به گزارش خبرگزاری مجله آرونو، مراقبت از سالمندان، نه‌تنها وظیفه‌ای اخلاقی و خانوادگی، بلکه ضرورتی اجتماعی و فرهنگی است که در طب سنتی ایرانی جایگاه ویژه‌ای دارد؛ سالمندی مرحله‌ای از زندگی است که بدن با کاهش حرارت غریزی، افت رطوبت و تغییرات مزاجی مواجه می‌شود و این تحولات، سلامت جسمی، روانی و اجتماعی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهند و نیازمند تدابیر خاص و همدلانه است و طب سنتی با نگاهی کل‌نگر، سالمند را انسانی در حال گذار می‌بیند که با مراقبت درست می‌تواند کیفیت زندگی بالایی داشته باشد.
در این نگاه، ارکان اصلی سلامت سالمندان شامل تعادل مزاج، تغذیه مناسب، خواب منظم، حرکت متعادل و آرامش روانی است که هر یک از این ارکان، در طب سنتی با تدابیر خاصی حمایت می‌شوند؛ به عنوان مثال، مزاج سرد و خشک سالمندان نیازمند گرمی‌بخشی و رطوبت‌رسانی است و توجه به این ارکان، نه‌تنها از بروز بیماری‌های مزمن جلوگیری می‌کند، بلکه حس امنیت، آرامش و احترام را در سالمند تقویت می‌کند.
در فصل پاییز که خود دارای مزاج سرد و خشک است، مراقبت از سالمندان اهمیت دوچندان پیدا می‌کند و تغذیه با خوراکی‌های گرم‌مزاج مانند آش شلغم، شیره انگور و دمنوش‌های آرام‌بخش، به تقویت قوای بدنی و روانی کمک می‌کند و بخورهای گیاهی مانند آویشن و بابونه نیز فضای خانه را گرم و تنفس را راحت‌تر می‌کنند.
از نظر روانی، طب سنتی به نشاط، گفت‌وگو و مشارکت سالمندان در امور خانوادگی تأکید دارد و استفاده از گیاهان نشاط‌آور مانند گل‌گاوزبان، سنبل‌الطیب و زعفران، در کنار آیین‌های شبانه مانند دعا، قصه‌گویی یا گوش دادن به موسیقی آرام، می‌تواند خلق‌وخو را متعادل کند و این تدابیر ساده، اما عمیق، به سالمند حس حضور، ارزش و آرامش می‌بخشد.
تلفیق طب سنتی با سبک زندگی مدرن، راهی برای مراقبت مؤثر و علمی از سالمندان است و بسیاری از تدابیر سنتی، مانند دمنوش‌ها، ماساژ و تنظیم خواب، به راحتی در خانه قابل اجرا است و افراد با اندکی آگاهی و احترام به مزاج و نیازهای سالمند، می‌توانند محیطی بسازند که در آن سالمندی، فصل آرامش، حکمت و پیوند دوباره با طبیعت باشد.
با توجه به اهمیت مراقبت از سالمندان، شناخت مزاج سرد و خشک این دوره از زندگی و در راستای بررسی راهکارهای طب سنتی برای حفظ تعادل جسم و روان، تدابیر مؤثر برای تقویت قوای بدنی و روانی، گیاهان دارویی مفید برای درد مفاصل و تقویت حافظه و راهکارهای تلفیق این تدابیر با سبک زندگی مدرن، با بهنام یوسفیان، پزشک و متخصص طب سنتی گفت‌وگویی داشتیم که شرح آن را در ادامه می‌خوانید.
مجله آرونو: مزاج غالب در دوران سالمندی چیست و چه تأثیری بر سلامت عمومی فرد دارد؟
یوسفیان: در طب سنتی ایرانی، دوران سالمندی با غلبه مزاج سرد و خشک شناخته می‌شود و این تغییر مزاج نتیجه طبیعی کاهش حرارت غریزی و رطوبت بدن در گذر زمان است و سردی و خشکی می‌تواند بر عملکرد اندام‌ها، روان و سیستم ایمنی تأثیر بگذارد و زمینه‌ساز بروز بیماری‌های مزمن، ضعف عمومی و اختلالات خلقی شود.
خشکی مزاج باعث کاهش انعطاف‌پذیری مفاصل، خشکی پوست، یبوست و اختلال در خواب می‌شود و از سوی دیگر، سردی می‌تواند موجب کندی گردش خون، ضعف گوارش و کاهش انرژی حیاتی شود که این تغییرات نه‌تنها جسم را تحت تأثیر قرار می‌دهند، بلکه بر روحیه و تعاملات اجتماعی سالمندان نیز اثرگذار است.
شناخت مزاج فردی و مزاج دوره زندگی، کلید اصلی در پیشگیری و درمان است و با توجه به مزاج سرد و خشک سالمندان، تدابیر گرمی‌بخش و رطوبت‌رسان توصیه می‌شود تا تعادل حفظ شود که این تدابیر شامل تغذیه مناسب، تنظیم خواب و پرهیز از عوامل سردکننده است.
درک مزاج سالمندی به خانواده‌ها و مراقبان کمک می‌کند تا رفتار، تغذیه و محیط زندگی سالمندان را با نیازهای واقعی آنها هماهنگ کنند و این نگاه مزاج‌محور، برخلاف رویکردهای تنها دارویی، بر پیشگیری، آرامش و کیفیت زندگی تأکید دارد.
مجله آرونو: طب سنتی چه تدابیری برای تقویت قوای بدنی و روانی سالمندان در فصل پاییز پیشنهاد می‌کند؟
یوسفیان: پاییز با مزاج سرد و خشک، هم‌راستا با مزاج سالمندی است و می‌تواند علائم ضعف، خشکی و افسردگی را تشدید کند؛ طب سنتی برای این فصل، تدابیر خاصی جهت تقویت قوای بدنی و روانی سالمندان ارائه می‌دهد که بر گرمی‌بخشی، رطوبت‌رسانی و آرام‌سازی تمرکز دارند.
در حوزه تغذیه، مصرف خوراکی‌های با مزاج گرم و تر مانند آش‌های سنتی، شیره انگور، مربای زنجبیل و خوراک‌های حاوی دارچین و زعفران توصیه می‌شود و این مواد علاوه بر تأمین انرژی، به تقویت گوارش و ایمنی بدن کمک می‌کنند و پرهیز از خوراکی‌های سرد و خشک مانند ماست، خیار، و ترشی نیز ضروری است.
از نظر روانی، استفاده از دمنوش‌های آرام‌بخش مانند گل‌گاوزبان، سنبل‌الطیب و اسطوخودوس می‌تواند به کاهش اضطراب و بهبود خلق‌وخو کمک کند، همچنین ماساژ با روغن گل‌سرخ یا بادام در شب، نه‌تنها آرامش‌بخش است، بلکه به خواب بهتر و کاهش خشکی بدن کمک می‌کند.
فعالیت‌های سبک مانند پیاده‌روی در هوای ملایم، گوش دادن به موسیقی سنتی و مشارکت در گفت‌وگوهای خانوادگی نیز از دیدگاه طب سنتی برای تقویت روحیه سالمندان مؤثر است و این تدابیر، ترکیبی از مراقبت جسمی و روانی است که در پاییز اهمیت دوچندان دارند.
مجله آرونو: کدام خوراکی‌ها و نوشیدنی‌های سنتی برای پیشگیری از ضعف، خشکی بدن و بی‌خوابی در سالمندان توصیه می‌شود؟
یوسفیان: خوراکی‌هایی با مزاج گرم و تر برای سالمندان در فصل پاییز بسیار توصیه می‌شوند که این مواد غذایی نه‌تنها انرژی‌بخش است، بلکه به حفظ رطوبت بدن، تقویت قوای حیاتی و بهبود کیفیت خواب کمک می‌کنند و انتخاب این خوراکی‌ها باید با توجه به مزاج فردی و شرایط جسمی سالمند انجام شود.
شیره انگور، مربای هویج و حلواهای سنتی با روغن کنجد از جمله خوراکی‌های مقوی و رطوبت‌بخش است و این مواد ضمن تقویت گوارش، از خشکی پوست و یبوست جلوگیری می‌کنند و مصرف سوپ‌های سبک با سبزیجات گرم‌مزاج مانند تره، جعفری و زنجبیل نیز برای تقویت بدن و آرام‌سازی مفید است.
در حوزه نوشیدنی‌ها، دمنوش‌هایی مانند گل‌گاوزبان با لیمو عمانی، سنبل‌الطیب با عسل و اسطوخودوس با زعفران برای آرامش روان و بهبود خواب توصیه می‌شوند و این ترکیب‌ها نه‌تنها مزاج سرد و خشک را تعدیل می‌کنند، بلکه به تنظیم ضربان قلب و کاهش اضطراب کمک می‌کنند.
مصرف شیر گرم با کمی زعفران یا عسل پیش از خواب، یکی از نسخه‌های سنتی مؤثر برای رفع بی‌خوابی در سالمندان است و این نوشیدنی ساده، هم آرام‌بخش است و هم به تقویت قوای مغزی کمک می‌کند و رعایت زمان مصرف و پرهیز از خوراکی‌های سنگین در شب نیز در بهبود خواب نقش دارد.
مجله آرونو: بخورهای گیاهی در آرام‌سازی و بهبود کیفیت خواب سالمندان چه تأثیری دارد؟
یوسفیان: ماساژ با استفاده از روغن یکی از تدابیر کلیدی طب سنتی برای سالمندان است، به‌ویژه در فصل پاییز که خشکی بدن و اختلالات خواب شایع‌تر می‌شود و استفاده از روغن‌های با مزاج گرم و تر مانند روغن بادام شیرین، روغن بنفشه یا روغن گل‌سرخ، به نرم شدن پوست، کاهش دردهای عضلانی و ایجاد آرامش کمک می‌کند و این روش ساده، غیرتهاجمی و قابل اجرا در خانه است.
ماساژ شبانه با روغن‌های مناسب، به‌ویژه در ناحیه کف پا، پشت گردن و شقیقه‌ها، می‌تواند به تنظیم خواب و کاهش اضطراب کمک کند و از دیدگاه طب سنتی، تماس مستقیم روغن با پوست باعث نفوذ حرارت و رطوبت به عمق بدن شده و مزاج سرد و خشک را تعدیل می‌کند و این اثر آرام‌بخش، به‌ویژه برای سالمندانی که دچار بی‌خوابی یا خواب سبک هستند، بسیار مؤثر است.
در کنار ماساژ، بخورهای گیاهی نیز نقش مهمی در آرام‌سازی روان و پاک‌سازی مجاری تنفسی دارند و بخور آویشن، بابونه، اسطوخودوس یا گل‌گاوزبان در فضای اتاق خواب، نه‌تنها به تنفس راحت‌تر کمک می‌کند، بلکه با رایحه ملایم خود، ذهن را آرام می‌کند و خواب را عمیق‌تر می‌سازد، این بخورها همچنین در کاهش خشکی مخاط بینی و گلو مؤثر است.
ترکیب ماساژ و بخور، یک آیین شبانه سنتی برای سالمندان می‌سازد که هم جسم و هم روان را آرام می‌کند و این تدبیر ساده، می‌تواند جایگزین مناسبی برای داروهای خواب‌آور باشد.
مجله آرونو: چه گیاهان دارویی برای کاهش درد مفاصل و تقویت حافظه در سالمندان مؤثر است؟
یوسفیان: درد مفاصل یکی از شکایات رایج در سالمندان به‌ویژه در فصل‌های سرد و خشک است و طب سنتی برای کاهش این دردها، گیاهان دارویی با خاصیت گرم‌کنندگی، ضدالتهاب و تقویت‌کننده مفاصل را توصیه می‌کند و از جمله مهم‌ترین این گیاهان می‌توان به زنجبیل، دارچین، کندر و بابونه اشاره کرد.
زنجبیل، چه به‌صورت دمنوش و چه به صورت ضماد، خاصیت ضدالتهابی دارد و گردش خون را در نواحی دردناک افزایش می‌دهد، دارچین نیز با مزاج گرم و خشک، به کاهش دردهای سردمزاج کمک می‌کند و استفاده از روغن بابونه برای ماساژ مفاصل به‌ویژه در شب، می‌تواند خشکی و گرفتگی را کاهش دهد.
برای تقویت حافظه، گیاهانی مانند کندر، زعفران و رزماری توصیه می‌شوند و کندر، به‌ویژه اگر به صورت پودر شده با عسل مصرف شود، در طب سنتی به عنوان تقویت کننده حافظه و تمرکز شناخته شده است و زعفران نیز با اثرات ضدافسردگی و نشاط‌آور، به بهبود عملکرد شناختی کمک می‌کند.
رزماری چه به‌صورت دمنوش و چه به‌صورت بخور، در تحریک ذهن و افزایش تمرکز مؤثر است و ترکیب این گیاهان با سبک زندگی مناسب، خواب کافی و تغذیه متعادل، می‌تواند به سالمندان کمک کند تا با درد کمتر و ذهنی فعال‌تر زندگی کنند.
مجله آرونو: طب سنتی چه توصیه‌هایی برای تنظیم خواب، فعالیت بدنی و تغذیه سالمندان دارد؟
یوسفیان: در طب سنتی، تنظیم خواب یکی از ارکان حفظ سلامت سالمندان است؛ خواب باید در ساعات شبانه و پیش از نیمه‌شب آغاز شود، زیرا بدن در این ساعات بیشترین آمادگی برای بازسازی دارد و توصیه می‌شود سالمندان از مصرف خوراکی‌های سنگین در شب پرهیز و پیش از خواب از دمنوش‌های آرام‌بخش استفاده کنند.
فعالیت بدنی باید متناسب با توان سالمند باشد و پیاده‌روی سبک در هوای ملایم، حرکات کششی ساده و تمرینات تنفسی از جمله فعالیت‌هایی است که هم به گردش خون کمک و هم از خشکی مفاصل جلوگیری می‌کنند و طب سنتی بر پرهیز از بی‌حرکتی مطلق تأکید دارد، زیرا رکود حرارت و رطوبت در بدن، زمینه‌ساز بیماری است.
تغذیه سالمندان باید گرم، سبک و مقوی باشد و مصرف خوراکی‌هایی مانند سوپ‌های سنتی، آش‌های ساده، خوراک‌های حاوی گوشت کم‌چرب، و سبزیجات گرم‌مزاج توصیه می‌شود، همچنین استفاده از ادویه‌های ملایم مانند زردچوبه، دارچین و زیره به بهبود گوارش کمک می‌کند.
پرهیز از مصرف خوراکی‌های سرد، خشک و نفاخ مانند ماست سرد، خیار و حبوبات نپخته نیز ضروری است و طب سنتی بر این باور است که تغذیه مناسب، خواب منظم و حرکت متعادل، سه پایه اصلی سلامت سالمندان است و باید با دقت و محبت رعایت شوند.
مجله آرونو: چگونه می‌توان مراقبت‌های طب سنتی را با سبک زندگی مدرن سالمندان تلفیق کرد؟
یوسفیان: تلفیق طب سنتی با سبک زندگی مدرن نیازمند شناخت دقیق نیازهای سالمندان و تطبیق تدابیر سنتی با امکانات روزمره است و بسیاری از توصیه‌های طب سنتی، مانند مصرف دمنوش‌ها، ماساژ و تنظیم خواب، به‌راحتی در زندگی شهری و مدرن قابل اجرا هستند.
به عنوان مثال، استفاده از روغن‌های سنتی می‌تواند در قالب ماساژ شبانه یا افزودن به حمام گرم انجام شود و دمنوش‌های گیاهی نیز به راحتی در خانه تهیه می‌شوند و جایگزین مناسبی برای نوشیدنی‌های صنعتی به شمار می‌روند و حتی بخورهای گیاهی را می‌توان با دستگاه‌های بخور مدرن تلفیق کرد.
در حوزه تغذیه، آش‌های سنتی و خوراک‌های گرم‌مزاج را می‌توان با روش‌های پخت سالم‌تر و کم‌چرب تهیه کرد و برنامه‌ریزی برای خواب منظم، فعالیت سبک و پرهیز از عوامل سردکننده، می‌تواند با کمک خانواده یا مراقبان اجرا شود و مهم این است که تدابیر سنتی با نیازهای فردی و شرایط محیطی هماهنگ شوند.
آموزش و آگاهی‌بخشی به خانواده‌ها، پرستاران و خود سالمندان درباره فلسفه طب سنتی و مزایای آن، کلید اصلی در تلفیق موفق است و این رویکرد نه‌تنها سلامت جسمی را ارتقا می‌دهد، بلکه حس احترام، آرامش و پیوند با فرهنگ را در سالمندان تقویت می‌کند.
