده و مشارکت در فعالیت‌های گروهی همراه شود.
تعاملات دیجیتال می‌تواند جایگزین تعاملات انسانی شود / ضرورت استفاده هدفمند از فناوری برای تقویت نقاط قوت، ارزش‌ها و امید در کودکان
رضازاده ادامه می‌دهد: از نظر دلبستگی، تعاملات دیجیتال می‌تواند جایگزین تعاملات انسانی شود و کودکانی که بیشتر با صفحه‌ها تعامل دارند تا با افراد، ممکن است در شکل‌گیری دلبستگی ایمن دچار چالش شوند که این نوع دلبستگی نقش مهمی در رشد اجتماعی، اعتماد به نفس و تنظیم هیجانی دارد و اهمیت تماس چشمی، لمس و گفت‌وگوی عاطفی در کنار استفاده از فناوری همواره مورد تاکید است.
وی با بیان اینکه یکی دیگر از جنبه‌های مهم، تأثیر دنیای دیجیتال بر تصویر بدنی و خودپنداره کودکان است، می‌گوید: الگوریتم‌ها و فیلترهای تصویری می‌تواند استانداردهای غیرواقعی از زیبایی و موفقیت را به کودکان القا کند و این امر به‌ویژه در سنین نوجوانی می‌تواند منجر به اضطراب، مقایسه ناسالم و کاهش عزت نفس شود و آموزش سواد رسانه‌ای، گفت‌وگو درباره تنوع بدن‌ها و الگوسازی والدین در پذیرش خود، از راهکارهای مؤثر در مقابله با این چالش است.
روانشناس و مشاور کودک و نوجوان اضافه می‌کند: دنیای دیجیتال می‌تواند بستری برای رشد معنویت، تخیل و تفکر انتقادی باشد، اگر به‌درستی هدایت شود و داستان‌های تعاملی، بازی‌های فلسفی و محتوای علمی می‌تواند ذهن کودک را به سوی پرسش‌گری، معناجویی و کشف خود سوق دهد و روانشناسی مثبت‌گرا بر استفاده هدفمند از فناوری برای تقویت نقاط قوت، ارزش‌ها و امید در کودکان تأکید دارد که این نگاه می‌تواند دنیای دیجیتال را از تهدید به فرصت تبدیل کند.
فناوری‌های دیجیتال همچنین بر الگوهای خواب کودکان تأثیر می‌گذارند و نور آبی صفحه‌ها، تحریک ذهنی قبل از خواب و وابستگی به محتوای دیجیتال برای آرامش، می‌توانند چرخه خواب را مختل کنند و خواب ناکافی در کودکان با مشکلات رفتاری، کاهش تمرکز و ضعف در تنظیم هیجانی همراه است و حداقل یک ساعت قبل از خواب، کودک باید از صفحه‌ها فاصله بگیرد و به فعالیت‌های آرام‌بخش مانند مطالعه یا گفت‌وگوی خانوادگی بپردازد.
در زمینه هویت فرهنگی، کودکان در فضای دیجیتال با محتوای جهانی و گاهی ناهماهنگ با ارزش‌های بومی مواجه هستند و این مواجهه می‌تواند هم فرصت یادگیری و هم زمینه‌ساز سردرگمی فرهنگی باشد و کودکانی که درک روشنی از ریشه‌ها، زبان و سنت‌های خود ندارند، ممکن است در شکل‌گیری هویت دچار تردید شوند و اهمیت تقویت روایت‌های بومی، زبان مادری و تجربه‌های فرهنگی در کنار محتوای جهانی باید مد نظر قرار داشته باشد.
یکی از فرصت‌های کمتر دیده‌شده در فضای دیجیتال، امکان تجربه همدلی از راه دور است و کودکان می‌توانند با دیدن داستان‌های دیگران، مشارکت در پروژه‌های اجتماعی آنلاین یا گفت‌وگو با همسالان در نقاط مختلف جهان، مهارت همدلی و درک تفاوت‌ها را تمرین کنند و این تجربه‌ها در صورتی مؤثر است که با راهنمایی بزرگ‌ترها و گفت‌وگوی انتقادی همراه باشد و روانشناسی اجتماعی بر نقش فناوری در توسعه اخلاق اجتماعی و همدلی جهانی تأکید دارد.
دنیای دیجیتال می‌تواند بستری برای تجربه استقلال و مسئولیت‌پذیری باشد و کودکانی که در فضای آنلاین یاد می‌گیرند چگونه از خود محافظت کنند، منابع معتبر را تشخیص دهند و رفتار مسئولانه داشته باشند، در دنیای واقعی نیز توانمندتر خواهند بود و آموزش سواد دیجیتال، قوانین اخلاقی و مهارت‌های تصمیم‌گیری از جمله ابزارهایی است که روانشناسان برای پرورش شهروندان دیجیتال آگاه توصیه می‌کنند و این آموزش باید از سنین پایین و با مشارکت فعال والدین آغاز شود.
