به گزارش خبرگزاری مجله آرونو، سل (Tuberculosis) یک بیماری عفونی واگیردار است که توسط باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس ایجاد می‌شود، این بیماری بیشتر ریه‌ها را درگیر می‌کند و از طریق ذرات معلق در هوا، به‌ویژه هنگام سرفه یا عطسه فرد مبتلا، منتقل می‌شود و اگرچه سل در بسیاری از کشورها کنترل شده، اما همچنان یکی از عوامل اصلی مرگ‌ومیر در جهان است و به‌ویژه در جوامعی با تراکم جمعیت بالا، مهاجرت گسترده یا ضعف زیرساخت‌های بهداشتی، سل می‌تواند به سرعت گسترش یابد و به بحرانی جدی تبدیل شود.
جایگاه کشور در کنترل سل؛ نگاهی به آمار جهانی
بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، نرخ بروز سل در ایران حدود ۱۱ مورد در هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت است و به گفته قباد مرادی، رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، این عدد نشان‌دهنده عملکرد موفق کشور در کنترل بیماری است، به‌ویژه در مقایسه با کشورهای همسایه که برخی از آن‌ها با نرخ‌های بسیار بالاتری مواجه هستند و این موفقیت حاصل سال‌ها برنامه‌ریزی، آموزش عمومی، غربالگری هدفمند و ارائه خدمات درمانی رایگان بوده است.
اختلاف آماری در شناسایی موارد؛ چالش یا فرصت؟
رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت در مصاحبه‌ای اعلام کرد که طبق داده‌های ثبت‌شده در نظام سلامت کشور، میزان کشف موارد سل بین هفت تا هشت مورد در هر ۱۰۰ هزار نفر است و این اختلاف با برآورد جهانی نشان می‌دهد که ممکن است بخشی از موارد سل در کشور شناسایی نشده باشند و این موضوع نه‌تنها چالشی برای نظام سلامت است، بلکه فرصتی برای بهبود فرآیندهای غربالگری، افزایش دقت تشخیص و ارتقای سیستم‌های ثبت و گزارش‌دهی محسوب می‌شود.
مهاجرت و تأثیر آن بر کنترل سل
ایران با کشورهای شرقی هم‌مرز است که برخی از آن‌ها دارای یکی از بالاترین نرخ‌های بروز سل در جهان هستند و مرادی هشدار داده که یکی از این کشورها بیش از ۲۰۰ مورد سل در هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت دارد و با توجه به حضور حدود پنج میلیون مهاجر از این کشورها در ایران، کنترل بیماری در چنین شرایطی نیازمند مدیریت دقیق، همکاری بین‌نهادی و تخصیص منابع ویژه برای مراقبت از جمعیت‌های آسیب‌پذیر است.
سهم اتباع خارجی در آمار سل؛ ضرورت سیاست‌گذاری هدفمند
بر اساس آمار رسمی وزارت بهداشت، از مجموع ۶۵۴۷ مورد سل شناسایی‌شده در سال ۱۴۰۳، حدود ۲۴ درصد مبتلایان اتباع غیرایرانی بوده‌اند که این آمار نشان می‌دهد که مهاجران سهم قابل‌توجهی در بروز بیماری دارند و باید سیاست‌های بهداشتی خاصی برای غربالگری، درمان و آموزش این گروه‌ها تدوین شود و حفظ سلامت عمومی بدون توجه به سلامت مهاجران ممکن نیست.
ناقلان پنهان؛ تهدید خاموش در مسیر حذف سل
یکی از چالش‌های مهم در کنترل سل، وجود ناقلان نهفته است. طبق بررسی‌های علمی، حدود ۱۵ میلیون نفر در ایران ناقل سل نهفته هستند. این افراد علائمی ندارند، اما در صورت ضعف سیستم ایمنی، ممکن است به سل فعال مبتلا شوند و بیماری را به دیگران منتقل کنند و مرادی هشدار داد که شناسایی این گروه‌ها و ارائه مراقبت‌های پیشگیرانه به آن‌ها، برای جلوگیری از بحران‌های آینده ضروری است.
تعریف جهانی حذف سل و جایگاه ایران در این مسیر
سازمان جهانی بهداشت حذف سل را رسیدن به نرخ بروز کمتر از ۱۰ مورد در هر ۱۰۰ هزار نفر تعریف کرده است و رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت اعلام کرده که اگر کشور بتواند اثبات کند به این سطح رسیده، در جمع کشورهای پیشرو در کنترل سل قرار خواهد گرفت. این هدف نه‌تنها افتخار ملی محسوب می‌شود، بلکه می‌تواند الگویی برای کشورهای منطقه باشد که با چالش‌های مشابه مواجه هستند.
تحریم‌ها و تاب‌آوری نظام سلامت ایران
در شرایطی که ایران با تحریم‌های بین‌المللی مواجه است، مرادی تأکید کرده که دستاوردهای کشور در کنترل سل قابل‌افتخار هستند؛ برخی کشورهای منطقه با درآمدهای بالا و بدون محدودیت‌های خارجی، هنوز نتوانسته‌اند به سطح کنترل ایران برسند. این موفقیت نشان‌دهنده تاب‌آوری، خلاقیت و کارآمدی نظام سلامت ایران در مواجهه با محدودیت‌های منابع و فشارهای خارجی است.
غربالگری هدفمند؛ کلید پیشگیری از شیوع سل
افراد مبتلا به دیابت، HIV، سوءتغذیه، زندانیان، سالمندان و کسانی که در محیط‌های پرجمعیت زندگی می‌کنند، در معرض خطر بالاتری برای ابتلاء به سل فعال هستند و مرادی بر لزوم غربالگری مستمر این گروه‌ها تأکید کرده و خواستار تقویت زیرساخت‌های تشخیصی و آموزشی برای شناسایی زودهنگام بیماری شده است. غربالگری نه‌تنها از شیوع بیماری جلوگیری می‌کند، بلکه هزینه‌های درمانی را نیز کاهش می‌دهد.
درمان رایگان و واکسیناسیون؛ ستون‌های اصلی کنترل سل
درمان سل در ایران به‌صورت رایگان در مراکز بهداشتی ارائه می‌شود و واکسن BCG نیز در برنامه واکسیناسیون نوزادان قرار دارد. این اقدامات، به گفته مرادی ، نقش مهمی در کاهش نرخ بروز بیماری و افزایش اعتماد عمومی به نظام سلامت داشته‌اند، همچنین آموزش بیماران و خانواده‌ها درباره نحوه مصرف دارو و پیگیری درمان، از عوامل مؤثر در موفقیت برنامه‌های کنترل سل بوده‌اند.
فناوری‌های نوین در تشخیص سل؛ گامی به‌سوی دقت بیشتر
استفاده از روش‌های مولکولی مانند تست ژن‌اکس‌پرت (GeneXpert) در مراکز بهداشتی کشور، سرعت و دقت تشخیص سل را افزایش داده است و مرادی اشاره کرده که این فناوری‌ها به شناسایی سریع‌تر بیماران، کاهش انتقال بیماری و بهبود روند درمان کمک می‌کنند، همچنین توسعه آزمایشگاه‌های منطقه‌ای و آموزش نیروی انسانی متخصص، از دیگر اقدامات مهم در این حوزه بوده است.
رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت تأکید کرده که برای رسیدن به هدف حذف سل، مشارکت مردم، آگاهی عمومی، کاهش انگ اجتماعی و همکاری بین‌بخشی ضروری است. بدون همراهی جامعه، حتی بهترین سیاست‌های بهداشتی نیز نمی‌توانند به موفقیت کامل برسند. اطلاع‌رسانی شفاف، آموزش در مدارس، رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، و جلب اعتماد عمومی، از ابزارهای کلیدی در این مسیر هستند.
